آیا زنان باردار میتوانند عکس رادیولوژی بگیرند؟

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

در زمان بارداري، ممکن است مادر دچار بیماری هایی شود که برای تشخیص آ‌نها نیاز به انجام رادیولوژی باشد. رادیولوژی یا‌‌ همان تصویربرداری با اشعه ایکس، با تابش این اشعه به بدن و عبور آن از بافت‌های بدن انجام می‌شود. مرحله تشکیل‌شدن ارگان‌های جنین بعد از پایان هفته سوم و با شروع هفته چهارم آغاز خواهد شد و تا هفته چهاردهم، ادامه می‌یابد. این دوران برای خانم‌های باردار، بسیار حساس به‌حساب می‌آید و بیشترین خطر برای جنین در این دوران وجود دارد؛ اما بعد از هفته چهاردهم، این خطرات به حداقل خواهد رسید و انجام تصویربرداری با رعایت اصول ایمنی، امکان‌ پذیر است. البته برای انجام این کار باید حتماً در ناحیه رحم و لگن، از پوشش سربی برای محافظت استفاده شود. هنگام محاسبه دوز پرتوهای اشعه ایکس باید عوامل متعددی مانند نوع بررسی تشخیصی، نوع و عمر دستگاه، فاصله عضو هد ف از منبع اشعه، ضخامت عضوی از بد ن که اشعه از آن عبور می کند و ... در نظر گرفته شود. مقدار اشعه در رادیولوژی با واحدهایی به نام MGY اندازه گیری می شود. دوز بیش از 100 MGY ممکن است به جنین صدمه بزند.

عوامل مؤثر در عوارض اشعه ایکس در بارداری

ایجاد عوارض جنین به 2 عامل عمده بستگی دارد:

1. سن حاملگی در هنگام مواجهه
2. دوز تشعشع اشعه: دوز آستانه برای ایجاد اثرات نامطلوب بر روی جنین در حال تکامل حداقل 5 راد بوده و میزان اشعه لازم برای ایجاد مالفورماسیون (بدشکلی های جنینی) حداقل 10 راد می باشد. از سوی دیگر میزان تابش اشعه در بررسی های رادیوگرافی معمول حدود 2 الی 700 میلی راد می باشد که بسیار کمتر از حد آستانه بوده و بنابراین شانس وقوع عوارض جنینی بسیار اندک می باشد.

میزان تابش اشعه ایکس دربارداری

به عنوان مثال، میزان تقریبی تابش تشخیصی دریافتی اشعه ایکس در نوزاد متولد نشده که معمولاً تجویز می شود، شامل موارد زیر است:

• کمتر از ۱ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس اندام های فوقانی یا تحتانی
• کمتر از ۱۰۰ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس قفسه سینه
• ۴۰ تا ۲۴۰ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس لگن
• ۲۰۰ تا ۲۴۵ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس شکم
• ۵۱ تا ۳۷۰ میلی راد برای تصویربرداری اشعه ایکس هیپ و فمور (استخوان ران)

نحوه انجام رادیولوژی

تکنیسین رادیولوژی بیمار را در وضعیت مناسبی قرار می‌دهد. بعد از آن یک صفحه فلزی که مخصوص فیلم رادیولوژی می‌باشد را زیر اندام یا کنار آن قرار می‌دهد که به آن صفحه کاست Cassette می‌گویند. در مرحله بعد منبع اشعه ایکس که بر روی دسته فلزی خاصی قرار گرفته را در نزدیکی اندام قرار می‌دهد به طوری که قسمتی از اندام که نیاز به تصویربرداری دارد بین منبع اشعه ایکس و کاست قرار گیرد. از بیمار خواسته می‌شود تا در همین وضعیت بی‌حرکت باقی بماند. تکنسین رادیولوژی اتاق را ترک کرده و در اتاق مجاور کلید تولید اشعه ایکس را می‌فشارد. تابش اشعه ایکس به اندام مورد نظر در کسری از ثانیه صورت می‌ گیرد. در بسیاری اوقات عکس‌برداری از اندام در دو یا چند جهت انجام می‌ شود به این معنی که چند عکس از اندام از زاویه‌های مختلف گرفته می‌شود. در این موارد تکنسین رادیولوژی مجدداً اندام را در وضعیت دیگری قرار داده و مراحل قبل را تکرار می‌ کند. از بیمار خواسته می‌ شود تا در اتاق دیگری منتظر بماند. در این فاصله زمانی فیلم رادیولوژی به اصطلاح ظاهر می‌شود یعنی فرآیندهای شیمیایی بر روی آن صورت می‌ گیرد تا تصویر ایجاد شده بر روی آن قابل دیدن شود.

اقدامات لازم برای رادیولوژی در بارداری

هرچند انجام عکسبرداری در دوران بارداری توصیه نمی‌شود؛ اما با رعایت نکات زیر می‌توان خطرات احتمالی را کاهش داد.

1. اعلام بارداری به تکنسین عکسبرداری و انجام توصیه های او
2. پوشیدن پیش بند سربی سالم و بدون شکستگی
3. استفاده از حداقل شدت مورد نیاز برای عکسبرداری

مضرات اشعه ایکس در رادیولوژی برای جنین

عدم آگاهی از بارداری و انجام رادیولوژی می تواند تأثیرات منفی روی جنین داشته باشد؛ اما به‌ طور کلی اطلاعات به دست آمده از رادیولوژی نسبت به ریسک بالقوه آن اهمیت بیشتری دارد.

سقط جنین:

رادیولوژی از ناحیه شکم در بارداری به دلیل داشتن اشعه می تواند منجر به سقط جنین یا تأثیرات منفی بر جنین در حال رشد می شود.

مشکلات ژنتیک:

اشعه در دوزهای زیاد برای خانم های بارداری که تحت رادیولوژی قرار می گیرند، می تواند سبب مشکلات ژنتیک و خطرهای تولید مثل در جنین شود.

ناتوانی ذهنی و یادگیری:

در هفته دوم و هشتم بارداری خطر محدودیت رشد جنین یا نقص های مادرزادی را افزایش می دهد و قرارگیری در معرض اشعه پس از هفته هشتم، خطر ناتوانی ذهنی و یادگیری و خطر احتمال سرطان را به همراه خواهد داشت.