گلوکوم یا آب سیاه چشم چیست؟

دکتر بهرام اشراقی [ فلوشیپ پلاستیک و ترمیمی چشم ]آدرس وب سایت : www.dreshraghi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، چهارباغ بالا ، مجتمع كوثر 2 ، طبقه سوم ، واحد 527 تلفن مطب : 36205114 - 031

چشم از مایعی شفاف به نام زلاليه پر شده است. این مایع همواره در جریان است، به این معنی که به همان اندازه که از این مایع از چشم خارج می شود، به همان اندازه نیز داخل چشم توليد مى شود تا فشار آن ثابت باقی بماند. تخلیه ی زلاليه از ناحیه ای به نام زاویه (drainage angle) در كنار خارجى قرنيه و مشيميه صورت می گیرد. در صورتی که عملکرد اين ساختار با اختلال روبرو شود، فشار مایع داخل چشم افزایش می یابد که این فشار اضافی می تواند منجر به آسیب عصب بینایی گردد.

عصب بینایی متشکل از تعداد زيادى رشته یا فیبر عصبی است. با تخریب تدریجی فیبرهای عصبی، نقاط کور در بینایی ایجاد می شوند، به این معنی که از برخی نقاط میدان دید تصویری ایجاد نمی گردد. در صورتی که تمام فیبرها یا رشته های عصبی مربوط به عصب چشم از بین بروند، بینایی بصورت دائمی و غیرقابل بازگشت از بین می رود. آسیب عصب بینایی در اثر افزايش فشار چشم را بیماری گلوگوم یا آب سیاه می نامند. در این بیماری آب سیاهی وجود ندارد و احتمالا علت نامگذاری آن به نام آب سیاه، تاثیر مایع داخل چشم در نابینایی دائمی است.

انواع گلوکوم یا آب سیاه چشم

گلوکوم دسته بندی های مختلف و متنوعی دارد اما دو دسته ی اصلی آن شامل موارد زیر است:

گلوکوم اولیه یا گلوکوم با زاویه ی باز (Primary open-angle glaucoma):

این نوع گلوکوم شایع ترین نوع گلوکوم است. در این حالت، ساختار زاويه على رغم ظاهر نرمال عملکرد طبیعی خود را ندارد و فرایند تخلیه ی مایع درون چشم با اختلال مواجه است. این فرایند که با افزایش تدریجی فشار درون چشم همراه است، باعث می شود تا آسیب عصب چشم به آرامی و در طول بازه ی زمانی طولانی صورت بگیرد. این نوع از گلوکوم در ابتدا بدون درد بوده و مشکلات بینایی قابل درکی ایجاد نمی کند تا اینکه با گذشت زمان، تخریب عصب بینایی به حد قابل توجهی می رسد.
در برخی افرادی که عصب بینایی آن ها نسبت به فشار طبیعی (و نه بیش از حد طبیعی) چشم حساس است، خطر بروز گلوکوم بینایی بیشتر است و لازم است تا بررسی های دوره ای بر روی چشم صورت بگیرد.

گلوکوم با زاویه ی بسته (Angle-closure glaucoma):

این حالت زمانی ایجاد می شود که عنبیه ی یک فرد مانند یک صفحه ی کاغذی نازک در مسیر تخلیه قرار گرفته و به انسداد ساختار زاويه منجر شود. در این حالت، بر خلاف حالت قبل، فشار داخل چشم مى تواند بصورت ناگهانی افزایش یابد. این حمله ی ناگهانی، یک حالت اورژانسی است و لازم است تا در سریع ترین زمان ممکن به اورژانس مراجعه شود زیرا هر لحظه تاخیر خطر نابینایی دائمی را در پی دارد. علائم این نوع حملات در بخش علائم بیماری گلوکوم یا آب سیاه بیان شده است که لازم است به آنها توجه ویژه داشت و با درد شديد و قرمزى و تارى ديد همراه است .
اکثر افرادی که به گلوکوم مبتلا می شوند حالت اولیه ی آن را بروز می دهند که آسیب های چشم به تدریج ایجاد می شود و فرد از وجود آن ها بی خبر است تا اینکه آسیب ها به حد شدیدی می رسد . انسداد ناگهانی زاویه خطری جدی است و در صورتی که بلافاصله درمان نشود به مى تواند نابینایی دائمی منجر شود .

علائم گلوکوم یا آب سیاه چیست؟

علائم گلوکوم یا آب سیاه در حالت زاویه ی باز: بسیاری از افرادی که دچار حالت زاویه ی باز گلوکوم می شوند معمولا علائم چندانی از این بیماری را بروز نمی دهند و علائمی که بروز می کنند مدت ها پس از شروع آسیب ها است. در صورتی که وضعیت چشم بصورت دوره ای بررسی شود می توان از وجود خطرات آگاه شد و از آسیب های جدی جلوگیری کرد. معمولا علامت اصلی شامل از دست دادن دید جانبی است.
آسیب های گلوکوم در حالت زاویه ی بسته حاد : این نوع آسیب ها سریع و قابل درک هستند و لازم است تا توجه جدی به آن شود. علائم گلوکوم یا آب سیاه زاویه ی مسدود شده شامل موارد زیر هستند و در صورت بروز هر یک از این علائم لازم است تا هر چه سریع تر به مراکز درمانی مراجعه کرد:
درد شدید در چشم ، سردرد ، ناراحتی دستگاه گوارش ایجاد شود و فرد احساس حالت تهوع و استفراغ کند، رويت هاله های نور یا شکل های رنگین کمانی اطراف منابع نور و قرمزى چشم.

فاکتورهای خطر بیماری گلوکوم یا آب سیاه چیست؟

افرادی که شرایط زیر را دارند در خطر بالاتری برای بروز گلوکوم هستند:

• افراد بالای 40 سال، سابقه ی خانوادگی گلوکوم
• افرادی که بطور طبیعی فشار داخل چشم آن ها از حد طبیعی بالاتر است
• مصرف طولانی داروهای استروئیدى ، قرنيه نازك ، ديابت ، فشار خون ، مشكلات قلبى عروقى

در صورتی که هر یک از این موارد در هر فرد وجود داشته باشد بهتر است با پزشک خود در مورد خطرات موجود مشورت کند. هر چه تعداد موارد بالا بصورت همزمان در یک فرد بیشتر باشد خطر بیشتری برای بروز گلوکوم در آن فرد وجود دارد.

تشخیص گلوکوم یا آب سیاه چگونه صورت می گیرد؟

برای تشخیص گلوکوم یا آب سیاه، تنها بررسی فشار چشم کافی نیست و لازم است تا بررسی کامل چشم صورت بگیرد. این بررسی شامل چند تست است. برای بررسی آسیب عصبی ابتدا تصویری از عصب بینایی گرفته خواهدشد. در زمان بعدی تصویربرداری که توسط پزشک مشخص می شود نیز مجددا تصویری از عصب بینایی گرفته خواهدشد. در نهایت این دو تصویر مقایسه خواهندشد تا از وجود یا پیشرفت آسیب عصبی اطلاعاتی به دست آید. همچنین با استفاده از تست تونومتری فشار چشم سنجیده می شود. سایر بررسی هایی که برای تعیین وجود گلوکوم یا آب سیاه در بررسی کامل چشم صورت می گیرد شامل موارد زیر هستند:

• بررسی زاویه ی چشم
• بررسی ضخامت قرنیه ی چشم
• بررسی میدان دید و وجود نقاط کور در آن

چگونه می توان از گلوکوم پیشگیری کرد؟

تشخیص سریع گلوکوم در مراحل اولیه، راهی است که می تواند منجر به پیشگیری از نابینایی شده یا سرعت پیشرفت بیماری را کاهش دهد. برای تشخیص سریع تر گلوکوم راه های زیر پیشنهاد می شوند:

• تست منظم چشم: این تست ها برای افراد بالای 40 سال توصیه می شود. درباره ی افراد زیر 40 سال، نیاز به تست با تشخیص پزشک و با توجه به سابقه ی بیماری فرد تشخیص داده می شود.
• آگاهی از سابقه ی خانوادگی: در صورتی که سابقه ی خانوادگی گلوکوم وجود دارد، فرد به بروز آن مستعدتر است بنابراین نیاز به بررسی های بیشتری در چشم خواهدبود
• ورزش کردن: این کار به کاهش فشار چشم کمک می کند
• مصرف قطره های تجویز شده طبق برنامه ی منظم.

درمان گلوگوم یا آب سیاه چگونه صورت می گیرد؟

نوع روش درمانی استفاده شده برای درمان گلوکوم به نوع بیماری فرد بستگی دارد. راه حل های درمانی موجود شامل موارد زیر هستند:

1. قطره های چشمی: این نوع داروها معمولا برای کنترل گلوکوم به کار می روند و موجب کاهش فشار درون چشم می شوند.

2. داروها: داروهایی که بصورت خوراکی مصرف می شوند می توانند به حفظ بینایی در طی گلوکوم و کاهش فشار درون چشم کمک کنند. برخی از این داروها ممکن است عوارضی را ایجاد کنند. برخی داروها نیز با سایر داروها تداخل دارند و لازم است تا فرد در مورد داروهایی که مصرف می کند با پزشک متخصص مشورت نماید.

هرگز نباید داروهای تجویزشده برای گلوکوم را بدون توصیه ی پزشک قطع کرد.

3. روش های مبتنی بر جراحی برای درمان گلوکوم یا آب سیاه چشم:

• جراحی با لیزر (Trabeculoplasty): این روش درمانی کمک می کند تا مایعات داخل چشم تخلیه شوند و فشار چشم در حد مناسب نگه داشته شود. در این روش از لیزر استفاده می شود که مسیر زاویه ی تخلیه را دستکاری می کند تا باز شده و تخلیه ی مایعات سریع تر و راحت تر صورت بگیرد. معمولا این روش برای درمان گلوکوم نوع زاویه ی باز استفاده می شود.
• جراحی ایریدوتومی (iridotomy): این نوع جراحی نیز روشی مبتنی بر لیزر است که در طی آن مسیری در عنبیه ی چشم ایجاد می شود تا مایعات چشم بتوانند از طریق آن تخلیه شوند.
• جراحی ترابکولکتومی (trabeculectomy): این روش نیز نوعی جراحی است که در طی آن کانال جدیدی ایجاد می شود تا مسیری پایدار برای تخلیه ی مایعات چشم ایجاد کنند.

گاهی نیز ممکن است با استفاده از جراحی، عدسی طبیعی چشم برداشته شود. این کار به کاهش فشار درون چشم کمک خواهدکرد.
انتخاب بهترین روش درمانی با مشورت پزشک و آگاهی از شرایط فرد بیمار، میزان آسیب عصب، پاسخ به داروها و ... صورت می گیرد.