شپش سر (Head lice) با نام علمی پدیکولوزیس (Pediculus humanus capitis)، حشره ریز قهوه ای یا خاکستری رنگ است که از خون پوست سر انسان تغذیه می کند. شپش ماده ای چسبناک تولید می کند که هر تخم شپش را محکم به ساقه مو متصل میکند. این موجود اغلب روی پوست سر، پشت گوش و نزدیک خط گردن در پشت گردن لانه می کند. این حشرات از خون پوست سر تغذیه می کنند و مادامی که بر روی سر قرار داشته باشند بین ۲ تا ۴ هفته عمر می کنند. شپش ها در صورت تغذیه مناسب خیلی زود شروع به تخم گذاری و تکثیر می کنند و گسترش می یابند. تخم این موجودات از طریق ماده چسبناکی که از بدن مادر ترشح می شود به کف سر می چسبد و جدا کردن آن بسیار دشوار است. این تخم ها بسیار شبیه به شوره سر هستند و به همین دلیل تشخیص آنها مشکل است. شپش به ندرت روی بدن، مژه یا ابرو پیدا می شود. این موجودات ریز حتی در بهداشتی ترین شرایط هم می توانند بر روی پوست سر پیدا شوند و لزوماً در نتیجه عدم رعایت بهداشت ایجاد نخواهند شد.

چرخه زندگی شپش

چرخه زندگی شپش سه مرحله دارد:

1. نیت ها. تخم های شپش سر با عنوان نیت شناخته می شوند، تخم هایی گرد، به رنگ زرد مایل به سفید به اندازه یک گره بسیار کوچک. نیت ها در نزدیکی پوست سر ایجاد می شوند، به ساقه مو می چسبند و برای تخم گذاشتن به حرارت و گرمای بدن نیاز دارند که معمولاً شش تا نه روز طول می کشد تا تخم بگذارند.
2. نیف ها (پوره ها). تخم ها تبدیل به پوره می شوند و پوسته نیت خالی به ساقه مو چسبیده باقی می ماند. نیف ها اندازه یک سوزن ته گرد کوچک و به رنگ زرد هستند که تقریباً بعد از هفت روز، تبدیل به شپش بالغ می شوند.
3. شپش بالغ. شپش بالغ به اندازه سر سوزن است و در هر سمت خود، سه عدد پا دارد که تنها با خزیدن به حرکت در می آید و نمی تواند پرواز کند؛ اما سرعت حرکت بالایی دارد. شپش بالغ می تواند تا سی روز بر روی سر زنده بماند و در صورتی که از پوست سر جدا شود، به سرعت می میرد؛ چراکه برای زنده ماندن باید مرتب از خون انسان تغذیه کند.

علائم شپش

بسیاری از افرادی که مبتلا به شپش می شوند، در واقع هیچگونه علامتی ندارند و تشخیص شپش سر تنها با توجه به علائم کار دشواری است؛ چرا که تنها علامتی که مهم است همین وجود شپش است؛ اما زمانی که با علائم زیر مواجه شدید، بدانید که زمان بررسی دقیق تر رسیده است:

1. خارش مکرر و بدون دلیل سر و پوست سر
2. قرمزی و التهاب پوست سر و نزدیک خط رویش مو
3. مشاهده توده های ریز قرمز رنگ ناشی از خاراندن پوست سر
4. سخت شدن خوابیدن و تمرکز به دلیل خارش سر

دلایل ابتلا به شپش سر

شپش سر یک عارضه ی مسری است. خزیدن شپش روی سر شما می تواند باعث انتقال آن شود. دلایلی که ممکن است باعث انتقال شپش شوند عبارتند از:

• برخورد و تماس سر با سر فردی که به شپش مبتلا است.
• اشتراک گذاری وسایل شخصی (مثلاً شانه) با فردی که شپش سر دارد.
• استفاده از اقلام پارچه ای بلافاصله بعد از فرد مبتلا به شپش
• عفونت شپشی سر به شدت مسری است و اغلب در اثر تماس مستقیم منتقل می شود. عفونت بیشتر در کودکان و به ویژه در دختر بچه ها ایجاد می شود و انتقال عفونت از طریق تماس نزدیک سر با سر، تماس سر با وسایلی نظیر شانه، برس، روسری، ملحفه و تماس سر با وسایل تزئینی سر صورت می گیرد.

انواع شپش

شپش هایی که بر روی بدن انسان زندگی می کنند به سه دسته اصلی تقسیم می شوند:

• شپش سر: پدیکولوس هومانوس کاپیتیس
• شپش بدن: پدیکولوس هومانوس کرپوس
• شپش عانه: فتیروس پوبیس که در ناحیه تناسلی وجود دارد و شپش خرچنگی نیز نامیده می شود.

شپش سر روی پوست سر زندگی می کند و می خزد و هر سه تا شش ساعت یک بار خون می مکد. شپش سر بزرگسالان دارای رنگ سفید مایل به نقره ای یا قهوه ای مایل به قرمز است و تقریباً به بزرگی دانه کنجد است. شپش ماده درون کیسه هایی به نام نیت تخم می گذارد که حدوداً یک میلی متر بلندی دارند و به بدنه مو نزدیک به پوست سر می چسبند. شپش ماده در طول عمر یک ماهه خود بیش از صد تخم می گذارد. حشره نوزاد (نیمف) پس از ۳ تا ۱۴ روز از پوست خارج می شود و ظرف یک روز باید از خون تغذیه کند تا زنده بماند. حشره های نوزاد، کوچک تر و روشن تر از حشره های بالغ هستند و پس از سپری شدن ۹ تا ۱۲ روز از نظر جنسی بالغ می شوند.

شپش بدن تخم گذاری را بر روی لباس یا وسایل خواب انجام می دهد و نیت ها روی الیاف می مانند و گاهی به موی بدن نیز می چسبند. نیت های شپش بدن بیضی شکل هستند و در طیف رنگی زرد تا سفید قرار دارند. حشره ها ممکن است تا ۳۰ روز نیز از پوست خارج نشوند. حشره های نوزاد پس از خارج شدن از پوست ظرف ۷ روز بالغ می شوند.

شپش عانه پاهای جلویی بلندی دارد و شبیه به خرچنگی بسیار کوچک است. شپش ماده عانه بزرگتر از گونه نر است. از پوست خارج شدن شپش های عانه یک هفته زمان می برد و حشره های نوزاد ظرف ۷ روز بالغ می شوند.

تشخیص شپش سر

با نگاه دقیق به مو و پوست سر، لانه ها، نمف ها یا شپش های بالغ می توان شپش سر را تشخیص داد. یافتن نمف یا شپش بالغ ممکن است دشوار باشد. معمولاً فقط تعداد کمی از آنها وجود دارند. با این وجود لانه ها و رشک های نزدیک به پوست سر تأیید می کند که فرد به این بیماری مبتلا شده است. اگر مطمئن نیستید که فرد به شپش سر مبتلا باشد یا خیر، باید تشخیص توسط پزشک انجام شود. رشک های شپش سر به راحتی با میکروسکوپ قابل رؤیت هستند. در هنگام غربالگری استفاده از یک شانه مخصوص جهت تشخیص شپش بهتر از معاینه چشمی است.

مدت زمان ابتلا به شپش

زمانی که فردی به شپش آلوده می شود، معمولاً کمتر از بیست شپش بالغ را حمل می کند که البته اگر نسبت به درمان اقدامی صورت نگیرد، می توانند سه تا چهار هفته زنده بمانند؛ اما نکته مهم این است که شپش ها جفت می شوند و تخم های بیشتری تولید می کنند. در واقع شپش بالغ می تواند تا سی روز، هر روز تا شش تخم بگذارد و مدت زمان درمان تا حد زیادی به نوع درمان و همچنین میزان اثربخشی درمان بستگی دارد.

افراد در معرض ابتلا به شپش سر

شپش سر ممکن است در هر کسی رخ دهد؛ اما کودکان 3 تا 11 ساله به احتمال بیشتری مبتلا می شوند. همه افراد می توانند دچار شپش سر شوند و ابتلا به بیماری ارتباطی با تمیزی شخص یا محیط اطراف او ندارد. از آنجا که پنجه های شپش قادر به چسبیدن به برخی از موهای خاص هستند، کسانی که موهای فر دارند، کمتر از کسانی که نوع موهای نرم تری دارند تحت تأثیر قرار می گیرند. دختران بیشتر از پسران دچار شپش می شوند، احتمالاً به این دلیل که تمایل بیشتری به داشتن موهای بلندتر دارند.

درمان شپش سر

پزشک شما احتمالاً داروی بدون نسخه (OTC) را توصیه می کند که باعث از بین بردن شپش می شود. این داروها ممکن است تخم های تخم گذاری اخیر را از بین نبرند، بنابراین برای از بین بردن لاروها بعد از بیرون آمدن آنها، قبل از تبدیل شدن به شپش بزرگسال، یک معالجه مناسب با زمان مناسب معمولاً لازم است.

محصولات بدون نسخه (OTC)

داروهای OTC یک ترکیب شیمیایی استخراج شده از گل داودی است که برای شپش سمی است. قبل از استفاده از یکی از این روش های درمانی، موهای کودک خود را با شامپو و بدون نرم کننده بشویید. شستشوی مو با سرکه سفید قبل از شستشو ممکن است به جدا شدن آنها از مو کمک کند. دستورالعمل های موجود در بسته را برای مدت زمان باقی ماندن دارو در مو دنبال کنید و موها را با آب گرم بشویید.

داروهای OTC شامل موارد زیر است:

پرمترین (Nix). پرمترین نسخه مصنوعی پرترین است. پرمترین باعث از بین رفتن لاروها نمی شود و لازم است که درمان ۹ تا ۱۰ روز پس از اولین استفاده تکرار شود. عوارض جانبی ممکن است قرمزی و خارش پوست سر باشد.

پرترین با مواد افزودنی (Rid). در این داروی OTC، پرترین با ماده شیمیایی دیگری ترکیب می شود که اثربخشی آن را افزایش می دهد. این محصول فقط شپش ها را از بین می برد و لازم است ۹ تا ۱۰ روز پس از اولین درمان دوباره استفاده شود. عوارض جانبی ممکن است شامل خارش و قرمزی پوست سر باشد. اگر به گل داوودی یا گل محمدی حساسیت دارد، نباید از پرترین استفاده شود.

داروهای تجویز شده

در بعضی از مناطق جغرافیایی، شپش نسبت به داروهای OTC مقاومت نشان داده است. همچنین، ممکن است درمان OTC به دلیل استفاده نادرست از جمله تکرار نکردن درمان در زمان مناسب، از کار بیفتد. اگر استفاده صحیح از درمان OTC به نتیجه نرسیده باشد، پزشک ممکن است یک نسخه درمانی را توصیه کند. این شامل:

• ایورمکتین (Sklice). ایورمکتین برای شپش سمی است. این ماده برای استفاده در افراد ۶ ماه به بالا مجاز است. می توان آن را یک بار برای خشکی مو استفاده کرد و بعد از ۱۰ دقیقه با آب شستشو داد. ایورمکتین همچنین به صورت قرص موجود است که از طریق دهان مصرف می شود.
• اسپینوساد (Spinosad) برای استفاده با افراد ۶ ماه به بالا مجاز است. می توان آن را روی موهای خشک قرار داد و بعد از ۱۰ دقیقه با آب گرم شستشو داد. شپش و لکه ها را از بین می برد و معمولاً نیازی به درمان مکرر ندارد.
• مالاتیون.( Malathion )برای استفاده در افراد ۶ سال به بالا مجاز است. لوسیون زده شده، گذاشته می شود تا به طور طبیعی خشک شود و پس از هشت تا ۱۲ ساعت شستشو داده می شود. این دارو دارای محتوای الکل زیاد است، بنابراین نمی توان آن را با سشوار یا نزدیک شعله باز استفاده کرد. در صورت لزوم، مالاتیون می تواند هفت تا نه روز پس از اولین درمان مجدداً اعمال شود.

پیشگیری از شپش

• خودداری از استفاده مشترک از وسایلی که مستقیماً با سر و بدن انسان تماس دارند نظیر شانه ها، حوله ها، ملافه ها؛ رو بالشی و لباس های آلوده فرد مبتلا.
• اجتناب از فعالیت هایی که منجر به تماس سر اشخاص با یکدیگر می شوند.
• قرار ندادن وسایل و لباس ها داخل کمدها و قفسه های مشترک

عوارض شپش سر

• خارش شديد پوست به علت تلقيح ماده بزاقي و مواد دفعي شپش به زير پوست
• پوسته پوسته شدن و ضخيم شدن پوست در اثر خاراندن زياد
• بروز عفونت هاي ثانويه باكتریالبه دنبال خاراندن زياد پوست (مثل زرد زخم و ...)
• شپش تن، ناقل بيماري هاي همچون تيفوس همه گير، تب راجعه همه گير، تب خندق مي باشد.

مهمترين عارضه شپش، خارش شديد می باشد.

---