انواع مشکلات و بیماری های بیضه چه مواردی هستند؟

دکتر امیر بهنام فر [ فلوشیپ جراحی سرطان های دستگاه ادراری و تناسلی ]آدرس وب سایت : www.doctorbehnamfar.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شیخ مفید ، بین چهارراه دهش و رکن الملک تلفن مطب : 36631677 - 031

بیضه ها قسمتی از دستگاه تناسلی در مردان است که وظیفه مهمی چون ساختن هورمون های مردانه مانند تستوسترون و اسپرم (سلول های مولد مردانه) را به عهده دارد. این عضو به دلیل ساختار خود به دمای زیاد و حتی دمای بدن یعنی 37 درجه حساس است و اگر به مدت طولانی در این دما یا بالاتر قرار گیرد به بافت آن صدمه جدی وارد می شود و شاید برای همیشه کارایی خود را از دست بدهد. به همین دلیل در کیسه ای به نام کیسه بیضه قرار گرفته تا دمای آن تنظیم شود. وجود مشکل در بیضه ها می تواند منجر به بروز مشکلات جدی در فرد مانند ناهماهنگی هورمون ها، اختلالات جنسی و ناباروری شود. اکثر مشکلات بیضه، قابل درمان است و به ندرت، دچار ناباروری و بیماری های حاد بیضه می شود. با این حال در صورت مشاهده تغییر وضعیت بیضه ها و احساس درد یا سنگینی در کیسه بیضه می بایست به متخصص اورولوژی مراجعه نمود. انواع مختلف بیماری های بیضه در ادامه شرح داده میشود.

سرطان بیضه

مشابه همه انواع سرطان، سرطان بیضه زمانی ایجاد می شود که تکثیر سلولی در این ناحیه از بدن دارای «رفتار و الگوی نامناسب» باشد. در این شرایط سلول ها به صورت بی رویه تکثیر شده و به نواحی مختلفی که تعلق به آنها ندارند، حمله می کنند. در موارد ابتلا به سرطان بیضه ، این وضعیت معمولاً فرآیند رشد آهسته و بدون درد داشته و با ایجاد ورم یا سفتی در یک بیضه همراه است. در اکثر موارد، خود فرد در مراحل اولیه متوجه ابتلا به این بیماری می شود. خوشبختانه در صورت تشخیص به موقع، در اکثر موارد سرطان بیضه قابل درمان می باشد.

پیچ خوردگی بیضه

این شرایط به معنی ایجاد یک پیچ خوردگی در یک بیضه است که شرایط خوبی برای فرد نیست. هنگامی که پیچ خوردگی بیضه برای فرد ایجاد شود، لوله بیضه پیچ خورده و باعث انسداد رگ های خونی به سمت یک بیضه می شود. در برخی از موارد ایجاد مشکلات خاص با دچار شدن به مشکل پیچ خوردگی بیضه برای فرد همراه است. هر چند پیچ خوردگی بیضه در موارد نادر بین افراد مشاهده می شود، این شرایط یک مسئله اورژانسی است. به این ترتیب هنگام مواجه شدن با درد ناگهانی بیضه لازم است مسئله به صورت اورژانسی مورد بررسی قرار گیرد. در حقیقت اگر این درمان به تأخیر افتد، همواره امکان مرگ بیضه وجود دارد. پیچ خوردگی بیضه در اکثر موارد در طول دوره بلوغ (در سنین بین 10 و 15 سالگی) ایجاد میشود.

نزول نکردن بیضه

در زمانی که جنین در شکم مادر قرار دارد، بیضه ابتدا در درون محفظه ی شکم قرار گرفته و سپس وارد مجراها می شود. در برخی موارد پس از تولد جنین، یک یا هر دو بیضه درون شکم مادر جا می ماند. به این رویداد، بیضه نزول کرده می گویند که غالباً در نوزادان نارس مشاهده می شود. این بیماری از این نظر دارای اهمیت می باشد که مشکلات عدیده ای در آینده نوزاد به وجود می آورد. بیضه نوزاد باید تا 12 ماهگی از حفره شکمی پایین آمده و در کیسه بیضه قرار گیرد. اگر این روند اتفاق نیفتاد باید از طریق جراحی این کار را انجام داد. در غیر این صورت موجب مشکلات جنسی و عامل ایجاد ناباروری می شود. نکته قابل توجه این است که امکان ابتلا به سرطان بیضه در این نوزادان بیشتر از افراد عادی می باشد

آتروفی بیضه

به عارضه کوچک شدن یک یا هر دو بیضه، «آتروفی بیضه» یا «تحلیل رفتگی بیضه» گفته می شود. باید گفت که این عارضه تحت تأثیر عواملی نظیر ابتلا به بیماری اوریون در کودکی و نیز مصرف داروهای استروئیدی در ورزشکاران رخ می دهد. البته از آنجایی که تنظیم دمای اطراف بیضه ها توسط کیسه بیضه کنترل می گردد و این کیسه در پاسخ به کاهش یا افزایش دما، گاهی کوچک تر یا بزرگ تر از حد طبیعی خود می شود؛ بنابراین باید دانست که عارضه آتروفی به کوچک شدن خود بیضه ها مربوط است و به تغییر سایز کیسه بیضه ربطی ندارد پس نباید این موضوع با آتروفی بیضه اشتباه گرفته شود. از طرفی دیگر، عواملی نظیر قرارگرفتن در معرض مواد شیمیایی و یا آسیب دیدگی نیز می تواند در کوچک شدن بیضه ها نقش بسزایی داشته باشد.

با بروز عارضه آتروفی بیضه، احتمال دارد که ساختار و مورفولوژی اسپرم با اختلال مواجه گردد و به دلیل عدم ترشح هورمون تستوسترون، اسپرم خیلی کمی تولید شود. همچنین آتروفی بیضه، پیامدهایی نظیر تراتواسپرمی (وجود اسپرم با مورفولوژی غیرطبیعی) و الیگوسپرمی (غلظت کم اسپرم) را به دنبال دارد که در نهایت منجر به ناباروری می شود. بر اساس منابع، متأسفانه این بیماری غیرقابل برگشت است و فقط با پیشگیری از وقوع عوامل زمینه ساز، می توان از بیماری آتروفی بیضه در امان ماند.

عفونت بیضه

این بیماری نیز در دهه سوم و چهارم زندگی بیشتر رخ می دهد. علامت بیماری هم به صورت بزرگی بیضه، تورم و قرمزی است. پوست بیضه ملتهب و بسیار دردناک است. عفونت بیضه بیماری خطرناکی است. تأخیر در درمان باعث شکل گیری آبسه در بیضه می شود و درمان در این مرحله خارج کردن بیضه است. شایع ترین علت عفونت بیضه بیماری های آمیزشی است. افرادی که روابط خارج از عرف دارند بیشتر به عفونت بیضه مبتلا می‎شوند. عفونت ناشی از وجود باکتری هایی مانند سوزاک و کلامیدیا است.

ضربه خوردگی بیضه

ضربات به بیضه باید جدی گرفته شود. انجام ورزش هایی مانند فوتبال، کاراته و همه مواردی که احتمال ضربه به بیضه در آنها زیاد است، ممکن است به بیضه آسیب برساند. ضربات به بیضه علائمی مانند کبودی و تورم پدید می آورند که علت تجمع خون در کیسه است. این افراد باید به بخش اورژانس اورولوژی مراجعه کنند تا بررسی از بیضه با معاینه و سونوگرافی انجام شود و اگر پارگی در آن دیده شد با جراحی ترمیم شود؛ ولی اگر فقط پارگی مویرگ ها مطرح باشد، می توان با دستورات دارویی و مراقبتی هماتوم یا خون مردگی را درمان کرد.

واریکوسل

واریکوسل یک نوع تأخیر در فعالیت رگ های بالای بیضه است که در اکثر موارد بی خطر می باشد. به هر حال گاهی اوقات واریکوسل می تواند بر باروری فرد تأثیر گذاشته و درد خفیف تا متوسط به همراه داشته باشد. در صورتی که متوجه ایجاد برآمدگی در ناحیه بالای بیضه خود به خصوص در هنگام ایستادن یا فشار آوردن به بدن شدید، لازم است با مراجعه به پزشک این وضعیت را مورد بررسی قرار دهید.

هیدروسل

هیدروسل اشاره به تجمع مایع در نواحی اطراف بیضه دارد که معمولاً شرایطی خوش خیم است. به هر حال اگر این تجمع به مقدار کافی بزرگ شود، می تواند باعث ایجاد درد یا فشار برای فرد شود. هر چند مردان می توانند پس از آسیب دیدگی، به هیدروسل دچار شوند. اکثریت مردان مبتلا به این مشکل دارای آسیب دیدگی خاص نبوده یا علت مشخص در ارتباط با ایجاد مشکل برای آنها قابل تشخیص نیست.

اسپرماتوسل

اسپرماتوسل توده ای است که در پشت یا بالای بیضه به وجود آمده و می تواند هر بخشی از اپیدیدیم را درگیر کند. اپیدیدیم، مجرایی است که از پشت و بالای هر بیضه عبور می کند. وظیفه اصلی اپیدیدیم نگهداری و انتقال اسپرم ها از بیضه است. اسپرماتوسل خوش خیم (غیر سرطانی) بوده و با نام کیست اپیدیدیم یا بیضه نیز شناخته می شود. پزشک معمولاً هنگامی گزینه درمانی را به فرد پیشنهاد می دهد که اسپرماتوسل بزرگ یا دردناک شده است. تقریباً یک سوم مردان به اسپرماتوسل های کوچک دچار هستند. احتمال ابتلا به اسپرماتوسل همگام با افزایش سن بیشتر می شود. اغلب موارد، اسپرماتوسل در نتیجه آسیب یا التهاب درون کیسه بیضه به وجود می آیند.

هیپوگنادیسم

بیماری هیپوگنادیسم هنگامی به وجود می آید که بیضه ها (غدد جنسی) به اندازه کافی هورمون تستوسترون تولید نکنند. این هورمون نقش مؤثری در گسترش و فعالیت بسیاری از ویژگی های مردانه بیمار دارد. هیپوگنادیسم اولیه هنگامی به وجود می آید که در بیضه ها مشکل یا بی قاعدگی وجود داشته باشد. هیپوگنادیسم ثانویه زمانی ایجاد می شود که در غده هیپوفیز در مغز مشکلی به وجود بیاید. این غده وظیفه رساندن پیام های شیمیایی به بیضه ها جهت تولید هورمون تستوسترون را بر عهده دارد.

تشخیص بیماری های بیضه

مردان می بایست وضعیت بیضه خود را با روش های خاص به صورت ماهانه کنترل نمایند تا از پیشرفت بیماری های گوناگون مرتبط با بیضه جلوگیری کنند. بدین منظور، اولین قدم تشخیص به موقع بیماری است که در صورت چکاپ ماهانه، پزشک با بررسی سوابق و معاینه نواحی مختلف بدن نظیر بیضه ها، کیسه بیضه ها، آلت تناسلی و کشاله ران، وضعیت غیرطبیعی را تشخیص می دهد.

در قدم بعدی، آزمایش های مفیدی از قبیل آزمایش ادرار، آزمایش اسپرم، آزمایش خون و معاینه مجاری ادراری تجویز می شود. در موارد پیشرفته هم عکس برداری به روش های زیر انجام می شود تا علت بیماری دقیق تر مشخص گردد:

• سونوگرافی بیضه: در روش غیرتهاجمی سونوگرافی از بیضه ها، روند جریان خون به بیضه ها مورد ارزیابی قرار می گیرد و احتمال اختلالات آناتومیک در کیسه بیضه بررسی می شود. از جمله مشکلاتی که با سونوگرافی بیضه قابل تشخیص است می توان به تومور بیضه، پارگی پوست بیضه، هماتوسل یا تجمع خون در کیسه بیضه، کیست اپیدیدیم و نیز فتق کشاله ران اشاره کرد.
• اسکن هسته ای: در روش غیرتهاجمی اسکن هسته ای، ماده رادیواکتیو رنگی به صورت وریدی به بیمار تزریق می شود. در این روش، کاهش تجمع رنگ در بخش آسیب دیده بیضه، نشان از پیچش بیضه دارد.
• بهترین زمان مراجعه به پزشک

از آنجایی که اکثر مشکلات بیضه و کیسه بیضه، منجر به تورم و درد در این ناحیه می گردد، توصیه می شود که در صورت احساس هرگونه درد یا تورم ناگهانی و نیز تغییرات ظاهری در ناحیه بیضه سریعاً به پزشک متخصص مراجعه گردد تا اگر عارضه خاصی رخ داده از پیشرفت آن جلوگیری شود و درمان با موفقیت بیشتری صورت گیرد.

شایان ذکر می باشد که بیماری های دیگری نظیر عفونت های مجاری ادراری و سنگ های کلیه و مثانه نیز می تواند منجر به ایجاد تورم و درد در ناحیه اطراف بیضه ها شود که ارتباطی با بیماری بیضه ندارد. با این حال، در صورت مشاهده هرگونه از علائم ذکر شده، مراجعه به پزشک، بهترین کار است.