گرفتگی عضلاتی یا به انگلیسی (muscle cramp) انقباض (سفت شدن یا اصطلاحاً اسپاسم) یا کوتاه شدن بیش از حد و ناگهانی عضلات می باشد. این انقباضات اغلب دردناک هستند (درد خفیف تا شدید) و می تواند سبب بی حرکتی مانند فلج شود. انقباض، غیرارادی می باشد؛ یعنی عضلات بدون کنترل شخص سفت می شود.

گرفتگی اغلب سبب احساس سختی عضلات می شود. گرفتگی ممکن است بر روی یک عضله یا گروهی از عضلات تأثیر بگذارد. هنگام اسپاسم، ممکن است احساس کنید که عضله ی شما کشیده شده یا گره ای سخت و سفت در آن ایجاد شده است. بعد از آنکه کشش متوقف شود، در عضله ی خود احساس درد یا سفتی خواهید داشت. گاهی، اسپاسم های شدید به ناتوانی و بی تحرکی منجر می شوند. معمولاً طی چند ثانیه، دقیقه یا در بدترین حالت بعد از چند ساعت به خودی خود برطرف می شود. میزان بروز گرفتگی عضلات در دو جنس به یک میزان است. معمولاً در افراد جوان در حین ورزش شدید و در افراد مسن، به ویژه در رختخواب که عمدتاً عضلات ساق پا، پا و ران را درگیر می کند، رایج است. همچنین گرفتگی ها در سه ماهه آخر بارداری نیز شایع می باشد که بروز آنها 50-20 درصد است. اگر گرفتگی مزمن عضلات، طولانی تر شد، باید به پزشک مراجعه کنید.

علت اسپاسم عضلات ساق پا

علل گرفتگی عضلات پا در برخی موارد ناشناخته است (آیدیوپاتیک). در برخی دیگر از موارد، ممکن است بیماری های زمینه ای با دلایل قابل شناسایی دیگر باعث گرفتگی عضلات شود.

گرفتگی های آیدیوپاتیک عضلات پا

با این که دلایل گرفتگی های آیدیوپاتیک پا هنوز ناشناخته است، برخی از فرضیات درد مورد علل ابتلا به گرفتگی های آیدیوپاتیک وجود دارد که برخی از آنها عبارتند از:

• فعالیت های عصبی غیرعادی در هنگام خواب که باعث گرفتگی عضلات پا می شود.
• زمانی که عضلات در هنگام فعالیت هایی مانند تمرینات ورزشی، زیاد کشیده شده که ممکن است باعث گرفتگی عضلات در زمان های خاصی شود.
• قطع ناگهانی خون رسانی به عضلات آسیب دیده

گرفتگی های ثانویه پا

گرفتگی های ثانویه پا که به دلیل بیماری های زمینه ای یا عوامل قابل تشخیص دیگر ایجاد می شوند. برخی از این دلایل عبارتند از:

• بارداری: وزن اضافی در دوران بارداری می تواند باعث کشیدگی عضلات پا شود و آنها را مستعد گرفتگی و اسپاسم کند.
• تمرینات ورزشی: گرفتگی های پا اغلب پس از انجام تمرینات ورزشی اتفاق می افتد.
• بیماری های نورولوژیکی (بیماری هایی که بر عصب ها در عضلات پا تأثیر می گذارند): برای مثال بیماری های حرکتی، عصبی یا نوروپاتی محیطی
• بیماری های کبدی: اگر کبد شما از کار بیفتد، سموم در خون جمع شده و باعث ایجاد اسپاسم و گرفتگی عضلات می شود.
• عفونت: برخی از انواع عفونت های باکتریایی مانند کزاز می تواند باعث گرفتگی و اسپاسم عضلات شود.
• سموم: در برخی از افراد، زیاد بودن سطح سموم در خون مانند سرب و جیوه می تواند باعث گرفتگی و اسپاسم عضلات شود.
• کم آبی: در برخی از افراد، کم آبی در بدن می تواند باعث کاهش نمک خون و گرفتگی و اسپاسم عضلات شود.

علائم اسپاسم عضلات ساق پا

گرفتگی واقعی

این نوع گرفتگی آن چیزی است که در هنگام گرفتگی عضلات پا، مردم تصور می کنند. گرفتگی های واقعی شایع ترین نوع گرفتگی بوده و بر عضلاتی که با هم کار می کنند اثر می گذارند. گرفتگی های واقعی بر اثر جراحت یا تمرینات ورزشی شدید به وجود می آیند. این نوع گرفتگی ها در برخی موارد در هنگام استراحت نیز ایجاد می شوند که به آن گرفتگی های شبانه گفته می شود.

تتانی (Tetany)

اسپاسم و گرفتگی عضلات ممکن است به دلیل پایین بودن سطح کلسیم و منیزیم بدن به وجود آیند. این نوع از گرفتگی باعث سوزن سوزنی شدن یا بیحسی پا شده و درد آن مشابه گرفتگی های واقعی عضلات است.

انقباضات

مانند گرفتگی های واقعی عضلات بوده اما زمان آنها طولانی تر است. در هنگام انقباض، عضلات سفت شده و عصب ها غیرفعال می شوند.

گرفتگی دیستونیک عضلات

علائم گرفتگی پا به اندازه گرفتگی های واقعی شایع نیستند، گرفتگی های دیستونیک زمانی اتفاق می افتند که عضلاتی که قبلاً منقبض نشده، منقبض می شوند. گرفتگی های دیستونیک اغلب به دلیل انجام حرکت های تکراری اتفاق می افتند. تحقیقات نشان می دهد که:

• سه چهارم مردم فقط در هنگام شب دچار گرفتگی عضلات می شوند.
• یک پنجم مردم هم در طول شب و هم در هنگام روز دچار گرفتگی عضلات می شوند.
• یک چهاردهم افراد فقط در هنگام روز دچار گرفتگی عضلات می شوند.

عوامل خطر اسپاسم عضلات ساق پا

گرفتگی عضلات پا ممکن است در هر سن و برای هر کسی و یا در هر زمانی از طول روز و شب رخ دهد؛ اما احتمال بروز این مشکل در افراد زیر بیشتر است:

• ورزشکاران
• نوزادان
• افراد مسن
• افراد دارای اضافه وزن
• افرادی که داروهای خاص مانند داروی دیورتیک (مانند استاتین) مصرف می کنند.
• افرادی که سیگار می کشند

تشخیص علت اسپاسم عضلات ساق پا

اگر اسپاسم های عضلانی شما به طور متناوب رخ می دهد و چنانچه، زندگی روزمره ی شما به دلیل این موضوع مختل شده، بهتر است که این مشکل را با پزشک در میان بگذارید. در این صورت پزشک ممکن است:

• سابقه ی پزشکی شما را بخواهد.
• درباره ی نشانه ها از شما سؤالاتی بپرسد.
• درباره ی رژیم غذایی، مکمل ها و دارویی که مصرف می کنید بپرسد.
• معاینه ی فیزیکی انجام دهد.

پزشک همه ی موارد، اختلالات و بیماری هایی را که ممکن است سبب اسپاسم عضلات شود، به طور جداگانه بررسی می کند. همچنین، ممکن است برای تشخیص شکستگی های احتمالی، آزمایش تصویربرداری را تجویز کند یا حتی خواستار انجام آزمایش خون شود تا نشانه ها و شرایط دیگر را واکاوی کند.

اوزون تراپی برای درمان گرفتگی عضلات ساق پا

بافت های بدن برای بازسازی و احیا نیاز به ویتامین، مواد معدنی و اکسیژن نیاز دارند که باید توسط خون به این بافت ها منتقل شود. اکسیژن مهم ترین ماده برای ترمیم بافت ها است. وجود تورم و التهاب در ناحیه آسیب دیده موجب کاهش جریان خون، اکسیژن و مواد مغذی در این ناحیه می شود. عدم حضور اکسیژن موجب تجمع اسید لاکتیک و منجر به درد می شود. در روش اوزون درمانی، اوزون، دار های ضد التهابی و ویتامین ها به ناحیه آسیب دیده تزریق می شود. با استفاده از بی حسی موضعی عصب ها بی حس می شوند. مواد ضد التهابی موجب کاهش درد، تورم و التهاب و در نتیجه افزایش جریان خون می شوند.
با استفاده از ویتامین و مواد معدنی بافت ها تغذیه می شوند و به بازسازی آنها کمک می شود. اوزون که یک اکسیژن غیر فعال است پس از تزریق به بافت به صورت فعال در آمده و موجب اکسیژن رسانی به ناحیه آسیب دیده می شود. تأثیر اوزون درمانی یک تا سه روز پس از انجام تزریق آغاز می شود و تا زمان دستیابی به بهبودی کامل هر یک تا دو هفته تکرار می شود. روند بهبودی در بیماران بسته به شدت آسیب متفاوت است، با این حال اکثر بیماران تنها به سه تا پنج جلسه درمان نیاز دارند. بر خلاف دیگر روش های تزریقی، تزریق اوزون هیچ عوارض جانبی را برای بیماران به همراه ندارد و نتایج آن دائمی است.

تمرینات کششی برای درد و گرفتگی عضلات پشت ساق پا

انجام دادن حرکات کششی در ناحیه ای که به اسپاسم عضلانی دچار شده، معمولاً به بهبود یا توقف اسپاسم و پیشگیری از ایجاد آن کمک می کند. در ادامه برخی حرکات کششی در مناطقی مانند ماهیچه های ساق پا را باهم مرور می کنیم:

• حرکات کششی برای گرفتگی عضلات ساق پا

1. ابتدا به پشت بخوابید. سپس، پاهای خود را بکشید و پنجه و انگشتان پا را به سمت سر خم کنید.
2. این حالت را برای چند ثانیه یا تا زمان برطرف شدن اسپاسم حفظ کنید.
3. می توانید یک کش ورزشی یا کمربند را به دور کف پای خود گیر دهید و آرام آرام با کمک آن پا را به سمت خود بکشید.

• کشش پا با حوله حین تمرینات ورزشی درد ساق پا

1. در حالی که پای آسیب دیده به صورت کشیده در مقابل شما قرار گرفته روی یک سطح سفت بنشینید.
2. در این حالت حوله را به صورت حلقه دور انگشتان پا قراردهید و به سمت خود بکشید.
3. به مدت 30-15 ثانیه نگه داشته و سپس رها کنید.
4. این حرکت را سه نوبت تکرار کنید.

• کشش عضلات پشت ساق پا در حالت ایستاده

1. روبروی دیوار بایستید و دستانتان را به موازات چشم بر روی دیوار قرار دهید.
2. پای آسیب دیده خود را عقب ببرید در حالیکه پاشنه روی کف زمین قرار گرفته است.
3. پای سالم که جلوتر قرار گرفته است را از زانو خم کنید.
4. پایی که عقب قرار گرفته را کمی به سمت داخل بچرخانید.
5. به آرامی به سمت دیوار متمایل شوید تا زمانی که در پشت ساق پا احساس کشش کنید. این کشش را برای 15 تا 30 ثانیه نگه دارید. به موقعیت اولیه بازگردید. 3 بار این تمرین را تکرار کنید. این تمرین را چندین بار در روز انجام دهید.

• بلند کردن پاشنه پا

1. پشت یک سکو یا صندلی بایستید به طوری که کف هر دو پا روی زمین باشد.
2. با کمک سکو یا صندلی به مدت 5 ثانیه بر روی پنجه بایستید.
3. سپس به آرامی و بدون کمک خود را به پایین بکشید. این حرکت را 15 بار تکرار نمایید. دو ست 15 تایی که بین هر ست 30 ثانیه استراحت وجود دارد انجام دهید.

• بالابردن انگشتان پا در حالت ایستاده

1. روی زمین صاف بایستید.
2. با تکیه بر پاشنه پا نوک انگشتان را از زمین بلند کنید.
3. 5 ثانیه صبر کنید و سپس انگشتان خود را روی زمین بگذارید. دو ست 15 تایی این حرکت انجام دهید.

پیشگیری از اسپاسم عضلات ساق پا

با توجه به مدارک و شواهد موجود، اظهار نظر در خصوص تأثیر داروها برای پیشگیری از اسپاسم های عضلانی امری پیچیده است. اگر به طور کلی از سلامت جسمی برخوردارید و به ندرت دچار اسپاسم عضلانی می شوید، کارشناسان توصیه می کنند که:

1. به اندازه کافی آب بنوشید.
2. قبل و بعد از ورزش، حرکات کششی سبک انجام دهید.
3. رژیم غذایی سالم داشته باشد.

بر اساس مطالعه ای که روی چند دونده صورت گرفت، استفاده از نوار درمانی کشی (کینزیو تیپ) یا پوشیدن جوراب های فشاری به پیشگیری از اسپاسم پا کمک می کنند. زمانی که دچار اسپاسم می شوید را ثبت کنید تا متوجه شوید که بروز اسپاسم عضلانی با کدام فعالیتی که انجام داده اید، مرتبط است. تغییر آن فعالیت می تواند در آینده از ایجاد اسپاسم پیشگیری کند.

---