مغز و نخاع به عنوان دستگاه اعصاب مرکزی در درون ساختار استخوانی بسیار سخت جمجمه و ستون فقرات قرار گرفته اند که وظیفه محافظت در برابر ضربه را به عهده دارند. هر گونه توده اضافی در این فضای محدود و محصور منجر به بروز مشکل خواهد شد. تومورهای مغزی شامل مجموعه ای از سلول های غیر عادی در مغز هستند که جزء بافت های اصلی مغز به حساب نمی آیند. به تجمع غیرعادی سلول در مغز تومور مغزی گفته می شود. ممکن است تومور سرطانی (بدخیم) یا غیر سرطانی (خوش خیم) باشد. تومورهای مغزی چه خوش خیم یا بدخیم و چه سرطانی و یا غیر سرطانی، در صورت رشد می توانند منجر به افزایش فشار درون جمجمه شوند. این امر منجر به آسیب دیدن بافت های مغزی شده و تهدید کننده جدی سلامت و حتی زندگی است. در صورت مواجهه با هر یک از علائم تومورها لازم است به سرعت به پزشک مراجعه نمایید تا با تشخیص و درمان به موقع و مناسب، از آسیب ها و مخاطرات جانی ناشی از تومورهای مغزی در امان بمانید.

علت به وجود آمدن تومور مغزی

اغلب اوقات علت تومور مغزی ناشناخته است؛ اما عوامل زیر ممکن است خطر ابتلا به یک تومور مغزی را افزایش دهند و در واقع علت به وجود آمدن تومور مغزی باشند :

سن و جنسیت

تومورهای مغزی در کودکان و سالخوردگان شایع تر هستند، اگرچه افراد هر سن ممکن است به تومور مغزی مبتلا شوند. به طور کلی، مردان در ابتلا به تومور مغزی مستعدتر از زنان هستند. با این حال، برخی از انواع خاصی از تومورهای مغزی مانند مننژیوم در زنان شایع تر هستند. قرار گرفتن در معرض حلال ها، آفت کش ها، محصولات نفتی، لاستیک و یا وینیل کلراید ممکن است خطر ابتلا به تومور مغزی را افزایش دهد. با این حال، شواهد علمی دال بر تأیید این فرضیه وجود ندارند.

سابقه خانوادگی

حدود ۵ درصد از تومورهای مغزی ممکن است به عوامل ژنتیکی ارثی یا شرایطی از قبیل سندرم لی فرامنی، نوروفیبروماتوز، سندرم کارسینوم سلول های بازال نووید، اسکلروز توبرکلوز، سندرم تورکوت و بیماری فون هیپال لیندائو مرتبط باشند. دانشمندان همچنین خوشه تومورهای مغزی را در برخی از خانواده ها یافتند که ارتباطی با این شرایط ارثی شناخته شده ندارند. مطالعات برای تلاش برای پیدا کردن علت بروز این خوشه ها در دست انجام هستند.

قرار گرفتن در معرض عفونت، ویروس ها و آلرژن ها

عفونت با ویروس اپشتاین بار خطر ابتلا به لنفوم مایع مغزی نخاعی را افزایش می دهد. اپشتاین بار بیشتر به عنوان ویروسی شناخته می شود که منونوکلئوز یا مونو را ایجاد می کند. در تحقیقات دیگر، سطوح بالای ویروس معروف سیتومگالوویروس در بافت تومور مغزی یافت شده است. معنای این یافته در حال بررسی است. تحقیقات نشان داده اند که چندین نوع از ویروس های دیگر نیز تومورهای مغزی در حیوانات ایجاد می کنند. اطلاعات بیشتر برای پیدا کردن اینکه آیا قرار گرفتن در معرض عفونت، سایر ویروس ها یا آلرژن ها باعث افزایش خطر ابتلا به تومور مغزی در افراد می شود، مورد نیاز است.

میدان های الکترومغناطیسی

اکثر مطالعاتی که نقش میدان های الکترومغناطیسی، مانند انرژی حاصل از خطوط برق یا استفاده از تلفن همراه را ارزیابی می کنند، هیچ ارتباطی در خصوص افزایش خطر ابتلا به تومور مغزی در بزرگسالان را نشان نمی دهند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) به دلیل اطلاعات متناقض در مورد خطر این وسایل، در کودکان توصیه می کند که استفاده از تلفن همراه محدود شود و استفاده از یک هدست هم برای بزرگسالان و هم کودکان را روشی مناسب اعلام کرده است. درمان قبلی مغز یا سر با اشعه یونیزه کننده، از جمله اشعه ایکس، یک عامل خطر برای بروز تومور مغزی است.

آسیب سر و تشنج

ارتباط آسیب جدی به سر با بروز تومورهای مغزی برای مدت طولانی مورد مطالعه قرار گرفته است. برخی مطالعات ارتباط بین ترومای سر و مننژیوما را نشان داده اند؛ اما بین ترومای سر و گلیوما ارتباطی یافت نشده است. داشتن سابقه تشنج با تومورهای مغزی از مدت ها قبل مرتبط تشخیص داده شده است؛ اما به دلیل این که تومور مغزی می تواند باعث تشنج شود، دقیقاً مشخص نیست که آیا تشنج خطر تومور مغزی را افزایش می دهد یا این که تشنج ناشی از تومور است یا مصرف داروی ضد تشنج خطر را افزایش می دهد.

ترکیبات N-nitroso

به نظر می رسد برخی مطالعات مربوط به رژیم غذایی و مکمل های ویتامین نشان می دهند که ترکیبات N-nitroso در رژیم غذایی ممکن است خطر ابتلا به تومورهای دوران کودکی و بزرگسالان را افزایش دهد. ترکیبات N-nitros در بدن از نیتریت یا نیترات در برخی از گوشت های فرآوری شده، دود سیگار و لوازم آرایشی به وجود می آید. با این حال، قبل از اینکه ارتباط قطعی این دو مشخص شود، تحقیقات اضافی لازم است

علائم تومور مغزی

علائم و نشانه های تومور مغزی بسیار متفاوت است و به اندازه تومور مغز، محل و سرعت رشد بستگی دارد. علائم عمومی ناشی از تومورهای مغزی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• سر درد با شروع جدید
• سردرد که به تدریج بیشتر و شدیدتر می شود.
• حالت تهوع یا استفراغ با دلایل ناشناخته
• اختلالات بینایی، مانند بینایی مبهم، دید دوگانه یا از دست دادن دید محیطی
• از دست دادن تدریجی احساس یا حرکت در یک دست یا پا
• مشکل در حفظ تعادل بدن
• مشکلات گفتاری
• سردرگمی در امور روزمره
• تغییر شخصیت یا رفتار
• تشنج، به ویژه در افرادی که سابقه تشنج ندارند.
• مشکلات شنوایی

عوامل خطر تومور مغزی

عوامل خطر تومورهای مغزی عبارتند از:

• سابقه خانوادگی

فقط حدود 5 تا 10 درصد از کل سرطان ها، ژنتیکی یا ارثی است. به ندرت اتفاق می افتد که تومور مغزی از نظر ژنتیکی به ارث برسد. اگر چندین نفر از اعضای خانواده شما دچار تومور مغزی شده اند با پزشک خود صحبت کنید. پزشک می تواند یک مشاور ژنتیکی را برای شما توصیه کند.

• سن

خطر بیشتر انواع تومورهای مغزی با افزایش سن افزایش می یابد.

• قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی

قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی خاص، می تواند خطر ابتلا به سرطان مغز را افزایش دهد.

• قرار گرفتن در معرض اشعه

افرادی که در معرض تابش اشعه قرار دارند، خطر ابتلا به تومورهای مغزی در آنها افزایش می یابد.

درجه بندی تومور مغزی

احتمال رشد تومورهای مغزی و نخاعی نسبت به سایر تومورها درون سلول های مجاور بیشتر است. تومورهای مغزی و نخاعی براساس ظاهر و ساختار سلول زیر میکروسکوپ به چهار گرید(درجه) تقسیم می شوند:

1. گرید یک: این نوع تومورها معمولاً به آهستگی رشد می کنند و سلول های مجاور را مورد تهاجم قرار نمی دهند. معمولاً این نوع تومورها با عمل جراحی درمان می شوند.
2. گرید دو: این نوع تومورها به آرامی رشد می کنند و می توانند بافت اطراف را مورد تهاجم قرار دهند. احتمال بازگشت این نوع تومورها پس از جراحی نسبت به تومورهای گرید یک بیشتر است. احتمال رشد سریع تر این نوع تومورها با گذر زمان بیشتر است.
3. گرید سه: این تومورها زیر میکروسکوپ بسیار ناهنجار به نظر می رسند و می توانند بافت اطراف را مورد تهاجم قرار دهند. این نوع تومورها علاوه بر جراحی به سایر اقدامات درمانی نیاز دارند.
4. گرید چهار: این نوع تومورها نسبت به سایر تومورها رشد بسیار سریع تری دارند. برای درمان این تومورها به روش های بسیار تهاجمی نیاز است.

روش های تشخیص تومور مغزی

پزشک برای تشخیص تومور مغزی از روش هایی استفاده می کند که عبارتند از:

• معاینه عصبی: در مرحله اول پزشک به معاینه عصبی بیمار پرداخته و مواردی چون تعادل و هماهنگی بین اندام ها، بینایی، شنوایی و قدرت عکس العمل بیمار را مورد بررسی قرار می دهد.
• تصویربرداری ام ارآی: ام ارآی یکی از پیشرفته ترین روش های تصویربرداری است که برای بررسی تومور و موقعیت قرارگیری آن، تجویز می شود. در برخی مواقع ممکن است از تزریق رنگ به سیاهرگ برای نمایش بهتر و دریافت جزئیات بیشتر استفاده شود.
• سی تی اسکن: سی تی اسکن، نوع دیگری از تصویربرداری است که برای تشخیص تومور مغزی مورد استفاده قرار می گیرد. در صورتی که تومور از سرطان دیگر نقاط بدن به مغز رسیده باشد، پزشک سی تی اسکن را برای تعیین محل سرطان توصیه می کند.
• نمونه برداری: نمونه برداری بخشی از درمان تومور مغزی است که برای تعیین نوع تومور مورد استفاده قرار می گیرد. در واقع پزشک برای تشخیص خوش خیم یا بدخیم بودن تومور، بخشی از آن را جدا کرده و مورد آزمایش قرار می دهد. این کار گاهی اوقات قبل از عمل جراحی و با هدایت یک سوزن بسیار باریک به محل تومور، انجام می شود و در برخی مواقع نیز تکه ی کوچکی از تومور حین عمل جدا شده و برای تعیین نوع آن به پاتولوژیست تحویل داده می شود. تعیین درست نوع تومور تأثیر بسیار زیادی در انتخاب روش درمانی و نتیجه آن دارد.

درمان تومور مغزی

تومورهای مغزی (صرف نظر از اینکه اولیه بوده و یا متاستاتیک، خوش خیم بوده و یا بدخیم) از طریق جراحی، پرتودرمانی و یا شیمی درمانی و یا حتی ترکیبی از آنها مورد معالجه قرار می گیرند. در حالی که پرتودرمانی و شیمی درمانی در خصوص تومورهای بدخیم، تومورهایی که همچنان قسمتی از آنها باقی مانده و یا تومورهایی به کار می رود که ممکن است حتی بعد از برداشتن آنها مجدداً رشد کنند؛ اما در نهایت تصمیم گیری پیرامون نحوه درمان بستگی به عوامل مختلفی داشته و در هر موردی هم متفاوت از دیگری می باشد. هر شیوه درمان خطرات و اثرات جانبی خود را دارد. درمان تومورهای مغزی براساس بسیاری از فاکتورها انجام می شود، از جمله :

• سن ، سلامت کلی و سابقه پزشکی شما
• نوع ، محل و اندازه تومور
• چقدر احتمال گسترش یا عود تومور وجود دارد.
• تحمل فرد برای داروها یا روشهای درمانی خاص

غالباً تومورهای درجه پایین (درجه I و II) که تهاجمی نیستند، فقط با نظارت دقیق یا جراحی درمان می شوند. اگرچه همه تومورها با اسکن های مکرر کنترل می شوند ، تومورهای درجه دو پس از جراحی و با گذشت زمان با دقت بیشتری مشاهده می شوند تا از عدم عود اطمینان حاصل کنند. تومورهای درجه بالاتر (درجه III و IV) ، که بدخیم هستند و می توانند به سرعت رشد کنند، برداشتن آنها دشوارتر است و در صورت موجود بودن به درمان های اضافی فراتر از جراحی مانند پرتودرمانی، شیمی درمانی یا آزمایش بالینی نیاز دارند. سلول های تومور می توانند پس از جراحی باقی بمانند و در نهایت دوباره رشد می کنند. بنابراین، همه درمان ها برای طولانی کردن و بهبود زندگی تا زمانی که ممکن است در نظر گرفته شده اند.

جراحی تومور مغزی

این موضوع پذیرفته شده است که برداشت تقریبی و یا کامل یک تومور مغزی آن هم از طریق جراحی برای بیمار مفید می باشد. به طور سنتی، جراحان با باز کردن جمجمه سعی می کنند تا آنجایی که ممکن است تومور را بردارند. نمونه برداری استریوتاکتیک از دیگر روش های معمولی است که ممکن است قبل از باز کردن جمجمه به کار گرفته می شود. این عمل کوچک به پزشکان اجازه می دهد تا با نمونه برداری از بافت، تشخیص دقیق تری را ارائه دهند. معمولاً بعد از اسکن گرفتن از سر بیمار، او را به اتاق عمل می برند تا با سوراخ کردن جمجمه وی به ناحیه مورد نظر دست یابند. در این حین با برداشتن نمونه ای از بافت غیرعادی، آن را زیر میکروسکوپ مورد بررسی قرار می دهند.

• پرتو درمانی

در پرتودرمانی از اشعه ایکس با انرژی زیاد برای از بین بردن سلول های سرطانی و سلول های غیرطبیعی مغز و کوچک شدن تومورها استفاده می شود. اگر تومور از طریق جراحی به طور مؤثر قابل درمان نباشد، پرتودرمانی ممکن است یک گزینه مناسب باشد.

• شیمی درمانی

استفاده از داروهایی برای از بین بردن سلول های سرطانی، گاهی اوقات برای درمان تومورهای مغزی استفاده می شود. به طور کلی شیمی درمانی برای تومورهای خاص کودکان، لنفوم ها و برخی اولیگودندر و گلیوم ها مؤثر است. در حالی که ثابت شده است که شیمی درمانی بقای کلی بیماران مبتلا به بدخیم ترین تومورهای مغزی را بهبود می بخشد؛ اما فقط در حدود ۲۰ درصد از کل بیماران این کار را انجام می دهد و پزشکان نمی توانند به راحتی پیش بینی کنند که بیماران از چه مزایایی برخوردار می شوند. به همین ترتیب ، برخی از پزشکان به دلیل عوارض جانبی بالقوه (اسکار ریه، سرکوب سیستم ایمنی بدن، حالت تهوع و …) استفاده از شیمی درمانی را انتخاب نمی کنند. شیمی درمانی ممکن است در طی پرتودرمانی و بعد از آن انجام شود. داروها وارد جریان خون می شوند و در بدن پخش می شوند.

• درمان های تحقیقاتی

در حال حاضر انواع مختلفی از روش های درمانی جدید در حال مطالعه است، خصوصاً در مورد تومورهایی که از طریق درمان های معمول موجود، درمان نمی شوند. مشخص نیست که آیا این روش های درمانی مؤثر هستند یا خیر. این روش های درمانی براساس پروتکل ها انجام می شود و شامل اشکال مختلف ایمنی درمانی، ژن درمانی و … است. ابن روش درمان ها در مرحله مطالعاتی قرار دارند و هنوز مورد تأیید نیستند.

---