نرمی استخوان یا راشیتیسم (ریکتز) چیست؟

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

استخوان هاي ما براي آنکه بتوانند در تمام طول عمر، قوي و محکم بمانند، به طور مداوم در حال تخريب و بازسازي شدن هستند. به طوري که کل اسکلت بدن ما تقريباً هر هشت سال يک بار به طور کامل نوسازي شده است. برخي از مواد معدني مانند کلسيم و فسفات، قسمت مهمي از ساختار استخوان را تشکيل مي دهند و باعث استحکام آن مي شوند. اين فرايند (که تحت عنوان معدني شدن ناميده مي شود) به کمک ويتامين D انجام مي گيرد.

همچنين ويتامين D به بدن کمک مي کند تا مقدار کلسيم کافي از مواد غذايي جذب کند تا بتواند مصالح و زيرواحد هاي لازم براي ساختن استخوان ها را تأمين کند. بنابراين اگر کسي دچار کمبود کلسيم يا ويتامين D شود، اين کمبود باعث نرم شدن استخوان هايش خواهد شد. در بزرگسالان اين عارضه با عنوان استئومالاسي يا نرمي استخوان شناخته مي شود. در حالي که در کودکان از همين عارضه با عنوان راشيتيسم يا ريکتز نام مي برند. با افزايش رشد استخوان ها، کودکان مبتلا به راشيتيسم به علت نرم بودن استخوان ها دچار بدشکلي و ناهنجاري استخوان و یا عارضه پای ضربدری مي شوند.

نرمی استخوان چیست؟

نرمی استخوان، عارضه ای است که بیشتر در نوزادان و کودکان دیده می شود که باعث نرم و ضعیف شدن استخوان در آنها می گردد. در این بیماری، استخوان های کودکان به دلایل مختلف نرم باقی می ماند. این عارضه، سبب خمیدگی و رشد ناقص استخوان ها و افزایش ریسک شکستن آنها می شود. دلیل اصلی بیماری نرمی استخوان یا راشیتیسم، کمبود ویتامین D می باشد. همچنین کمبود کلسیم نیز در آن نقش دارد. نرمی استخوان بیشتر در کودکانی که سوءتغدیه دارند شایع می باشد؛ اما در بزرگسالان نیز دیده می شود.

مشکلات نادر وراثتی نیز می تواند باعث ایجاد نرمی استخوان شود. به طور کلی افزودن ویتامین D یا کلسیم به رژیم غذایی مشکلات استخوانی مرتبط با نرمی استخوان را اصلاح می نماید. چنانچه نرمی استخوان به دلایل دیگر ایجاد شده باشد، ممکن است داروها و روش درمان نیز تغییر کند. برخی تغییرات مربوط به ساختار استخوان ها، برای اصلاح ممکن است به جراحی نیاز داشته باشد. بعضی از مشکلات نادر ارثی مرتبط با کاهش فسفر یا سایر مواد معدنی، به داروهای دیگری برای اصلاح نیاز دارند.

نرمی استخوان در بزرگسالان

نرمی استخوان یا استئومالاسی یک عارضه استخوانی است که باعث نرم شدن استخوان در بزرگسالان می شود. معمولاً نرمی استخوان به دلیل کمبود ویتامین D و عدم دریافت نور کافی خورشید ایجاد می شود. اختلالات گوارشی نیز توانایی بدن در جذب ویتامین ها را مختل می کنند. همچنین شرایط ژنتیکی نادری وجود دارد که می تواند باعث نرمی استخوان شود.

علل نرمی استخوان

نرمی استخوان (راشیتیسم) می تواند نتیجه کمبود ویتامین D، کلسیم و یا فسفر در بدن یک کودک باشد. این کمبودها ممکن است هنگامی رخ دهند که:

• ویتامین D در رژیم غذایی کم باشد و یا فرد به میزان کافی در معرض نور خورشید قرار نگیرد.
• پردازش ویتامین D در بدن طبیعی نباشد.
• بافت های بدن در عمل به ویتامین D پاسخ ندهند.
• کلسیم یا فسفر به اندازه کافی در رژیم غذایی وجود نداشته باشد یا بدن آنها را جذب نکند.

در موارد نادر، نرمی استخوان (راشیتیسم) می تواند در اثر اختلالات دیگری که جذب ویتامین D و یا متابولیسم کلسیم را تحت تأثیر قرار می دهند، ایجاد شود، مانند:

• مشکلات کلیوی
• یک اختلال ارثی در کلیه ها به نام” نرمی استخوان مقاوم نسبت به ویتامین D “
• اسیدوز توبولارهای کلیوی یک اختلال کلیوی غیر ارثی است که باعث می شود کلسیم استخوان ها تجزیه شود.
• نارسایی مزمن کلیه ها
• دیالیز شدن کلیه ها به مدت طولانی.
• بیماری های روده کوچک که باعث سوء جذب مواد می شود.
• اختلالات کبدی یا بیماری های لوزالمعده
• سرطان ها
• مصرف برخی داروها

مسمومیت ناشی از:

• کادمیوم
• سرب
• آلومینیوم
• تتراسایکلین تاریخ گذشته

افراد مستعد ابتلا به نرمی استخوان

نرمی استخوان (راشیتیسم) در کودکان ۶ تا ۲۴ ماهه شایع تر است. همچنین در کودکان آفریقایی تبار آمریکایی رایج تر است. عواملی که ممکن است شانس در مبتلا شدن به نرمی استخوان افزایش دهد، عبارت اند از:

• عدم قرار گرفتن در معرض نور خورشید.
• نوزادانی که صرفاً از شیر مادر تغذیه می کنند.( ویتامین D شیر مادر پایین می باشد).
• نوزادانی که از مکمل های غنی شده با ویتامین D استفاده نمی کنند.
• کودکانی که به اندازه کافی از شیرهای غنی شده با ویتامین D مصرف نمی کنند.
• افرادی که نسبت به لاکتوز حساسیت دارند و شیرهای غنی شده با ویتامین D را مصرف نمی کنند.
• سابقه خانوادگی نرمی استخوان
• بیماری های مزمن خاصی که باعث جذب ضعیف کلسیم می شوند.
• علائم نرمی استخوان در بزرگسالان و کودکان

علائم می تواند شامل موارد زیر باشد:

• حساسیت به لمس و درد استخوان ها
• تغییر شکل اسکلت بدن و یا جمجمه
• خم شدن پاها و یا پای ضربدری
• تغییر شکل یا انحنای ستون فقرات
• سینه کبوتری: قفسه سینه برجسته خواهد شد.
• تغییر شکل دندان ها
• به تعویق افتادن تشکیل دندان ها
• نقص در دندان ها
• از دست دادن اشتها یا کاهش وزن
• مشکلات خواب
• ضعف عضلانی
• به تعویق افتاد راه رفتن کودک

از کجا بفهمیم نرمی استخوان داریم؟

ممکن است پزشک با انجام معاینه به راحتی بیماری استخوانی را تشخیص دهد. آنها با وارد کردن فشار ملایم روی استخوان ها، حساسیت و درد در استخوان ها را بررسی می کنند. در برخی از موارد، پزشک آزمایشات خاصی جهت کمک به تشخیص بیماری انجام می دهد. آزمایشاتی از جمله:

1. آزمایش خون جهت اندازه گیری سطح کلسیم و فسفات خون
2. آزمایش اشعه ایکس استخوان جهت بررسی ناهنجاری های استخوانی
3. در موارد نادر، از استخوان نمونه گیری می شود. این نمونه گیری شامل برداشتن بخش بسیار کمی از استخوان است که جهت بررسی به آزمایشگاه ارسال می شود.

آیا نرمی استخوان درمان قطعی دارد؟

درمان نرمی استخوان در جوانی یا میانسالی به شدت پیشرفت بیماری و سلامت کلی بدن بیمار بستگی دارد. از روش های درمان این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• در صورت تشخیص سریع و به موقع نرمی استخوان در جوانان یا بزرگسالان، امکان دارد که پزشک مصرف یکسری مکمل های خوراکی ویتامین D، کلسیم و فسفات را تجویز کند.
• در حالتی که کمبود کلسیم و ویتامین D به دلیل مشکلات روده، آسیب یا جراحی در این قسمت ها باشد. اولین راه حل ممکن، درمان این عارضه و بیماری ها است.
• درمان بیماری هایی که در جذب و متابولیسم ویتامین D نقش دارند، مانند سیروز و نارسایی کلیه ها.
• در موارد نادر پزشکان ویتامین D را به صورت تزریقی برای بیماران خود تجویز می کنند.
• قرار گرفتن در معرض نور خورشید برای جذب ویتامین D.
• استفاده از بریس یا جراحی برای موارد شدید نرمی استخوان پیشنهاد می شود. این کار برای اصلاح تغییر شکل استخوان ها، کاهش درد و آسیب های دیگر صورت می گیرد.
• پس با توجه به نوع و شدت بیماری، اینکه پزشک از چه روشی برای درمان نرمی استخوان استفاده می کند، متفاوت خواهد بود.

درمان نرمی استخوان

1. کودکانی که سطح کلسیم آنها بسیار پایین (که ممکن است با تشنج نیز همراه باشد) باشد، باید به بیمارستان رفته و کلسیم اضافی دریافت کنند، همچنین قلب (سطوح پایین کلسیم می تواند در ریتم قلب اثر بگذارد) آنها باید تحت نظارت قرارگرفته شود.
2. راشیتیسم ناشی از کمبود ویتامین D، با دریافت مکمل های ویتامین D درمان می شود. اغلب کودکان کلسیم و فسفات اضافی موردنیاز خود را می توانند از طریق مواد لبنی و یا مصرف مکمل ها تأمین نمایند.
3. قرص های ویتامین D با دوز کم (که به صورت روزانه مصرف می شود) و یا دوز بالا (که به صورت ماهانه یا کمتر مصرف می شود) می تواند کمبود این ویتامین را جبران کند. قبل از دریافت دوز بالای ویتامین D، مهم است ابتدا تعادل کلسیم و یا فسفات بررسی گردد.
4. راشیتیسم ناشی از مشکلات کلیوی، باید توسط متخصصان کلیه بررسی و درمان شود.

برای درمان نرمی استخوان چی بخوریم؟

• استفاده از مکمل های تجویز شده : اگر نرمی استخوانی کسی مشخص باشد، پزشک مکمل هایی به منظور جایگزینی ویتامین هایی که در بدنتان از مقدار پایینی برخوردار است، تجویز خواهد نمود. در اکثر موارد این مکمل ها عبارت خواهند بود از ویتامین دی، کلسیم و یا مکمل های فسفری. جذب ویتامین دی به همراه وعده غذایی به بهترین شکل خود خواهد بود، بنابراین برنامه مصرف مکمل هایتان را با وعده های غذاییتان هماهنگ نمایید.
• از غذاهای دارای سطح بالای ویتامین دی استفاده نمایید : یکی از راههای دستیابی به سطح خوبی از ویتامین دی، مصرف غذاهای غنی از این ماده مغذی است. بهترین منابع غذایی ویتامین دی عبارتند از ماهی های چرب همانند سالمون، تن یا خال مخالی (اسقومری) و همچنین جگر ماهی. جگر گاو، زرده تخم مرغ و پنیر نیز از دیگر منابع خوب حاوی ویتامین دی است.
• غذاهای غنی از کلسیم مصرف نمایید : باید غذاهای پرکلسیم را هر زمان که ممکن بود در وعده های غذاییتان بگنجانید. این مسئله بخصوص زمانی که کمبود کلسیم نیز به عنوان بخشی از تشخیص نرمی استخوان به شمار رود، اهمیت بالایی پیدا می کند. ماست، شیر و پنیر همگی منابع خوبی از کلسیم به شمار می روند. مصرف کلم و گل کم در غذاهایتان نیز می تواند به مقدار کلسیم آن بیافزاید.

آیا نرمی استخوان خطرناک است؟

در صورت عدم درمان، این بیماری منجر به شکستگی و بدشکلی شدید استخوان ها آنها می شود. این موضوعات در زندگی شخصی و اجتماعی بیمار تأثیر مستقیمی می گذارند؛ زیرا نرمی استخوان و عوارض آن فعالیت ها و زندگی فرد را به طور کامل تحت تأثیر قرار می دهند. اگر نرمی استخوان درمان نشود، ممکن است به موارد ذیل منجر گردد:

• نقصان در رشد
• خمیدگی غیرطبیعی در ستون فقرات
• بدشکلی های استخوانی
• نقص دندان ها
• تشنج