هیدروسفالی یک اختلال شایع در بین کودکان و نوزادان تازه متولد شده است که خود واژه هیدروسفالی در لغت به معنای آب آوردن مغز است و سبب تورم مغز می شود. مغز انسان از چندین حفره به نام بطن مغز تشکیل شده است که یکی از اصلی ترین وظایف بطن های مغز، ساخت مایع مغزی نخاعی است. مایع مغزی و نخاعی یک مایع شفاف و بی رنگ است که این مایع مغزی نقش محافظت از مغز را برعهده دارد. مایع مغزی و نخاعی به راحتی بین بافت مغز در جریان است؛ اما در بیماری هیدروسفالی مایع مغزی نخاعی نمی تواند به راحتی جریان پیدا کند و یا در جذب این مایع اختلالی ایجاد شده است به همین جهت فشار زیادی به مغز وارد می شود و بافت مغز به شدت تحت آسیب قرار می گیرد.

به عبارت دیگر بیماری هیدروسفالی را میتوان این گونه تعریف کرد که به تجمع و انباشته شدن بیش از اندازه مایع مغزی و نخاعی درون حفره های مغز، هیدروسفالی می گویند. روش های مختلف جراحی برای درمان این عارضه وجود دارد که جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی یکی از شایع ترین و پرکاربردترین روش های جراحی مغز است که با هدف تخلیه مایع مغزی و نخاعی اضافی و کم کردن فشار وارده به مغز انجام می شود. جهت پیشگیری از فشار وارده به مغز لازم است که درمان هر چه سریعتر صورت بگیرد.

علت بیماری هیدروسفالی

مایع مغزی نخاعی آب شوری است که در داخل بطن ها ساخته می شود. در اطراف مغز و نخاع جریان می یابد و آنها را بالشتک می کند. همچنین مواد مغذی را به مغز می فرستد و مواد زائد را از بین می برد. سپس در جریان خون جذب می شود و CSF جدید و تازه جای آن را می گیرد.

بیماری هیدروسفالی ممکن است رخ دهد اگر:

• جریان CSF مسدود می شود (به نام هیدروسفالی انسدادی).
• CSF کافی در جریان خون جذب نمی شود (به نام هیدروسفالی ارتباطی).

علل بیماری هیدروسفالی عبارت اند از:

1. اسپینا بیفیدا: زمانی که نخاع نوزاد به طور کامل رشد نمی کند.
2. عفونت در دوران بارداری
3. عوارض نارس بودن (تولد زودهنگام)
4. خونریزی در مغز ( سکته مغزی یا آسیب مغزی)
5. تومور مغزی
6. عفونت در مغز

علائم هیدروسفالی

• علائم در نوزادان

اولین چیزی که در نوزادان به چشم می خورد اندازه ی غیر طبیعی و بزرگ سر آنها با رگ های مغزی برآمده است که به سرعت هم می تواند اتفاق بیفتد. مورد بعدی که خصوصاً مادر نوزاد به سرعت می تواند متوجه آن شود، پایین آمدن عنبیه ی چشمان کودک است به طوری که حالتی مثل غروب آفتاب ایجاد می کند. از عوارض دیگر می توان به حالت تهوع و استفراغ، خواب آلودگی و بی حالی، تحریک پذیری، تشنج، تغذیه ضعیف و ضعف در تون عضلانی اشاره کرد.

• علائم در کودکان و جوانان

این بیماری در نوزادان و افراد مسن شایع تر است؛ اما در بقیه گروه های سنی هم می تواند بروز پیدا کند. در کودکان، سردرد، دید دوتایی، حرکات غیر عادی چشم، بزرگی سر، حالت تهوع و استفراغ، حالت سستی و عدم تعادل، کاهش اشتها، بی اختیاری ادرار، اختلالات شخصیتی و افت تحصیلی و همچنین حتی اختلال در تکلم و راه رفتن می تواند اتفاق بیفتد. در جوانان و افراد میانسال، سردرد، سستی، عدم تعادل، اختلالات دید، بی اختیاری ادرار و اختلالات شناختی که می توانند فعالیت فرد را در مدرسه یا محل کار تحت تأثیر قرار دهد، شایع تر است.

• علائم در افراد مسن

در افراد مسن به علت شکل گیری جمجمه و بسته بودن محفظه ی آن، تجمع مایع و فشاری که به مغز می آورد باعث کوچک شدن مغز می شود. در نتیجه ی آن اختلالات حرکتی، کنترلی و شناختی مانند موارد زیر بروز پیدا می کند:

1. از دست دادن کنترل ادرار
2. ضعف حافظه و از دست دادن پیش رونده ی سایر مهارت های شناختی
3. حالت راه رفتن این افراد مانند بیماران مبتلا به پارکینسون شده و با پاهای نزدیک به هم قدم های کوتاه بر می دارند.
4. از دست دادن تعادل و هماهنگی بدن

ریسک فاکتور های بروز هیدروسفالی در بزرگسالان

تومور یا ضایعه ی مغزی یا ضایعات نخاعی ، عفونت هایی مثل مننژیت یا اوریون که دستگاه عصبی مرکزی را درگیر می کنند و خونریزی مغزی که در اثر سکته هموراژیک و یا جراحات و سوانح اتفاق می افتند، ریسک فاکتورهای بروز این بیماری در بزرگسالان هستند.

تشخیص بیماری هیدروسفالی

فرد در صورتی که علائم ذکر شده را در خود مشاهده کرد باید به یک پزشک متخصص مراجعه کند تا به طور دقیق این بیماری تشخیص داده شود بعد از آن پزشک پس از معاینات فیزیکی و اندازه گیری دور سر در صورتی که از وجود این بیماری اطمینان حاصل کرد می تواند درخواست تصویربرداری با استفاده از ام آز آی و یا سی تی اسکن کند تا به طور کامل علت و وضعیت به وجود آمدن هیدروسفالی را مشخص سازد.

عوارض بیماری هیدروسفالی

عوارض بلند مدت هیدروسفالی می تواند بسیار متفاوت باشد و اغلب پیشبینی آن دشوار است. اگر هیدروسفالی در زمان تولد پیشرفت کرده باشد، ممکن است منجر به ناتوانی های ذهنی، رشدی و جسمی شود. بزرگسالانی که کاهش قابل ملاحظه ای در حافظه یا سایر مهارت های تفکر را تجربه کرده اند، عموماً پس از درمان هیدروسفالی، بهبودهای ضعیف تری دارند و علائم مداومی دارند.
شدت عوارض بستگی به موارد زیر دارد:

• مشکلات اساسی پزشکی یا رشدی
• شدت علائم اولیه
• به موقع بودن تشخیص و درمان

جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی

این روش جراحی که با کمترین میزان تهاجم انجام می گیرد می تواند به باز کردن مسیر تخلیه مایع مغزی نخاعی کمک کند. برای انجام این جراحی جراح یک برش کوچک ایجاد کرده و از طریق آن اقدام به تخلیه مایع مغزی نخاعی انباشه در مغز خواهد کرد. از آنجایی که جراحی های مغزی از ظرافت خاصی برخوردارند و نیازمند تخصص و تبحر بالای جراح هستند برای درمان مشکلات مغزی لازم است تا به بهترین جراح مغز و اعصاب مراجعه شود.

جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی یکی از روش های رایج جراحی مغز است که با کمک آندوسکوپ انجام میگیرد. این جراحی با کمترین و حداقل میزان تهاجم همراه است و جراح از طریق بینی، سینوس ها و یا یک برش کودک می تواند به قسمت های مختلف مغز دسترسی پیدا کند. جراحی این بیماری به دو صورت جراحی باز و جراحی آندوسکوپی (بسته) انجام می گیرد که جراحی به روش اندوسکوپی به دلیل عوارض کمتر امروزه بیشتر مورد استقبال قرار می گیرد. در جراحی آندوسکوپی هیدرو سفالی از شنت گذاری استفاده می شود. شنت یک دستگاهی است که یک لوله نازک و بلند و یک لوله کوتاه دارد و تنظیمات آن از طریق یک شیری که روی آن قرار دارد انجام می شود قسمتی از لوله در مغز و طرف دیگر آن در قفسه سینه و یا شکم قرار داده می شود تا مایع مغزی نخاعی از طریق این لوله ها به شکم و یا جریان خون وارد شود و در آن ها جذب شود.

مراقبت های بعد از جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی

پس از جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی نیاز است مراقبت هایی انجام شود که در ادامه به آنها اشاره خواهیم کرد. در صورتی که مراقبت های لازم پس از جراحی صورت نگیرد و نکات مراقبتی رعایت نشود ممکن است عوارضی را برای بیمار به دنبال داشته باشد.

مراقبت از زخم

بهتر است بیمار جراحی شده تا مدتی پس از جراحی استحمام نکند؛ زیرا استحمام سبب عفونت زخم جراحی می شود و یا اینکه بیمار می تواند از پانسمان های ضد آب برای جلوگیری از بروز عفونت در ناحیه زخم استفاده کند.

حفاظت از سر

در صورتی که فردی جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی انجام داده باشد باید از سر خود محافظت کند و از صدمات و آسیب های وارده جلوگیری کند. همچنین لازم است از سر در برابر آسیب اجسام سنگین نگهداری شود.

رژیم غذایی

لازم است پس از جراحی برای آنکه دوباره بهبودی فرد بازگردد رژیم غذایی متعادلی رعایت شود که شامل فیبر و پروتئین باشد و سلامت دوباره بیمار را تضمین کند.

عوارض جراحی آندوسکوپی هیدروسفالی

تب شدید

در صورتی که بیمار پس از جراحی تب شدید داشت نگران کننده نیست و طبیعی است و بعد از مدتی از بین می رود؛ اما در صورتی که این تب تا چند روز ادامه دار باشد بیمار با جراح خود را در جریان بگذارد.

سردرد

سر درد های بعد از این جراحی طبیعی است؛ اما ممکن است به دلیل میگرن قبل از جراحی و یا فشار خون کنترل نشده باشد که ممکن است زندگی بیمار جراحی شده را مختل کند و او را از انجام فعالیت های روزانه اش بازدارد.

اختلالات حافظه

یکی از مشکلات پس از جراحی ممکن است اختلالات حافظه باشد و بیمار نتواند همه چیز را به خاطر بیاورد و ممکن است این عارضه به دلیل استفاده از داروهای بیهوشی برای جراحی باشد.

خستگی مفرط

این عارضه نیز ممکن است به دلیل تأثیر داروهای بیهوشی باشد که بعد از مدتی پس از جراحی از بین خواهد رفت همچنین علائمی مانند تب و لرز و استفراغ پس از جراحی طبیعی است.

زمان مراجعه به پزشک

به دنبال مراقبت های فوری پزشکی برای نوزادان و کودکان نوپا باشید که علائم و نشانه های زیر را تجربه می کنند:

1. گریه های بلند
2. مشکلات مکیدن یا تغذیه
3. استفراغ بدون دلیل و مکرر
4. عدم تمایل به حرکت دادن سر یا دراز کشیدن
5. مشکلات تنفسی
6. تشنج

---