سونوگرافی پروستات چیست و چرا انجام می شود؟

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

غده پروستات در بین گردن مثانه و دیافراگم ادراری تناسلی، درست در جلوی راست روده قرار دارد. موقعیت قرار گیری پروستات برای تصویر برداری به روش سونوگرافی ترانس رکتال ایده آل است. پروستات غده‌ای کوچک در سیستم تناسلی مردانه است. پروستات به اندازه یک گردو بوده و عملکرد اصلی آن ترشح بخشی از مایع سمینال است که پس از ترکیب با اسپرم، مایع منی را تشکیل می‌دهد.

در پزشکی از سونوگرافی برای تشخیص تغییرات در اندام‌ها، بافت‌ها و تشخیص توده‌های غیرطبیعی مانند تومورها استفاده می‌شود. تصویربرداری توسط سونوگرافی بر اساس همان اصول مربوط به سونار است. هنگامی که امواج صوتی به جسمی برخورد می‌کند به عقب برمی‌گردد. با اندازه‌گیری این امواج می‌توان فاصله، اندازه، شکل و قوام جسم را تعیین نمود که شامل جامد بودن یا پر شدن جسم از مایع نیز می‌باشد. سونوگرافی پروستات از تصویربرداری‌های اشعه ایکس (مانند سی تی اسکن) دقیق‌تر است؛ زیرا این سونوگرافی می‌تواند تصاویر را با وضوح بیشتر و دقیق‌تر ثبت کند. همچنین آزمایش‌های سونوگرافی ایمن‌ تر از اشعه ایکس هستند؛ زیرا هیچ‌ گونه پرتوی خطرناکی تولید نمی‌کنند و زمان کمتری برای اعلام نتیجه نیاز است. در صورتی که یک ضایعه مشکوک با سونوگرافی یا معاینه مقعدی شناسایی شود، می‌توان نمونه‌ برداری پروستات با هدایت سونوگرافی را انجام داد.

آزمایش آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) که میزان PSA را در خون اندازه‌گیری می‌کند ممکن است برای تعیین اینکه آیا بیمار در معرض خطر ابتلا به سرطان قرار دارد یا خیر انجام شود. در این حالت بیوپسی انجام شده و از مبدل سونوگرافی برای هدایت سوزن نمونه‌ برداری به مناطق خاص غده پروستات استفاده می‌شود.

اندازه طبیعی پروستات

اندازه طبیعی پروستات تا نیمی از عمر مردان (حدود 40 سالگی) در یک اندازه باقی می‌ماند. اندازه این اندام را می‌توان به سادگی با عناوینی همچون کوچک، متوسط و بزرگ توصیف کرد. با این حال، متخصصان اورولوژی جهت تعیین اندازه به جای وزن از معیار حجم استفاده می‌کنند. جهت بررسی این اندازه‌ها از آزمایش تصویربرداری سونوگرافی پروستات استفاده می‌شود. این غده که شکلی شبیه به یک فندق دارد معمولاً ارتفاعی 3 و عرضی 4 سانتی‌متری دارد. حجم و وزن رایج این غده 20 سانتی‌متر مکعب و 20 گرم است. این اعداد ممکن است نسبت به هر فرد متفاوت باشند.

کاربردهای سونوگرافی پروستات

سونوگرافی ترانس رکتال از غده پروستات برای تشخیص موارد زیر انجام می‌شود:

• تشخیص اختلالات درون پروستات
• تعیین اینکه آیا پروستات بزرگ شده است؟ این مشکل همچنین به عنوان هایپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) شناخته می‌شود.
• تشخیص رشد غیر طبیعی پروستات
• تشخیص علت ناباروری مرد

از این روش همچنین برای کمک به تشخیص علائم زیر نیز استفاده می‌شود:

• گره‌هایی که توسط پزشک در طی یک معاینه معمول بدن یا آزمایش غربالگری سرطان پروستات احساس شده است.
• مشکل در ادرار کردن
• از آنجایی که سونوگرافی تصاویر را در زمان واقعی ارائه می‌دهد، بنابراین از این روش می‌توان برای هدایت سوزن در روش‌هایی مانند نمونه‌ برداری یا بیوپسی پروستات نیز استفاده نمود که در آن سوزن برای نمونه‌گیری از سلول‌ها یا بافت‌ها از یک منطقه غیر طبیعی در غده پروستات برای آزمایش‌های بعدی آزمایشگاهی استفاده می‌شود.

آمادگی جهت سونوگرافی پروستات

در سونوگرافی پروستات نیازی به آمادگی خاصی نیست. این روش به صورت سرپایی انجام می‌شود که معمولاً کمتر از یک ساعت طول می‌کشد. پزشک ممکن است شما را به بیمارستان یا کلینیکی ارجاع دهد که تجهیزات سونوگرافی مناسب برای این آزمایش را داشته باشد. همچنین ممکن است لازم باشد قبل از آزمون فرم رضایت نامه را امضا کنید.

برخی از دستورالعمل‌های احتمالی که ممکن است پزشک قبل از آزمایش به شما بدهد شامل موارد زیر است:

• چند ساعت قبل از آزمایش غذا نخورید.
• در روز عمل از جواهرات و لباس‌های تنگ در کلینیک استفاده نکنید.
• چند ساعت قبل از آزمایش از ملین یا انما استفاده کنید تا روده‌های شما پاک شود.
• از داروهای توصیه شده برای کمک به آرامش در طول عمل استفاده کنید. پزشک ممکن است یک داروی آرامبخش مانند لورازپام (Ativan) را توصیه کند.
• مصرف هر دارویی که می‌تواند خون شما را رقیق کند، مانند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAID) یا آسپرین، حدود یک هفته قبل از عمل قطع کنید. این درصورت توصیه می‌شود که پزشک قصد دارد از پروستات شما بیوپسی کند.
• حتی در صورت نمونه‌برداری یا بیوپسی، از شما خواسته می‌شود تا از مصرف داروهای رقیق‌کننده خون مانند آسپیرین به مدت هفت تا 10 روز قبل از عمل خودداری کنید.

نحوه انجام انواع سونوگرافی پروستات

در سونوگرافی پروستات با تاباندن امواج فراصوت به این غده و بافت اطراف آن از زوایای مختلف، تصاویر سیاه و سفیدی به دست می‌آید که ناهنجاری‌ها و مشکلات این عضو، از جمله سرطان پروستات را برای پزشک قابل تشخیص می‌کند.

سونوگرافی پروستات از روی شکم

در برخی از موارد به تشخیص پزشک، این سونوگرافی از روی شکم انجام می‌شود. در این روش به دلیل اینکه پروستات در محوطه لگن قرار دارد. برای کیفیت بهتر تصاویر سونوگرافی پروستات از روی شکم، مثانه باید پر باشد.

سونوگرافی ترانس رکتال

سونوگرافی ترانس رکتال که از طریق مقعد انجام می‌شود، روش دقیق‌تری است. از بیمار خواسته می‌شود به پشت یا پهلو بر روی تخت دراز بکشد و زانوهای خود را خم کند. پروب یا مبدل آغشته به ژل از طریق مقعد وارد بدن شده و از زوایای مختلف پروستات تصویربرداری می‌کند. در صورتی که بیوپسی تحت هدایت سونوگرافی تجویز شده باشد، توسط سوزن مخصوصی که در کنار مبدل قرار دارد، نمونه‌برداری از بخش‌های مختلف پروستات انجام می‌شود.

عوارض جانبی سونوگرافی پروستات

• در این روش، نه از اشعه ایکس بلکه از امواج فراصوت استفاده می‌شود و هیچ‌گونه خطری از این جهت ندارد. پزشک شما مصرف آنتی بیوتیک برای پیشگیری از عفونت را تجویز خواهد نمود.
• در مواقع نادر، اگر بلافاصله پس از این فرآیند خونریزی مقعدی رخ بدهد، ممکن است فرد مدت بیشتری تحت نظر رادیولوژیست یا پرستار قرار بگیرید وگرنه فرآیند سونوگرافی و نمونه‌برداری کمتر از 30 دقیقه زمان خواهد برد.