آشنایی با طب فیزیکی و توانبخشی

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

استفاده از وسایل و مواد فیزیکی در درمان بیماریها ریشه در تاریخ بشر دارد اما توجه روز افزون به این نوع درمان و گسترش اطلاعات علمی در این زمینه باعث شد از سال 1947 بورد تخصصی رشته طب فیزیکی و توانبخشی در آمریکا تصویب شود. در حال حاضر طب فیزیکی و توانبخشی شامل سه بخش طب توانبخشی، طب فیزیکی و الکترودیاگنوز است.

این رشته بصورت مختصر فیزیاتری Physiatry و متخصصین این رشته فیزیاتریست Physiatrist نام دارند که از لغت یونانی physikos به معنای فیزیک و iatreia به معنای هنر درمان گرفته شده است. فیزیاتریست از درمانهای غیر داروئی در کنار سایر درمانهای متداول در درمان بیماریها استفاده میکند و علاوه بر درمان بیماری در جهت رسیدن به حداکثر عملکرد بیمار و بهبود کیفیت زندگی تلاش مینماید.

طب فیزیکی یا استفاده از روشهای فیزیکی شامل گرما، سرما، آب درمانی، ماساژ ، مانیپولاسیون و جریانهای الکتریکی از گذشته دور مورد استفاده بشر بوده و در نوشته های بقراط در 400 سال قبل از میلاد به آنها اشاره شده است. طب توانبخشی به معنی حفظ حداکثر عملکرد جسمی ، روحی و اجتماعی فرد است.

در طی جنگ جهانی اول به درمانهای فیزیکی در درمان بیماریها توجه شد و پزشکان برای بهبود عملکرد بیماران به این درمانها روی آوردند. در سال 1920 پزشکانی که فیزیوتراپی نیز بکار میبردند انجمن جداگانه ای تشکیل دادند و سپس با تلاش این افراد انجمن طب فیزیکی تشکیل شد. در حال حاضر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی آمریکا، انجمن فیزیاتریستهای آکادمیک و بورد طب فیزیکی و توانبخشی آمریکا وارث هفتادسال تلاش متخصصین این رشته اند. آموزش رسمی طب فیزیکی در سال 1926 توسط دکتر کولتر Dr. John Stanley Coulter در دانشگاه Northwestern آغاز شد. دکتر کولتر برای دو دهه پیشگام آموزش طب فیزیکی و توانبخشی بود. دوره های اولیه برای پزشکان در حال طبابت برگزار میشد که ابتدا سه تا شش ماه بود و سپس به یکسال رسید. دهه 1930 شاهد توسعه بیشتر طب فیزیکی بود و دکتر فرانک کروزن در سال 1936 دوره تخصصی سه ساله این رشته را در مایو کلینیک بنیاد نهاد. در 1938 دکتر کولتر و کروزن آکادمی طب فیزیکی را بنیاد نهادند. دکتر کروزن نام فیزیاتریست را بر روی متخصصین این رشته نهاد و اولین کتاب طب فیزیکی را در سال 1941 نوشت. دکتر کروزن بعنوان پدر طب فیزیکی معرفی می شود.

تا جنگ جهانی دوم جامعه توجه زیادی به مشائل افراد معلول نداشت. در این سالها تعداد زیاد معلولین ناشی از جنگ و همچنین اپیدمی فلج اطفال که باعث هراس عمومی شد توجه به طب توانبخشی را به خود جلب نمود. توانبخشی رئیس جمهور آمریکا، روزولت، و اثرات آن در بازگشت به کار توجه به این مسئله را بیشتر نمود. 58000 بیمار مبتلا به فلج اطفال باعث احساس نیاز شدید به فیزیاتریستها شد تا با احاطه بر مسائل درمانی در کنار توانبخشی و توجه به عملکرد فرد، به درمان همه جانبه این بیماران بپردازند و به بازگشت این افراد به عنوان عضو موثر جامعه کمک نمایند.

از سوی دیگر پزشک متخصص داخلی بنام دکتر راسک Howard A. Rusk, MD به ناتوانی سربازان بدنبال بستری طولانی مدت در طی جنگ جهانی دوم توجه نمود. بسیاری از سربازان پس از دوران نقاهت قادر به بازگشت به خدمت نبودند. او به سختی موافقت مسئولین برای ارائه یک برنامه توانبخشی را به گروهی از بیماران در دوره نقاهت ارائه کرد و نتایج را با گروهی که دوره نقاهت خود را بدون توانبخشی میگذراندند مقایسه نمود. نتایج بقدری خوب بود که در مدت کوتاهی ارتش تمام مراکز خود را به مراکز طب توانبخشی مجهز نمود.

همچنین این روش را به مراکز درمانی جامعه معرفی کرد. بعد از جنگ دکتر راسک محل کار خود در میسوری را ترک کرد و برای سی سال در نیویورک به کار مشغول شد و انستیتو طب توانبخشی در نیویورک را بنیاد نهاد. با جذب بودجه برای توسعه طب توانبخشی در سرتاسر دنیا، توانست صدها متخصص طب توانبخشی را در کشورهای مختلف دنیا تربیت نماید. دکتر راسک توانبخشی تهاجمی را معرفی نمود که در حال حاضر به طور وسیعی بکار میرود. او بر این نکته تکیه داشت که بیماران نباید در دوره نقاهت غیر فعال بمانند. دکتر راسک بعنوان پدر طب توانبخشی معرفی میگردد.

پس از جنگ جهانی دوم سازمان سربازان سابق The Veterans Administration با توجه به تجارب فراوان خود در برخورد با سربازان دچار معلولیت دوره نوین طب فیزیکی و توانبخشی را بنیاد نهاد و درحال حاضر این رشته در تمام 171 مرکز آن تدریس میشود. در سال 1947 بورد تخصصی طب فیزیکی تصویب شد و دوسال بعد با نظر دکتر راسک، طب توانبخشی نیز به آن افزوده شد. در 1950 خانم سواتزر که برای بهبود کیفیت زندگی افراد دچار ناتوانی و معلولیت فعالیت مینمود تحت تاثیر نتایج توانبخشی بیماران تحت نظر متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی قرار گرفت و تلاشهای او باعث جذب بودجه فراوانی جهت آموزش متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی شد و مراکز متعدد تحقیقات توانبخشی در آمریکا گشایش یافت.

در دهه 1950 الکترومیوگرافی نیز در کنار طب فیزیکی و توانبخشی قرار گرفت تا به تشخیص بیماریهای نروماسکولار که عمده کار فیزیاتری را تشکیل میدهد کمک نماید. از نظر درمانی با آشنا شدن جامعه با طب فیزیکی و توانبخشی مراکز متعددی در سرتاسر آمریکا شروع به کار نمود و از دهه 1960 تحقیقات طب توانبخشی در مرکز توجه قرار گرفت و با گسترش دانش بتدریج فلوشیپهای متعددی دراین رشته تشکیل شد که شامل طب ورزش، آسیب مغزی، توانبخشی قلبی، بیماریهای نوروماسکولار، نوروفیزیولوژی بالینی، الکترومیوگرافی، آسیب نخاع، سکته مغزی، تحقیقات توانبخشی، توانبخشی بیماریهای اعصاب، طب درد، طب توانبخشی اطفال، درمانهای تهاجمی و ستون فقرات است. تاکنون رشته های فوق تخصصی طب آسیب نخاع(1995)، درمان درد(1998)، طب توانبخشی اطفال(1999) مورد تائید قرار گرفته اند.

با افزایش سن جامعه و درمان بیماران مزمن در کنار کنترل بیماریهای عفونی توجه به طب فیزیکی و توانبخشی به طور روزافزونی در حال گسترش است تا در کنار درمان بیماری به کیفیت زندگی نیز توجه کافی شود.

گروه طب فیزیکی و توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی تهران: Physical Medicine and Rehabilitation که به ارزیابی، تشخیص، درمان، پیشگیری و ارائه روشهای توان بخشی در تمام سنین می­پردازد. این تخصص با استفاده از روشهای طب الکترودیاگنوز، تزریق های تشخیصی و درمانی، روشهای دارویی و فیزیکی (ورزشهای درمانی، استفاده از مدالیته ها، طب مانیپولاسیون) به تشخیص، درمان و تجویز روشهای توانبخشی در بیماران دچار وضعیت های دردناک و شرایط محدود کننده عملکرد وناتوان کننده پرداخته و بر جلوگیری از عوارض ناشی از معلولیت ها تأکید دارد.

متخصص این رشته قادر به تشخیص، درمان و ارائه روشهای توان بخشی برای بیماریها و ناتوانی­های عصبی، اسکلتی - عضلانی ( از جمله موارد ورزشی و شغلی ) و ناتوانی سایر سیستم ها و اداره طولانی مدت بیماران معلول است . همچنین رهبری و هدایت تیم های توان بخشی چندرشته ای را برای ایجاد حداکثر بهبود عملکرد فیزیکی، روانی، اجتماعی و شغلی در افرادی که توانایی آنها در اثر بیماری، تروما، نقص های مادرزادی یا درد محدود شده را بر عهده می گیرد.

دانشگاه علوم پزشکی ایران دارای قدیمی ترین مراکز طب فیزیکی و توانبخشی کشور در بیمارستانهای فیروزگر و شفا یحیائیان بوده است.طب فیزیکی در سالهای ۱۳۴۰ با اعزام بورسیه های مختلفی در ایران راه اندازی شد این گروه پس از انقلاب غیر فعال شد و از سال ۱۳۷۳ مجددا مرکز آموزشی و درمانی شفا یحیاییان شروع به فعالیت نمود و در سال ۱۳۷۶ ردیف آموزشی اختصاصی به این گروه تخصیص داده شد.گروه طب فیزیکی و توانبخشی این دانشگاه از سال ۱۳۸۳ بطور رسمی تشکیل شد و دارای شش عضو هیئت علمی می باشد. در حال حاضر بخشهای آموزشی طب فیزیکی و توانبخشی در بیمارستانهای فیروزگر و شفا یحیائیان و حضرت فاطمه (س) فعال میباشند.
اولین دانشکده توانبخشی توسط دکتر افتخاری در ایران راه اندازی شد و خوشبختانه با تلاش متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی رشته های توانبخشی شامل فیزیوتراپی کاردرمانی گفتار درمانی ارتوپدی فنی و رشته های مرتبط راه اندازی گردید.

از ۷ آذرماه۱۳۸۹ دانشگاه علوم پزشکی ایران و تهران با هم ادغام شده و با نام دانشگاه علوم پزشکی تهران در غالب جدید شروع به فعالیت نمودند لذا از این تاریخ دانشگاه علوم پزشکی تهران دارای گروه طب فیزیکی و توانبخشی گردید. اعضائ هیئت علمی این گروه از افراد توانمند و نفرات برتر بورد تخصصی می باشند .اعضائ هیئت علمی شامل دکتر سید پژمان مدنی، دکتر کوروش منصوری، دکتر غلامرضا رییسی، دکتر طناز احدی، دکتر سیمین سجادی و دکتر بیژن فروغ می باشند.

بنیانگذاران این رشته در ایران اساتید:دکتر بهروز کاظمی، دکتر محمد رضا علویان قوانینی بوده اند. دانشکده توانبخشی توسط دکتر افتخاری در ایران پایه گذاری شد.

لغات كلیدی و مطالب مرتبط با طب فیزیكی و توانبخشی:

كمردرد،سردرد،درد زانو شانه،درد دست،ستون فقرات،سلامت جنسی و سلامت روان،كنترل ادرار ،سكته مغزی ،ضایعات نخاعی،بیوفیدبك،مشكلات گوارشی و یبوست،رفلاكس،نفخ،زخم معده واثنی عشر،سندروم تونل كارپ و گزگز دستها،دیابت و خواب رفتگی پاها،كاهش بینایی،سرگیجه وعلل آن،سنكوپ وعلل آن،دیسك كمر و پوكی استخوان،مشكلات قلبی عروقی تصلب شراعین،سكته مغزی،ورزش درمانی و تجویز ورزش،كاردمانی،اقتصاد و نظام سلامت در توانبخشی،سیاهرگ وسرخرگ و انجام سونوگرافی،نوار عصب و عضله،مشكلات گوش و حلق و بینی و وزوز گوش و عدم تعادل ،راه رفتن و استراحت صحیح،اسپلینت،ناخن و میزان سلنیوم آن و تاثیر آن بر درد آرتروز