انسداد مثانه چیست و چه دلایلی دارد؟

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

احتباس یا انسداد در هر قسمت از سیستم ادرار از کلیه ها گرفته که در آنها ادرار تولید می شود تا مجرای ادرار که ادرار را از بدن خارج می کند می تواند باعث ایجاد فشار داخل مجرای ادرار و کاهش جریان ادرار شود. احتباس ادرار ممکن است به طور ناگهانی ایجاد شود و یا به تدریج و طی چندین روز اتفاق بیفتد. احتباس ادرار ممکن است مجرای ادرار را به طور کامل مسدود کرده یا باعث گرفتگی بخشی از مجرای ادرار شود. در برخی موارد فقط یک کلیه آسیب می بیند؛ اما این امکان وجود دارد که احتباس ادرار به هر دو کلیه نیز آسیب وارد نماید. تشخیص زودرس انسداد سیستم ادراری بسیار مهم است؛ زیرا بیشتر موارد انسداد، قابل درمان هستند و در صورت عدم درمان می تواند منجر به آسیب برگشت ناپذیر کلیه شود. پزشکان با سونوگرافی ، اختلالات انسداد مجرای ادراری را تشخیص می دهند. برخی روش های درمانی برای درمان این بیماری شامل دارودرمانی و انجام عمل های جراحی می شود.

علل انسداد مثانه

• سنگ مثانه: سنگی که در نقطه ای از مجاری ادراری تشکیل شده، ممکن است در مثانه گیر کند. سنگ های بزرگ خروجی میزراه (مجرای خروجی ادرار) را کاملاً مسدود می کنند.
• مشکلات عصبی یا ضایعه نخاعی: آسیب عصبی روند انتقال پیام های بین مغز و مثانه را که برای تخلیه ضروری اند، مختل می کند.
• دارو: داروهای آرام کننده عصب های پرکار بر سلول های عصبی مثانه اثر می گذارند و جریان ادرار را مختل می کنند. این داروها شامل آنتی هیستامین های مورد استفاده برای درمان حساسیت، آنتی اسپاسمودیک های (ضداسپاسم های) مور مصرف برای درمان گرفتگی عضلانی و دل پیچه و ضدافسردگی ها می شود.
• جراحی: داروی بی حسی گیرنده های عصبی را کند می کند و باعث احتباس ادرار موقتی می شود.
• عفونت: عفونت میزراه یا مثانه، مانند عفونت ادراری، باعث ورم یا التهابی می شود که به میزراه فشار می آورد و جریان ادرار را مسدود می کند.
• یبوست: مدفوع سفت گیر کرده در راست روده (رکتوم) به مثانه و میزراه فشار می آورد و باعث بسته شدن مجرای خروج ادرار می شود.
• سیتسوسل: دیواره بین مثانه و واژن زنان ضعیف می شود و در نتیجه مثانه می تواند داخل واژن پایین بیاید. این افتادگی مثانه باعث می شود که ادرار داخل مثانه گیر کند و باقی بماند.

علائم انسداد مثانه

انسداد مجرای ادرار ممکن است علامت و نشانه ای نداشته باشد. علائم و نشانه ها به محل مسدود شده، کلی یا جزئی بودن انسداد، سرعت رشد بیماری و این که بر یک کلیه اثر گذارد یا بر هردو بستگی دارد. برخی علائم و نشانه های انسداد مجاری ادرار عبارتند از:

1. درد مثانه
2. تغییر در میزان ادرار تولید شده و کاهش فشار ادرار
3. سوزش ادرار
4. ادرار خونی
5. عفونت های مکرر مجاری ادرار
6. فشار خون بالا (هایپرتنشن)

انواع احتباس ادراری

1. احتباس ادراری حاد: به طور ناگهانی اتفاق می افتد و فقط برای مدت کوتاهی ادامه دارد. افرادی که به احتباس ادراری حاد مبتلا هستند حتی باوجود مثانه ی پر به هیچ وجه نمی توانند ادرار کنند. احتباس ادراری حاد یک بیماری تهدید کننده ی حیات است و نیاز به درمان فوری اورژانسی دارد. این بیماری می تواند با احساس ناراحتی یا درد همراه باشد.
2. احتباس ادراری مزمن: یک وضعیت طولانی مدت است. افراد دچار احتباس ادراری مزمن می توانند ادرار کنند. بااین حال نمی توانند مثانه ی خود را کامل تخلیه کنند.

درمان انسداد مثانه

هدف از درمان انسداد ادراری رفع انسداد یا ایجاد یک مسیر فرعی برای دور زدن محل انسداد است تا بتوان از احتمال آسیب دیدگی کلیه ها کاست. درمان ممکن است شامل مصرف آنتی بیوتیک برای از بین بردن عفونت ها شود.

فرایندهای تخلیه

انسداد ادراری که باعث ایجاد درد شدید شود باید بلافاصله تحت درمان قرار گیرد تا ادرار از بدن دفع شده و موقتاً مشکلی که به دلیل انسداد ایجاد شده است برطرف شود. پزشک (اورولوژیست) ممکن است انجام اقدامات زیر را تجویز کند:

• استفاده از استنت مجاری ادرار: یک لوله باریک توخالی داخل حالب ها قرار داده می شود تا مسیر عبور ادرار را باز نگه دارد.
• نفروستومی زیر پوستی: پزشک از یک لوله که از طریق کمر وارد بدن می شود استفاده می کند تا کلیه ها را به طور مستقیم تخلیه کند.
• کاتتر: یک لوله است که از طریق حالب به مثانه متصل می شود تا این کیسه را تخلیه کند. در صورتی که مشکلات مثانه موجب تخلیه ضعیف کلیه ها شود به کارگیری این روش اهمیت می یابد.

روش های جراحی

روش های جراحی متعددی برای درمان انسداد ادراری وجود دارد. انتخاب نوع عمل نیز به وضعیت بیماری بستگی دارد. عمل جراحی برای درمان انسداد ادراری با رویکردهای جراحی به شرح زیر انجام می شود:

• عمل آندوسکوپی: یک روش کم تهاجمی است که در آن از یک اسکوپ روشن که از طریق مجاری ادرار وارد مثانه و قسمت های دیگر دستگاه ادرار می شود استفاده می گردد. جراح یک شکاف در قسمت آسیب دیده یا مسدود شده حالب ایجاد می کند تا آن ناحیه عریض شده و سپس یک لوله توخالی به نام استنت را در حالب قرار می دهد تا آن را باز نگه دارد. این روش هم برای تشخیص و هم برای درمان به کار برده می شود.
• عمل باز: جراح در این عمل یک شکاف روی شکم بیمار ایجاد می کند که از طریق آن جراحی را انجام دهد.
• عمل جراحی لاپاروسکوپی که با استفاده از یک لوله کوچک با یک لامپ و دوربین سر آن قرار گرفته است انجام شده و جراح به کمک آن می تواند داخل قسمت های مورد نظر را ببیند. جراح یک یا چند شکاف کوچک در پوست ایجاد کرده و لوله ای که چراغ سر آن قرار گرفته یا ابزار دیگر جراحی را وارد بدن می کند.

عوارض انسداد مثانه

هنگامی که ادرار نمی تواند از بدن خارج شود و شروع به تجمع در کلیه ها می کند، به آن اوروپاتی انسدادی می گویند. اوروپاتی انسدادی می تواند منجر به هیدرونفروز (تورم کلیه ها) شود. در صورت عدم درمان، انسداد حالب می تواند باعث مشکلات جدی مانند نارسایی کلیه ، سپسیس و مرگ شود.

اقدامات لازم جهت سونوگرافی مثانه

• به مدت ۱ تا ۲ ساعت پیش از سونوگرافی باید خوردن مایعات را آغاز کنید. پر شدن مثانه در افراد مختلف، متفاوت می باشد و شاید بعضی از افراد نیاز به آب بیشتری داشته باشند.
• نوشابه های گازدار مصرف نکنید؛ زیرا با ایجاد گاز نمی توانند تصاویر مناسبی را در سونوگرافی ایجاد کنند.
• پر بودن مثانه به اندازه بیش از حد، باعث فشرده شدن احشاء می شود و شاید منجر به اشتباه شدن تشخیص متخصص سونوگرافی شود.

نحوه انجام سونوگرافی مثانه

از بیمار خواسته می شود که روی تخت دراز بکشد. بعد از قرار گرفتن بیمار روی تخت، پزشک یک ژل بر پایه آب گرم را روی منطقه مورد نظر بدن قرار می دهد. این ژل کمک می کند تا مبدل تماس خوبی با بدن برقرار کرده و هوای بین مبدل و پوست که توان مسدود کردن امواج صوتی را دارد از بین برود. این مبدل روی پوست حرکت داده می شود تا در نهایت تصویر دقیق و درستی از منطقه مورد نظر به دست بیاید. تصاویر سونوگرافی بلافاصله در صفحه نمایش ویدئویی که مشابه مانیتور کامپیوتر است، قابل نمایش خواهد بود. کامپیوتر بر اساس دامنه و فرکانس و زمانی که صرف بازگشت سیگنال های سونوگرافی به مبدل می شود، اقدام به تولید تصویر می کند.

عوارض جانبی سونوگرافی

سونوگرافی مثانه روشی غیرتهاجمی برای تصویربرداری است. در فناوری سونوگرافی، برخلاف رادیوگرافی از تشعشع استفاده نمی شود و به جای اشعه، امواج صوتی غیرقابل تشخیص برای گوش انسان به کار برده می شود.