امید و امیدواری چیست؟

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

روانشناسان تاکنون چندین تعریف از امید به دست آورده اند . در تعریفی قدیمی تر ؛ امید چنین توصیف شده است : «داشتن انتظار مثبت برای رسیدن به هدف»

بر اساس این تعریف ، فرد امیدوار ، کسی است که در زندگی هدف یا اهدافی دارد و انتظار دارد تا به این هدف (یا اهداف) برسد . اما پروفسور “ریک اسنایدر” و همکاران او در دانشگاه کانزاس به تعریف جدیدی از امید دست یافته اند :

«حالت انگیزشیِ مثبتی که از احساس موفقیتِ ناشی از رابطه متقابل بین /عامل/ و /مسیرهای دستیابی به هدف/ به وجود می آید» . در این تعریف ، عامل ، فردی است که انرژی و اراده لازم را برای رسیدن به هدف هایش صرف میکند ، و مسیرهای دست یابی هم عبارتند از برنامه ریزی هایی که برای تأمین و دستیابی به اهداف صورت میگیرند.اسنایدر در آخرین نوشته هایش که یک سال پس از مرگش چاپ شد ، امید را اینطور تعریف کرده است :

«نوعی تفکر معطوف به هدف است که در آن ، فرد درباره مسیرها (یعنی به کارگیری ظرفیت ادراکی خود برای یافتن راه هایی به سمت اهدافش) و درباره عامل یا فاعل (یعنی درباره انگیزش های لازم برای استفاده از آن راه ها برای رسیدن به هدفها) فکر میکند»

با دقت در این تعریف ها ، سه بُعد مهم امید از دیدگاه علم روانشناسی مشخص میشود :

1.اهداف (goals)

2.مسیرهایی (pathways) که برای رسیدن به این اهداف انتخاب میشوند.

3.عامل (agency) یا فاعلی که در این مسیرها یا راه ها حرکت میکند تا به اهداف مورد نظر برسد.

پس همانطور که گفته شد ؛

احساس امید زمانی روی میدهد که فرد فکر میکند انگیزه و اراده لازم برای حرکت در مسیرهای انتخاب شده را برای رسیدن به اهداف مطلوب خود دارد ! به همین دلیل است که امید را نوعی فکر کردن دربارة اهداف (یا تفکر معطوف به هدف) تعریف کرده اند .

در ادامه ، درخصوص ابعاد سه گانه امید ، توضیحات کوتاهی ارائه میشود :

1.امید بدون هدف مرده است

هدف یا اهداف را میتوان موضوع امید برشمرد . ساموئل گلدریج مینویسد : «امید بدون موضوع مرده است» ؛ پس هر نوع امیدی باید در بطن خود هدفی داشته باشد . البته این اهداف باید آنقدر ارزشمند باشند تا روی آن ها فکر و سرمایه گذاری شود یعنی اهداف باید ارزش فکر کردن و وقت گذاشتن را داشته باشند.اگر اهداف را آنقدر محدود و کوچک بگیریم که چندان انگیزه ای در افراد ایجاد نکنند ، هیچ امیدی به دست نمی آید . روانشناسان تقسیم بندی های مختلفی از اهداف ارائه دادهاند.اهداف گاه موقت اند و کوتاه مدت و گاهی هم درازمدت و پایدار ! همچنین هدف بعضی اوقات در جهت دست یافتن است (مثلاً رسیدن به یک خواسته مطلوب) و در مواقعی هم به منظور دوری از یک شرایط نامطلوب و ناخواسته ! تقسیم دیگری نیز اهداف را به آسان و سخت دسته بندی کرده است !

2.آیا میتوان امید افراد را افزایش داد؟

بررسی ها نشان میدهد که همه افراد ظرفیت امیدواری را دارند و هرچند که مردمان در نیل به هدف هایشان با مشکلات و موانعی برخورد میکنند ، ولی خوشبختانه آنان مهارت ها و توانایی های فکری لازم را برای یادگرفتن اینکه چگونه امیدوارنه فکر کنند ، دارند.پروفسور اسنایدر و همکارانش از تدابیر و آموزش هایی یاد میکنند که با به کارگیری آن ها میتوان امید را در آدمی افزایش داد . در روش های موسوم به امیددرمانی به افراد آموزش هایی دربارة عناصر سه گانه امید که پیش از این درباره آن ها صحبت شد ، داده میشود.در یک مطالعه علمی ، محققان به عده ای از سالمندان مبتلا به افسردگی ، روش های هدف گزینی را آموزش دادند.در این بررسی همچنین به این سالمندان شیوه های ایجاد مسیرهای جایگزین (راههای فرعی دستیابی به اهداف) آموزش داده شد . نتایج تحقیقات نشان داد که در این عده نا امیدی و اضطراب به شدت کاهش یافت و مشارکتشان در فعالیت های محیطی در اثر افزایش امید زیادتر شد.

3.تاثیر امید بر جسم و جان

هرچند که محققانی چون پروفسور اسنایدر معتقدند که امید یک وضعیت اکتسابی است ، ولی این نظر نفی کننده آن نیست که تفکر امیدوارانه تأثیرات عصبی زیستی بسیاری دارد ، این تأثیرات در زمینه رفتارهای هدفمند آشکارتر است !“نورمن کوشینگ” در یکی از پرفروش ترین کتاب های سال 1991 با نامِ : /اول قلب ؛ بیولوژی امید و قدرت شفابخشی روح انسان / ؛ دربارة ارتباط مغز و افکار امیدآفرین چنین مینویسد :

«محققانی که بر روی مغز کار میکنند ، معتقدند که آنچه در بدن اتفاق میافتد میتواند بر مغز اثر بگذارد و آنچه در مغز روی میدهد ، بر جسم تأثیر دارد . امید و قصد و معنی صرفاً حالت های روانی نیستند ، بلکه این امور ارتباطات الکتروشیمیایی هم دارند که در فعالیت های دستگاه ایمنی بدن و در همه ارگانیسم انسانی نقش مهمی ایفا میکنند . خلاصه اینکه من متوجه شده ام که صحبت از بیولوژی امید ، چندان هم غیرعلمی نیست!»

یکی از بخش های جالبی که در مباحث امید به وفور در کتاب ها و مجلات علمی به آن پرداخته میشود ، نقشی است که امید در تشخیص و درمان بیماری های صعب العلاجی چون سرطان یا ایدز دارد !