خطرات دود حاصل از ليزر و كوتر براى پزشكان

شبکه اطلاع رسانی پزشک آن لاین [ پرتال اطلاع رساني ]آدرس وب سایت : www.pezeshkonline.ir

دود حاصل از سوختن مو و یا پوست و بافت در حین لیزر و یا کوتر در اعمال سرپایی لیزر و یا جراحیهایی که نیاز به کوتر و لیزر دارند میتواند تهدید جدی بر علیه سلامت پزشک باشد. وقتی لیزر انجام میشود دود ناشی از سوختن بافت و یا مو در هوا منتشر میشود که توسط خود بیمار و حتی افراد اتاق انتظار استنشاق میشود لذا وجود تهویه محل انجام لیزر بسیار مهم است، البته براى بیماران مضرات بسیار ناچیز است ولى همین دود براى پزشکانى که هر روز با آن در تماس هستند میتواند خطرناک باشد.پزشکی هم که لیزر و یا کوتر انجام می دهد بهتر است ماسک استفاده کند، گرچه بهترین ماسکها هم ذرات بسیار ریز را عبور میدهند و بخش اعظم سرطان زا هم ریز ملکول هستند.البته محیطهای پردود دیگر مثل مغازه های چلوکبابی و جگرکی و ... هم از این قاعده مستثنا نیستند و دود این محیطها هم زیانبار است.در مقاله ای که سال ۲۰۱۶ در نشریه پزشکی JAMA منتشر شده اذعان شده که دود حاصل از لیزر موی زائد مواد مضر دارد ولی با اینحال ذکر کرده که علی رغم اینکه افزایش قابل توجه سرطان ریوی نیز تا به حال در افراد در معرض این دود گزارش نشده ولی به شدت توصیه میشود از این دود، دوری شود.

این دود را اصطلاحا دود جراحی یا surgical smoke می نامند. دود جراحی نه تنها بالقوه سرطان زاست بلکه استنشاق آن با خطر بیماری های ریوی ویا انتقال ویروس ها همراه است. بنابراین لازم است همکارانی که زیاد با لیزر و کوتر کار می کنند مراقب سلامتی خود باشند .دود جراحی ناشی از افزایش دمای سلول های بافت تا نقطه جوش ،افزایش فشار داخل سلول ،پارگی غشا و بیرون ریختن محتویات داخل سلولی به شکل ذرات میکرونی است. ماهیت دود لیزر و کوتر یکسان است .95% دود جراحی از آب و 5% آن از اجزای بافت، خون ،مواد شیمیایی ، ویروس ها و باکتری ها تشکیل شده است. در ادامه به سه عارضه اصلی دود جراحی اشاره شده است.

1- سرطان زایی ( موتاژنیسیتی )
ترکیبات شیمیایی دود جراحی شامل هیدروکربن ها ،فنول ها، نیتریل ها و اسیدهای چرب است. آکریلونیتریل ، سیانید هیدروژن و مونوکسید کربن که بسیار خطرناک هستند نیزدر دود جراحی یافت می شوند .آکریلونیتریل مایعی بی رنگ با بوی تند است که از راه پوست و ریه ها جذب بدن می شود. تماس کوتاه مدت با این ماده موجب تحریک چشم تهوع استفراغ سردرد ، سرگیجه و عطسه می شود. تماس مزمن با آکریلونیتریل سرطان زاست.سیانید هیدروژن مشکلات قلبی عروقی ایجاد می کند و بوتادین Butadiene سرطان زاست .میزان سیانید هیدروژن دردود کوتر 30 برابر کمتر ازدود سیگار و میزان بوتادین نیز 100برابر کمتر از دود سیگار است .به طور کلی عوارض استنشاق مزمن این دو ماده آلی در حد استنشاق غیر مستقیم دود سیگار دیگران است.

ماده خطرناک دیگر بنزن Benzeneاست. این ماده در کوتاه مدت موجب سردرد سرگیجه تهوع تحریک چشم ها بینی و سیستم تنفسی می شود. تماس مزمن با بنزن حتی با غلظت های کم می تواند منجر به اختلالات خونی از قبیل آنمی و حتی لوسمی شود.در یک مطالعه محققین ازهوای اتاق عمل ماموپلاستی نمونه برداری کردندو باکتری های سالمونلا را در معرض این نمونه هواقرار دادند. نتیجه آزمایش بروزاثرات موتاژنی در DNA سالمونلا بود. اثر موتاژنی دود ناشی ازلیزر یا کوتر یک گرم از بافت معادل اثر موتاژنی کشیدن 3تا6 سیگار بود. با اینحال بررسی های ژنتیکی بیشتری لازم است تا روشن شود که آیا دود جراحی خطر موتاژنی مستقیمی برای انسان دارد یا خیر .گاهی اوقات ممکن است از کوتر یا لیزر برای تخریب سرطان های پوستی از قبیل BCC، SCCوملانوم استفاده شود.در این صورت سلول های بدخیم به شکل سالم و زنده در هوای اتاق عمل پخش می شوند و احتمال ورود به بدن پزشک منتفی نمی باشد. البته تاکنون گزارشی از بدخیمی به این شکل درانسان وجود نداشته است ولی شرط احتیاط آن است که درحین کوتر یا لیزر سرطان های پوستی از ماسک های فیلتر داراستفاده شود و سیستم تخلیه دود برقرار باشد.

2-عوارض ریوی
آثارمضر دود لیزر و کوتر در ریه حیوانات آزمایشگاهی ثابت شده است. تغییرات پارانشیم ریه در موش های آزمایشگاهی به شکل هیپرتروفی عروق، احتقان آلوئول ها وآمفیزم بوده است.احتمالا بنزن ،فرمالدئید و اکرولئین مسبب این تغیرات هستند.رسوب ذرات ریز در آلوئول های ریه موش بدنبال لیزر CO2 موجب تغیراتی از قبیل پنومونی بینابینی ،برونشیولیت و آمفیزم می شود. گاهی ممکن است کاربران لیزر و کوتر نسبت به ذراتی که در دود جراحی معلق هستند آلرژی پیدا کنند. ضمنا دود جراحی حاوی مونوکسید کربن است. این گاز وارد خون شده و با تشکیل کربوکسی هموگلوبین و مت هموگلوبین منجر به هیپوکسی و مشکلات قلبی عروقی در افراد مستعد می شود.

3-عفونت زایی
ویروس ها می توانند در دود کوتر و لیزرزنده بمانند وموجب انتقال عفونت به پزشک شوند. این مساله در دود لیزرهای ND:YAG، Er:YAGو CO2 اثبات شده است. در یک بررسی DNA ویروس ایدز تا 14 روز پس از عمل در دود جراحی زنده یافت شد البته بیماریزایی آن در انسان اثبات نشده است. همکارانی که از لیزر CO2 برای تخریب زگیل یا کوندیلوم آنوژنیتال استفاده می کنند در معرض انتقال ویروس HPV وبروز ضایعات پاپیلوماتوز در راه های هوایی فوقانی نازوفارنکس)قرار دارند.علاوه بر ویروس ها، بعضی از باکتری ها نیز در دود جراحی زنده می مانند.مثلا باکتری های استاف کواگولاز منفی ،کورینه باکتری و نایسریا ازهوای اتاقی کشت داده شده اند که بیماران در آن تحت درمان با لیزر Resurfacing قرار گرفته بودند.

محافظت در برابر دود جراحی
برای محافظت از پزشکان، پرسنل اتاق عمل و حتی بیماران در برابر دود جراحی راه کارهای زیروجود دارد :
1- استفاده ازماسک های فیلتر دار :
متاسفانه ماسکهای ساده جراحی که به شکل روزمره استفاده می شوند قدرت محافظتی پایینی دارند و ذرات موجود در دود جراحی براحتی از منافذ آنها عبور می کنند. ماسک های ساده ذرات بزرگتر از 5 میکرون را فیلتر می کنند درحالیکه ذرات دود جراحی کوچک تر از یک میکرون هستند. بنابراین حتما باید از ماسک های فیلتر دار استفاده شود.

2- کاربرد لوله های مکش دود :
با قراردادن لوله مکش دود در مجاورت محل کوتر یا لیزر می توان بخارات سمی را بلافاصله تخلیه کرد. متاسفانه این نوع دستگاه ها قدرت مکش زیادی ندارند مثلا اگر فاصله لوله مکش از محل عمل 1سانتیمتر باشد موفقیت این کار 98% و اگر فاصله به 2 سانتی متر افزایش داده شود کارایی آن به 50% کاهش می یابد.