ضرورت انجام سونوگرافی جنین چیست؟

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

بارداری و سلامت جنین، همواره مهم ترین دغدغه هر پدر و مادري است. از ضروری ترین مراقبتهای دوران بارداری، انجام آزمایش هایی است که باید برای مطمئن شدن از سلامت جنین انجام شود. برخی از این تست ها برای همه مادران باردار لازم است؛ اما بعضی از آنها با توجه به نظر متخصص و در مواردی انجام میشود که ممکن است سلامتی جنین در خطر باشد. احتمال بروز برخی از اختلالات و نقایص نیز از موارد مهم است. با توجه به اینکه بعضی از آزمایش های دوران بارداری با خطر بالایی برای مادر و جنین همراه هستند، باید دقت داشت آزمایشی که کمترین آسیب را به جنین و مادر وارد می کند و بالاترین دقت را دارد انجام شود. یکی از آزمایش های معمولی که در همه مادران باردار برای بررسی وضعیت جنین انجام می شود سونوگرافی است.

معمولاً خانم هاي بارداري كه دوره حاملگی بدون مشکلی را سپری مي کنند تا پایان این دوره چهار سونوگرافی انجام مي دهند. بار اول در ابتدای بارداری، بار دوم در هفته ۱۲، بار سوم از هفته ۱۶ به بعد و بار چهارم در هفته ۳۲. در صورتی که مشکلی در سونوگرافی ها دیده شود، خانم باردار مبتلا به فشار خون یا دیابت یا بیماری های دیگر باشد، احتمال کوچک بودن جنین داده شود و یا بارداری چندقلو باشد، لازم است تعداد سونوگرافی ها بیشتر شود كه معمولاً احتمال تکرار سونوگرافی در اين موارد، اكثراً در اواخر بارداری و نزدیک به پایان بارداری (بین ۲۸ تا ۳۶ هفتگی) به فاصله ۲ تا ۳ هفته مي باشد.

موارد انجام سونوگرافی جنین

• سونوگرافی برای تشخیص بارداری: در برخی موارد جنین ممکن است خارج از رحم در لوله های فالوپ قرار داشته باشد. در این شرایط سونوگرافی جنین احتمال بارداری اکتوپیک یا بارداری خارج رحم را مشخص خواهد کرد.
• تعیین هفته های بارداری: دانستن سن جنین می تواند پزشک را یاری کند تا نقاط عطف رشد جنین را در طول بارداری دنبال کند.
• تأیید تعداد جنین ها: اگر پزشک به بارداری چند قلو مشکوک باشد در آن صورت انجام سونوگرافی جنین میتواند تعداد جنین را تعیین کند.
• ارزیابی رشد جنین: پزشک با استفاده از سونوگرافی جنین می تواند روند رشد جنین را دنبال کند. با استفاده از سونوگرافی می توان حرکات جنین، تنفس و ضربان قلب او را دنبال کرد. سونوگرافی اندام جنین و سونوگرافی اندازه جنین می تواند شاخصی از سلامت جنین باشد.
• بررسی جفت و میزان مایع آمنیوتیک: جفت غذا و اکسیژن لازم را به جنین می رساند. کاهش یا افزایش مایع آمنیوتیک می تواند اختلالاتی را در عملکرد جفت به دنبال داشته باشد. با استفاده از سونوگرافی میتوان موقعیت جفت و میزان مایع آمنیوتیک اطراف جنین را ارزیابی نمود.
• شناسایی نواقص در جنین: سونوگرافی می تواند روشی برای غربالگری نواقص احتمالی در جنین باشد (سونوگرافی آنومالی جنین)
• بررسی و ارزیابی عوارض: اگر خونریزی در بارداری یا سایر عوارض بارداری وجود داشته باشد انجام سونوگرافی می تواند به تعیین علت عارضه کمک کند.
• انجام تست های پریناتال: برای انجام تست هایی مانند آمنیوسنتز یا نمونه برداری از پرزهای جنینی با استفاده از سونوگرافی سوزن وارد شده در رحم هدایت می گردد.
• تعیین موقعیت جنین قبل از زایمان: در اغلب موارد جنین تا اواخر سه ماهه سوم بارداری در موقعیتی قرار می گیرد که سر آن در ابتدا قرار دارد (سر جنین رو به پایین و به سمت دهانه رحم است). با استفاده از سونوگرافی می توان موقعیت جنین را بررسی کرد و در مورد نحوه زایمان تصمیم گرفت.

سونوگرافی های معمولی

برای کنترل روند بارداری و رشد جنین، همچنین غربالگری نقص های مادرزادی جنین، بهتر است مادر باردار در طول بارداری چند بار سونوگرافی انجام دهد. این سونوگرافی های معمول در طول بارداری شامل موارد زیر است:

• تشخیص ساک حاملگی: اولین سونوگرافی در دوران بارداری با هدف تشخیص ساک حاملگی و بررسی احتمال حاملگی خارج از رحم یا حاملگی مولار انجام می شود. این سونوگرافی در اوایل بارداری و معمولاً دو یا سه هفته بعد از عقب افتادن عادت ماهانه انجام می شود. پزشک در این سونوگرافی، وضعیت شکل گیری ساک حاملگی، جنین و همچنین وجود ضربان قلب جنین را بررسی می کند.
• سونوگرافی nt: این سونوگرافی معمولاً طی هفته ها ی ۱۱ تا ۱۳ بارداری و به عنوان بخشی از غربالگری های سه ماهه اول انجام می شود. در سونوگرافی nt، میزان مایع پشت گردن جنین و ضخامت آن بررسی می شود. نتیجه این سونوگرافی، احتمال ابتلا به اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون و تریزومی ۱۸ را تعیین می کند.
• سونوگرافی آنومالی: سونوگرافی آنومالی معمولاً در سه ماهه دوم بارداری و بین هفته های ۱۶ تا ۱۸ تجویز می شود. در این سونوگرافی جنین برای یافتن هر نوع نقص ساختاری و مشکلات رشد، به دقت بررسی می شود. متخصص سونوگرافی، اجزای بدن جنین را برای وجود هر نوع مشکل احتمالی در قلب، شکم، ستون فقرات، صورت و سایر بخش ها بررسی می کند. همچنین وضعیت جفت و محل قرارگیری آن و بند ناف مورد بررسی قرار می گیرد و امکان تعیین جنسیت جنین نیز امکان پذیر است.
• آخرین سونوگرافی: بعد از هفته ۲۸ بارداری یک سونوگرافی دیگر برای بررسی میزان رشد جنین و وزن او به نسبت سن جنین انجام می شود. طول استخوان های دور سر، ران و دور شکم وزن جنین را تخمین می زنند و آن را به نسبت وزن مناسب برای هفته بارداری مقایسه می کنند.

سونوگرافی های تشخیصی و موارد خاص

در سونوگرافی های عادی یا سایر آزمایش های دوران بارداری، گاهی موارد خاصی دیده می شود که نیازمند بررسی بیشتری است تا نسبت به نبود هرگونه مشکل اطمینان حاصل شود. در این موارد پزشک ممکن است سونوگرافی های خاص دیگری را نیز در طول دوران بارداری تجویز کند. برخی از سونوگرافی هایی که معمول نیست؛ اما در صورت وجود مشکل شاید برای زنان باردار تجویز شود شامل موارد زیر است:

• سونوگرافی داپلر: در هر کدام از مراحل سونوگرافی های معمول بارداری، اگر پزشک مشکلی در قلب یا جریان خون جنین احساس کند، برای بررسی دقیق تر و تشخیص مشکل، ممکن است سونوگرافی داپلر تجویز کند. پزشک می تواند به وسیله سونوگرافی داپلر، جریان خون جنین را با دقت بررسی کند و هر نوع مشکل قلبی و عروقی را در جنین تشخیص دهد. همچنین در صورت وجود مواردی مثل دو یا چند قلویی، رشد غیرطبیعی جنین، بررسی عملکرد جفت، تولید آنتی بادی rh منفی در خون مادر، سابقه سقط جنین یا از دست دادن نوزاد در بدو تولد نیز ممکن است درخواست سونوگرافی داپلر داده شود.
• اکوکاردیوگرافی قلب: در سونوگرافی معمول دوره بارداری که در سه ماهه دوم بارداری انجام می شود، پزشک ممکن است احتمال وجود مشکل در قلب جنین را تشخیص دهد. در این صورت انجام اکوی قلب جنین تجویز می شود. در این سونوگرافی، جریان خون در سرخرگ ها و سیاهرگ های جنین به طور دقیق بررسی می شود. همچنین در اکوی قلب، مشکلات قلبی جنین مثل وجود حفره در قلب و مشکل در شریان های خونی قابل تشخیص است.
• آزمایش پروفایل بیوفیزیکال: این آزمون در اواخر بارداری انجام می شود. در این آزمون سلامت کلی جنین و حرکات او مورد بررسی قرار می گیرد. در بارداری های پرخطر نظیر از دست رفتن بارداری های قبلی در نیمه دوم بارداری، وجود فشار خون بالا، دیابت، عدم رشد جنین در داخل رحم یا مواردی که زایمان به تأخیر افتاده است یا با تشخیص پزشک ممکن است آزمایش پروفایل بیوفیزیکال برای شما تجویز شود. این آزمایش شامل سونوگرافی و تست بدون استرس است. در سونوگرافی مربوطه، وضعیت تنفسی، ماهیچه ها و حرکت جنین بررسی و حجم مایع آمنیوتیک اندازه گیری می شود.
• سونوگرافی سه بعدی و چهار بعدی: در سونوگرافی سه بعدی، شما می توانید یک تصویر سه بعدی از جنین مشاهده کنید و در نهایت عکسی از او را دریافت کنید و در سونوگرافی چهار بعدی با کنار هم قرار دادن عکس ها یک فیلم از حرکات جنین در اختیار شما قرار می گیرد. اسکن سه بعدی و چهاربعدی به اندازه سونوگرافی معمولی امن است. با این حال، انجام آنها صرفاً برای داشتن عکس یا فیلمی از جنین توصیه نمی شود. با انجام این کار، جنینتان را در معرض سونوگرافی های غیر ضروری قرار می دهید. همینطور استفاده از امواج فراصوت برای مدت زمانی بین ۴۵ دقیقه تا یک ساعت، طولانی تر از محدودیتهای ایمنی است و توصیه نمیشود. این نوع سونوگرافی ها اطلاعات بیشتری در مورد تشخیص ناهنجاریها در اختیار پزشک میگذارد. از آنجا که این نوع سونوگرافی جزئیات بیشتری را از زوایای مختلف نشان می دهد، در تشخیص ها به پزشکان کمک میکند تا برای برنامه ریزی های بعد از تولد تصمیم بگیرند.

انواع روش سونوگرافی از جنین

دو نوع اصلی سونوگرافی از جنین وجود دارد که شامل موارد زیر می باشد:

1.سونوگرافی ترانس واژینال

در این نوع سونوگرافی جنینی مبدل درون واژن قرار می گیرد تا امواج صوتی را ارسال نموده و بازتاب ها را جمع آوری کند. سونوگرافی های واژن اغلب در اوایل بارداری استفاده می شوند. همچنین در صورتی که سونوگرافی شکمی اطلاعات کافی را ارائه ندهد، ممکن است از این نوع سونوگرافی نیز استفاده شود.

2.سونو گرافی ترانس شکمی

این نوع تصویربرداری با حرکت دادن مبدل بر روی شکم انجام می شود.

عوارض جانبی سونوگرافی

سونوگرافی فقط با طریق امواج صوتی انجام می شود و اشعه ای در میان نیست که خطری برای مادر و جنین به همراه داشته باشد.