نخاع، طناب بلندی است که از انتهای سر انسان شروع شده و تا بالای لگن ادامه دارد. این طناب در محافظی از جنس استخوان قرار می گیرد که به آن ستون فقرات گفته می شود. آسیب نخاعی زمانی اتفاق می افتد که فرد در اثر حوادثی چون تصادفات رانندگی، ضربات شدید در حین ورزش، سقوط از بلندی و … صدمه دیده و ستون فقرات او دچار شکستگی می گردد. در این صورت نخاع محافظ خود را از دست داده و در اثر ضربه ای که به آن وارد شده است، دچار آسیب می‎شود. بروز مشکلات حسی حرکتی مهم ترین عارضه ای است که در اثر آسیب نخاعی ایجاد می شود و بسته به شدت آسیبی که وارد می‎کند، تغییراتی را در احساس و عملکردهای مختلف بدن به وجود می آورد. عارضه نخاعی تمامی جنبه های زندگی انسان، شامل بخش های روانی، عاطفی و اجتماعی را تحت تأثیر قرار داده و مشکلات بسیاری را برای فرد آسیب دیده و اطرافیانش ایجاد می‎کند.

علت آسیب دیدگی طناب نخاعی

ضایعه آسیب نخاعی ممکن است ناشی از ضربه ناگهانی و آسیب زا به ستون فقرات شما باشد که باعث شکستگی، جابجایی، خرد یا فشرده شدن مهره های شما شود. همچنین ممکن است در اثر اصابت گلوله یا زخم چاقو رخ دهد که به نخاع شما نفوذ کرده و آن را قطع می کند. آسیب اضافی معمولاً در طی روزها یا هفته ها به دلیل خونریزی، تورم، التهاب و تجمع مایعات در نخاع و اطراف آن اتفاق می افتد. ضایعه نخاعی غیرترومایی ممکن است در اثر آرتروز، سرطان، التهاب، عفونت یا تحلیل رفتن دیسک ستون فقرات باشد.

آسیب طناب نخاعی چه علائمی دارد؟

توانایی بیمار در کنترل اندام های خود پس از آسیب نخاعی به دو عامل بستگی دارد: محل آسیب در نخاع و شدت آسیب نخاع. صدمات نخاعی از هر نوع ممکن است منجر به یک یا چند مورد از علائم و نشانه های زیر شود:

• از دست دادن حرکت و فلج شدن به طور ناگهانی
• از دست دادن احساس، از جمله توانایی احساس گرما، سرما و لمس
• از دست دادن کنترل روده یا مثانه بعد ازآسیب به نخاع
• اسپاسم و ضعف عضلات
• حساسیت جنسی و باروری
• درد یا احساس سوزش شدید ناشی از آسیب به رشته های عصبی نخاع
• مشکل در تنفس
• کمردرد یا درد شدید در گردن
• عدم هماهنگی یا فلج در هر قسمت از بدن
• بی حسی، سوزن سوزن شدن دست ها و پاها
• مشکل در تعادل و راه رفتن
• تنفس مختل شده پس از آسیب دیدگی

عوامل خطر آسیب نخاعی

اگرچه آسیب نخاعی معمولاً نتیجه تصادف است و ممکن است برای هر کسی اتفاق بیفتد؛ اما عوامل خاصی می توانند شما را در معرض خطر بیشتری برای حفظ آسیب نخاعی قرار دهد، از جمله:

• کهولت سن: سقوط بیشترین صدمات را در سالمندان بالای ۶۵ سال تشکیل می دهد.
• سن: آسیب نخاعی بیشتر در افراد بین ۱۶ تا ۳۰ سال دیده می شود. میانگین سن هنگام آسیب دیدگی ۴۳ سال است.
• جنسیت: آسیب نخاعی بیشتر مردان را تحت تأثیر قرار می دهد. در حقیقت، زنان فقط در حدود ۲۰٪ صدمات آسیب نخاعی را تشکیل می دهند.
• داشتن یک اختلال استخوان یا مفصل: استخوان یا مفاصل مانند آرتریت یا پوکی استخوان در بروز این آسیب ها تأثیر بگذارد، آسیب نسبتاً جزئی می تواند باعث آسیب نخاعی شود.
• درگیر شدن در رفتار مخاطره آمیز: پریدن در آب کم عمق و یا ورزش کردن بدون وسایل ایمنی مناسب و یا اقدامات احتیاطی مناسب می تواند منجر به صدمات نخاعی شود.

انواع آسیب نخاعی

آسیب نخاعی به‎ صورت کامل یا ناقص است که در ادامه هر کدام را بررسی می نماییم.

ضایعه نخاعی کامل

در یک ضایعه نخاعی کامل، عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح ضایعه وجود ندارد. آسیب نخاعی کامل بیشتر در ارتباط با قطع عرضی نخاع، صدمات عروقی شدید، کشش های طولی طناب نخاعی یا فشارهای شدید به نخاع است. در ضایعات کامل به دلیل قطع ارتباط نخاع با مغز، ادراک حسی و کنترل حرکتی فرد مختل شده و در این موارد پیش آگهی جهت برگشت عملکرد حسی-حرکتی ضعیف است.

ضایعه نخاعی ناقص

ضایعه نخاعی ناقص، درصورت وجود و حفظ قسمتی از عملکرد حسی یا حرکتی در زیر سطح آسیب مشخص می شود. اگر برگشت عملکردهای حسی یا حرکتی سریع باشد، پیش‎آگهی ازنظر بهبود عصبی نیز خوب خواهد بود.

تشخیص آسیب طناب نخاعی

در اورژانس، پزشک ممکن است با بازرسی و معاینه دقیق، آزمایش عملکرد حسی و حرکتی و پرسیدن سؤالاتی در مورد حادثه، آسیب نخاعی را رد کند؛ اما اگر فرد آسیب دیده از درد گردن شکایت داشته باشد، کاملاً بیدار نباشد یا نشانه های آشکاری از ضعف یا آسیب عصبی داشته باشد، ممکن است به آزمایش های تشخیص اضطراری نیاز باشد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• اشعه ایکس:

پرسنل پزشکی معمولاً این آزمایشات را بر روی افرادی که مظنون به آسیب نخاعی پس از ضربه هستند، استفاده می کنند. اشعه ایکس می تواند مشکلات مهره های ستون فقرات، تومورها، شکستگی ها یا تغییرات تخریب ستون فقرات را نشان دهد.

• اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT):

سی تی اسکن ممکن است نمایش بهتری از ناهنجاری هایی که در اشعه ایکس دیده می شود، ارائه دهد.

• تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI):

MRI از یک میدان مغناطیسی قوی و امواج رادیویی برای تولید تصاویر تولید شده توسط رایانه استفاده می کند. این آزمایش برای مشاهده نخاع و شناسایی دیسک های فتق شده، لخته های خون یا سایر توده هایی که ممکن است باعث فشرده سازی نخاع شوند بسیار مفید است.

چند روز پس از آسیب دیدگی، هنگامی که ممکن است مقداری از تورم فروکش کند، پزشک معاینه عصبی گسترده تری را برای تعیین سطح آسیب انجام می دهد. این معاینات شامل آزمایش قدرت عضلانی و توانایی در لمس سبک و احساسات سوزن سوزنی است.

روشهای درمان آسیب طناب نخاعی

متأسفانه هنوز هیچ راهی برای درمان آسیب نخاعی وجود ندارد؛ اما محققان به طور مستمر بر روی درمان هایی جدید از جمله پروتزها (جایگزین هایی برای حفظ ظاهر و عملکرد عضو قطع شده) و داروها کار می کنند که ممکن است سبب بازسازی سلول های عصبی یا بهبود عملکرد اعصاب باقی مانده ی پس از آسیب نخاعی شود. امروزه درمان آسیب نخاعی بیشتر بر توانمندسازی افراد مبتلا به ضایعه نخاعی برای بازگشت به زندگی فعال و مشارکت اجتماعی تمرکز دارد. اگر فردی به آسیب نخاعی دچار شود، ابتدا برای درمان، معمولاً در بخش مراقبت های ویژه بستری خواهد شد. در موارد حساس و حیاتی ممکن است به یک مرکز تخصصی نگهداری و درمان آسیب های مرتبط با ستون فقرات منتقل شوند که دارای تیمی تخصصی و مجهز از جراحان ارتوپدی، جراحان مغز و اعصاب، متخصصان پزشکی نخاعی، روان شناسان، پرستاران، کاردرمانگران و مددکاران اجتماعی متخصص در زمینه ی آسیب های نخاعی هستند. برخی از روش های درمانی مورد استفاده در آسیب نخاعی شامل:

• داروها

داروی متیل پردنیزولون که تزریق می شود، در گذشته به عنوان یک گزینه ی درمانی برای آسیب نخاعی حاد مورد استفاده قرار می گرفته است؛ اما تحقیقات اخیر نشان داده است که این دارو یک سری عوارض جانبی، مانند لخته شدن خون و ابتلای به ذات الریه دارد که سبب می شود معایب استفاده از این دارو، بیشتر از فواید آن باشد. به همین دلیل است که دیگر پزشکان، داروی متیل پردنیزولون را برای استفاده ی معمول پس از بروز آسیب نخاعی توصیه نمی کنند.

• بی حرکتی

ممکن است بیمار برای تثبیت شدن یا هم تراز شدن ستون فقرات خود به کشش عضلانی نیاز داشته باشد. این کار را می توان با استفاده از گردن بند های طبی نرم و یا بریس های مخصوص انجام داد.

• عمل جراحی

اغلب از روش جراحی برای برداشتن قطعات استخوانی، اجسام خارجی، بیرون زدگی دیسک کمر یا مهره های شکسته که به نظر می رسد ستون فقرات را فشرده می سازند، ضروری است. همچنین ممکن است برای ثبات دهی به ستون فقرات جهت جلوگیری از بروز درد یا بروز بدشکلی هایی در آینده، به جراحی نیاز باشد.

• درمان های تجربی

دانشمندان در تلاش هستند تا راه هایی برای توقف مرگ سلولی، کنترل التهاب و ترویج بازسازی عصبی بیابند. نمونه ای از این راه ها شامل کاهش قابل توجه دمای بدن به مدت ۲۴ تا ۴۸ ساعت می باشد که ممکن است به جلوگیری از التهاب های مضر کمک نماید. البته پزشکان و محققان در این زمینه، هنوز هم به مطالعات بیشتری نیاز دارند.

• توانبخشی آسیب های نخاعی

زمانی که بیمار دچار آسیب نخاعی در مراحل اولیه ی بهبودی قرار دارد، اعضای تیم توانبخشی (کاردرمانگر، فیزیوتراپیست، ارتوپدفنی و…) شروع به کار با وی خواهند کرد. البته این تیم توانبخشی علاوه بر تخصص های گفته شده، ممکن است شامل پرستار توانبخشی، روانشناس توانبخشی، مددکار اجتماعی، متخصص تغذیه و پزشک متخصص نورولوژی و متخصص در زمینه آسیب های نخاعی باشد.

در طول مراحل اولیه ی توانبخشی مغز و اعصاب، کاردرمانگران و فیزیوتراپیست ها معمولاً روی حفظ و تقویت عملکرد عضلات، رشد مجدد مهارت های حرکتی ظریف و یادگیری راه های سازگاری در طول انجام فعالیت های روزمره ی زندگی تأکید می کنند. به فرد دچار آسیب نخاعی و همچنین مراقبان وی، در خصوص اثرات ضایعه نخاعی و نحوه ی پیشگیری از عوارض احتمالی آموزش های لازم داده می شود و در خصوص بازگشت به روال سابق زندگی و افزایش کیفیت زندگی و استقلال، توصیه هایی به آنها داده می شود.

---