چه عواملی می توانند باعث دردهای مفصلی شوند؟

دکتر علی نقره کار [ متخصص درد ]آدرس وب سایت : www.dr-noghrekar.ir
آدرس مطب : تهران، میدان آرژانتین، ابتدای خیابان الوند، ساختمان مرکزی پزشکان،طبقه اول تلفن مطب : 88670088 - 021

متأسفانه باید گفت که امروزه ابتلا به بیماری های مرتبط با مفاصل بسیار شیوع پیدا کرده است. چیزی که این وضعیت را بدتر می کند این است که عوامل زیادی هستند که در درد ها و بیماری های مفصلی مؤثر هستند و در ایجاد آن نقش دارند. مثلاً درد مفصلی که شما تجربه می کنید ممکن است به خاطر آسیب دیدگی رباط ها، تاندون ها، عضلات، عصب ها ، بورس، استخوان ها و یا حتی آسیب دیدگی خود مفصل باشد. گاهی اوقات هم مشکلات جزئی تر مثل از بین رفتن لایه محافظ مفصل است که باعث درد می شود. هر کدام از این آسیب دیدگی ها هم خود انواع مختلفی دارند و درمان آن ها با یکدیگر متفاوت است.

اگر شما هم جزو کسانی هستید که درد های مفصلی یا علائم آرتروز را مشاهده می کنید خیلی خوب درک می کنید که یک فرد مبتلا بیش از هر چیز می خواهد بهترین روش درمانی و ترجیحاً سریع ترین آن ها را پیدا کند و دوم اینکه عامل و علت این درد که احتمالاً در روند زندگی اش تأثیر گذاشته و اخلال ایجاد کرده است، را پیدا کند. دانستن و کشف کردن علت اصلی درد، یعنی ریشه یابی مشکل و رفتار یا اتفاقی که از ابتدا باعث آسیب رسیدن به بافت ها شده است، مهم ترین اطلاعاتی است که پزشک باید با بررسی آسیب دیدگی به دست بیاورد که به پیدا کردن راه حل دائم و قطعی برای درمان بیماری منجر می شود.

آسیب دیدگی یا ضربه خوردن به مفصل

یکی از شایع ترین انواع دردهای مفصلی دردهایی هستند که به علت یک آسیب دیدگی و جراحت فیزیکی به وجود می آیند. در این جا عامل اصلی و ریشه آسیب دیدگی در واقع همان ضربه یا جراحتی است که به مفصل تان وارد شده است. مثلاً ممکن است موقع ورزش کردن یا فعالیت فیزیکی مفصل تان آسیب دیده باشد. فوتبال، والیبال و ... از ورزش هایی هستند که آسیب دیدگی مفاصل در آن ها به کرات اتفاق می افتد. تصادف با اتومبیل هم معمولاً آسیب دیدگی مفاصل را در پی دارد. جراحت و ضربه ای که به مفصل وارد می شود هم می تواند به خود مفصل و استخوان آسیب وارد کند و هم بافت های اطراف آن و عضلات و تاندون هایی که در عملکرد مفصل مشارکت دارند را دچار مشکل کند. در واقع شایع ترین نوع آسیب دیدگی مربوط به جراحت مفصل مربوط به استخوان ها یا خود مفصل نیست بلکه این عضلات، تاندون ها و رباط ها هستند که دچار پارگی و کشیدگی می شوند و عملکرد مفصل را مختلف می کنند.

استفاده بیش از حد از مفصل یا آسیب دیدگی های ناشی از حرکات مکرر

وقتی شما به اندازه معمول از یک مفصل استفاده می کنید، مفصل و بافت ها می توانند با آن سازگار شوند و آسیب خاصی نمی بینند. ولی وقتی بیش از حد قرار باشد از یک مفصل کار بکشید، میزان آسیب دیدگی و فرسایشی که مفصل پیدا می کند چندین برابر می شود و بافت ها دیگر قادر به جبران آن نخواهند بود. به طور مثال افرادی که مشاغلی مثل گچ کاری یا کاشی کاری دارند ساعات زیادی را مجبورند در حالت نیمه نشسته یا نشسته یا زانو زده قرار بگیرند. کافی است خودتان امتحان کنید. حتی اگر چند دقیقه هم در این حالت ها قرار بگیرید، مفاصل مختلف بدن تان درد می گیرد و خسته می شود، چه برسد که مدت طولانی و به صورت مکرر این حرکت را بخواهید انجام دهید. این موقعیت بدن باعث می شود احتمال ابتلا به آرتروز زانو چندین برابر شود.
افرادی که کارشان ماساژ درمانی است هم یک نمونه دیگر از افراد مستعد برای درد های مفصلی هستند. کسانی که خودشان به رفع درد مفاصل و بخش های مختلف بدن کمک می کنند، به خاطر اینکه یک سره و به طور دائم در حال کار با انگشت ها و دست ها هستند، احتمال آن که مبتلا به یکی از آسیب های مفصلی مزمن و فرسایشی شوند زیاد است.

خیلی از ورزش کار ها هم چنین مشکلاتی را تجربه می کنند. مثلاً یک بازیکن بیسبال که مسئول پرتاب توپ است، مرتباً باید با فشار بسیار زیاد و تمام قدرت، یک توپ را پرتاب کند که در این میان مفصل مچ ، آرنج و شانه تحت فشار بسیار زیادی قرار می گیرند. این ورزشکارها معمولاً از ناحیه آرنج که بیشترین فشار را دریافت می کند، آسیب می بینند. ورزش های دیگر مانند والیبال، تنیس و ... هم شرایط مشابهی دارند.
بنابراین خیلی از حرکاتی که ما در طول روز انجام می دهیم، که ممکن است در قالب ورزش، کار و یا کارهای روزمره باشند، می توانند آسیب های جدی به ما وارد کنند و باعث آسیب های مربوط به درد مفاصل شوند. در نتیجه باید بیشتر مراقب کارها و فعالیت هایی که در طول روز انجام می دهیم باشیم.

مکانیک و طرز کار مفصل و موقعیت ها و حالاتی که می تواند برای آن مضر باشد

اگر با طرز کار مفاصل و اسکلت بدن آشنا باشید، می دانید که فقط میزان فشار و تکرار حرکات نیست که به مفاصل آسیب وارد می کند، بلکه نحوه انجام حرکات و موقعیت هایی که در آن قرار می گیریم هم نقش مهم و غیر قابل انکاری دارند.
دقیقاً به همین دلیل است که کسانی که کف پایشان صاف است، احتمال بیشتری دارد به دردهای مفصلی پا مبتلا شوند. چون که مفاصل دیگر در حالت صحیح و موقعیت درست خود قرار نمی گیرند. یا مثلاً کسانی که مدت طولانی بدون حفظ حالت صحیح بدن در حالت نشسته هستند به احتمال زیاد دچار درد تحتانی کمر می شوند. و همه این ها به این معنی است که حتی اگر شما یک حرکت را به صورت مکرر انجام ندهید یا فشار زیادی به مفصل وارد نکنید، یا حتی اگر مفصل دچار آسیب دیدگی و جراحت هم نشود، باز از دست دردها و بیماری های مفصلی در امان نخواهید بود. تا زمانی که حالات صحیح بدن را رعایت کنید.
موقعیتی که بافت های بدن ما در آن قرار می گیرد تا حدی تحت کنترل خودمان است. مثلاً حالت بدن را می توانیم درست و صحیح رعایت کنیم ولی نحوه حرکت و قرار گیری رباط ها دیگر چندان تحت کنترل ما نخواهد بود. با این حال با رعایت اصول صحیح نشستن، خوابیدن و ... تا حد زیادی می توانید از فشار اضافی به مفاصل و بافت ها جلوگیری کنید که می تواند به معنی جلوگیری از آسیب های مفصلی و نداشتن درد باشد.

بیماری های سیستمیک و نقاط دیگر بدن

برخی بیماری ها هستند که لزوماً در مفصل ایجاد نمی شوند. یعنی بخش های دیگر بدن را درگیر خود می کنند که یکی از عوارض جانبی آن ممکن است درگیری مفصل هم باشد. مثلاً آرتریت روماتیسمی که ما به صورت رایج به آن «رماتیسم» می گوییم، در واقع یک بیماری خود ایمنی است که در مفصل اتفاق می افتد. آرتروز پسوریاتیک (psoriatic) هم یکی دیگر از نمونه های بیماری های خود ایمنی است که پوست را درگیر می کند و التهاب مفصل در ارتباط با آن اتفاق می افتد. بیماری های دیگر مثل نقرس و لوپوس هم از جمله بیماری های سیستمیک هستند که با ایجاد اختلال در سیستم بدن، بر روی عملکرد مفصل هم اثر می گذارند و باعث بیماری ها و درد های مفصلی می شوند.

بیماری های عفونی و واگیر دار

شاید کمتر کسی تصور کند که بیماری مفصلی که به آن دچار شده است از فرد دیگری به او منتقل شده باشد. ولی حقیقت این است که برخی از بیماری های مفصلی واقعاً به خاطر انتقال بیماری از یک فرد دیگر به وجود می آیند. مثلاً سرخک، تب روماتیسمی، اوریون، سرخجه، آبله مرغان و آنفلونزا همگی جزو بیماری های واگیر دار هستند که می توانند در مفاصل باعث التهاب و عفونت و ... شوند. اگر مثال ساده در این مورد بخواهیم بزنیم که برای همه ملموس باشد، باید به سرما خوردگی ها (در واقع آنفلونزا منظورمان است) اشاره کنیم. اگر به خاطراتتان مراجعه کنید حتماً به یاد می آورید که هنگام ابتلا به آنفلونزا مفاصل بدن خشک و سفت می شوند و حتی ممکن است کمی ملتهب و دردناک هم بشوند که دقیقاً به علت درگیری مفاصل با ویروس ها و اختلال در عملکردشان است. در بیماری های دیگری هم که نام بردیم، همین اتفاق به صورت شدید یا خفیف تر می تواند رخ دهد.

وزن

یکی از ساده ترین مسائلی که باعث آسیب های مفصلی و درد می شود، اضافه وزن است. چیزی که احتمالاً همه ما کاملاً با آن آشنا هستیم و بارها در مورد آسیب های مختلف آن شنیده ایم. وقتی بدن وزنی بیشتر از آن چیزی که برایش طراحی شده است را قرار باشد تحمل کند، اولین مشکلی که پیدا می کند، آسیب مفاصل خواهد بود. هر چه وزن بیشتر باشد، مفاصل تحت فشار و استرس بیشتری قرار می گیرند. از آن جا که وزن بیشتر باعث فرسایش بیشتر و سریع تر بافت های مفصل می شود، اضافه وزن را می توان عاملی برای افزایش احتمال ابتلا به آرتروز دانست. در اضافه وزن معمولاً مفاصل لگن ، زانو و پاها هستند که بیشترین فشار را تحمل می کنند و در نتیجه افراد چاق و دارای اضافه وزن در این مفاصل دچار درد می شوند.

همان طور که گفتیم هر کدام از انواع دردهای مفصلی به یک شکل درمان می شوند. مثلاً درد های مفصلی که به علت جراحت یا فرسایش و کار پیش از حد ایجاد شده اند با فیزیوتراپی، یخ درمانی و دارو های ضد التهاب قابل درمان هستند و بهبود پیدا می کنند.
ولی دردهای مفصلی که به علت بیماری های سیستمیک به وجود آمده اند به این شکل قابل درمان نیستند. البته این اقدامات ممکن است برای برخی از آن ها هم مؤثر باشد ولی راه اصلی برای حل این نوع مشکلات مفصلی این است که بیماری سیستمیک به همراه اشکالی که در مفصل ایجاد شده است، درمان شود. مشکلات مفصلی در هر بیماری هم با دیگری متفاوت است که نیاز به بررسی دارد و روش درمانی که روی مفصل انجام می شود هم مطابق نوع آسیب دیدگی انتخاب می شود.
نقشی که شما در این میان می توانید داشته باشید که بسیار هم به بهبود سریع تر درد مفصل کمک می کند این است که اطلاعات تان را در مورد بیماری های مفصلی، نشانه ها و علل آن ها بالا ببرید. به این صورت می توانید خیلی سریع تر مشکل را تشخیص دهید و اقدام به درمان آن کنید. به علاوه خیلی بهتر می توانید در طول دوره درمان و حتی پس از آن از مفصل مراقبت کنید و اصول و نکاتی که احتمال آسیب دیدگی مفاصل را پایین می آورند را رعایت کنید.