انواع رادیوگرافی دندان

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

تـــصمیم بـــراي انجـــام دادن معاینـــه رادیـــوگرافی بـــر پایـــه خـــصوصیات فـــردي بیمـــار اســـت کـــه ایـــن خـــصوصیات عبارت اند از: ســن، ســلامت عمــومی، یافته های بـــالینی و تاریخچــه بیمــاري. درحالی که تعـداد و تنـوع رادیوگرافی ها، فن های جدیـد تصویربرداري، افزایش یافته اسـت؛ کـاربرد دقیـق هـر روش هـم مشخص شده است. وسعت بیماری های دهان و دنـدان و همچنـین افزایش نگرانی از خطرات ناشی از اشعه X باعث گردیده اسـت تا بر توصیه مقطعی استفاده از رادیوگرافی، بیشتر تأکید شود.

رادیوگرافی دندان چیست و نحوه انجام چگونه است؟

یکی از روش های سریع و دقیق تشخیص آبسه دندان، پوسیدگی دندان، نقایص فک و دندان و انواع ناهنجاری ها و آسیب های دیگر، استفاده از دستگاه ها و دوربین های رادیوگرافی است. دستگاه های رادیوگرافی در حیطه دندانپزشکی انواع مختلفی دارند و به طورکلی رادیوگرافی ها به دو دسته اصلی داخل دهانی و خارج دهانی تقسیم می شوند. در رادیوگرافی داخل دهانی، نوار اشعه X درون دهان قرار دارد و در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار اشعه ایکس در خارج از دهان قرار دارد.

رادیوگرافی داخل دهانی

رادیوگرافی های داخل دهانی رایج ترین نوع هستند و سطح بالایی از جزئیات را نمایش می دهند. کاربردها:
- تشخیص پوسیدگی
- مشاهده ریشه دندان
- بررسی سلامت قسمت استخوانی اطراف دندان
- مشاهده وضعیت دندان در حال رشد

انواع رادیوگرافی های داخل دهانی

1- رادیوگرافی بایت وینگ (Bitewing) نشان دهنده سمت راست دندان

این رادیوگرافی، کرون دندان های عقب را نشان می دهد. دندان پزشک ها از هر طرف صورت، یک یا دو رادیوگرافی بایت وینگ می گیرند. رادیوگرافی دندان های مولر (دندان های عقب) و دندان های دوپایه (دندان هایی که در مقابل مولرها قرار دارند) در بالا و پائین و درواقع جزئیات دندان های بالا و پائین یک سمت دندان را نشان می دهد. این رادیوگرافی به این دلیل بایت وینگ نامیده شده است که فرد در هنگام گرفتن رادیوگرافی، وسیله بال مانندی را گاز می گیرد که نوار اشعه X را در طول روند رادیوگرافی در جای خود ثابت نگاه می دارد. این رادیوگرافی ها به دندان پزشکان کمک می کنند که پوسیدگی بین دندان های عقب و تغییر ضخامت استخوان ها به علت بیماری های لثه را تشخیص دهند. رادیوگرافی بایت وینگ می تواند برای تعیین میزان مناسب تاج (کلاهک پوشاننده دندان) و یا ترمیم های دیگر به عنوان مثال بریج ها کمک کند. همچنین می تواند هرگونه سایش و یا فروپاشی در پرکردگی دندان را نمایش دهد.

2-رادیوگرافی پری اپیکال (Periapical) نشان دهنده سمت چپ دندان

این رادیوگرافی دندانی تنها یک یا دو دندان را در یک زمان نشان می دهد. رادیوگرافی پری اپیکال شبیه به رادیوگرافی بایت وینگ است، با این تفاوت که این رادیوگرافی ارتفاع کامل هر دندان از تاج تا ریشه و قسمتی پایه ای که به فک متصل می شود را نشان می دهد. بسته به شرایط سلامت دهانی و مشکلات دندانی که درگذشته داشته اید دندان پزشک ممکن است برای فرد یک بررسی کامل رادیوگرافی و یا FMX تجویز کند. این روند شامل نمایش هر دندان از تاج تا ریشه و قسمت بنیادی دندان است. این رادیوگرافی تغییرات غیرطبیعی در ریشه ها و استخوان محیطی آن ها را نشان می دهد.

۳- رادیوگرافی اکلوزال (Occlusal) نشان دهنده سطح اکلوزال دندان ها

این رادیوگرافی از رادیوگرافی های معمول دیگر بزرگ تر است و رشد و جایگاه دندان های کودکان را نشان می دهد. هر رادیوگرافی تقریباً تمام فک بالا و یا پائین را نشان می دهد.

4-سی تی اسکن استاندارد (CT)

این نوع رادیوگرافی معمولاً باید در مرکز رادیولوژی و یا بیمارستان انجام شود. فرد در حالت خوابیده قرار می گیرد و دستگاه، لایه های مسطح تصویر را با چند گردش در اطراف سر بیمار ثبت می نماید. قرار گرفتن در معرض اشعه در این روش بسیار بیشتر از رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری است. سی تی اسکن استاندارد ممکن است به منظور بررسی اندازه و جایگاه قرارگیری ایمپلنت ها مورداستفاده قرار گیرد. این روش به جراح کمک می کند تا از پیچیدگی های محتمل قبل و بعد از عمل جراحی جلوگیری کند.

۵- رادیوگرافی توموگرافی (Tomography)

توموگرافی یک لایه و یا برش خاص از دهان را نشان می دهد و باقی لایه ها را تار می کند. این رادیوگرافی برای بررسی قسمت هایی است که به سختی قابل مشاهده هستند و یا توسط قسمت های دیگر بسته شده اند.

۶- سیالوگرافی (Sialography)

روش دیگری که از اشعه X استفاده می کند، سیالوگرافی نام دارد. در این روش از نوعی رنگ استفاده می شود که درون غدد بزاقی تزریق می شوند تا در نوار رادیوگرافی دیده شوند (غدد بزاقی بافت های نرمی هستند که توسط اشعه X دیده نمی شوند). دندان پزشک می تواند از این روش برای بررسی مشکلات غدد بزاقی مانند انسداد، یا سندرم شوگرن (اختلالی همراه با علائم ازجمله خشکی دهان و چشم؛ این اختلال می تواند نقش مهمی در پوسیدگی دندان بازی کند) استفاده کند.

7-رادیوگرافی دیجیتالی (Digital radiography)

رادیوگرافی های دیجیتالی یکی از جدیدترین متدهای اشعه X هستند. در این روش به جای گرفتن نوار در یک اتاق تاریک، نوار استاندارد اشعه X با یک صفحه الکترونیکی صاف و یا سنسور جایگزین می شود. تصاویر دوبعدی، بلافاصله و بدون نیاز به صبر کردن وارد کامپیوتر می شود تا بتوان آن ها را بر روی صفحه دید، ذخیره کرد و یا چاپ نمود. تصویر گرفته شده از دندان را می توان چند برابر اندازه واقعی بزرگنمایی کرد که به دندان پزشک کمک می کند تا کوچک ترین تغییرات را که ممکن است حتی در معاینه حضوری هم مشاهده نشوند، بررسی کند و حتی در صورت لزوم، برای پزشک دیگری فرستاده شوند.
رادیوگرافی های دیجیتالی که در زمان های مختلف گرفته شدند را می توان با روشی که تفاوت بین عکس ها را برجسته می کند، مقایسه کرد. به همین دلیل کوچک ترین تغییرات که با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند، مشاهده خواهند شد. در صورت استفاده درست از این روش، میزان اشعه نسبت بهروش های معمول تقریباً نصف خواهد بود.

8- MRI - Magnetic Resonance Imaging

این متد، روشی است که در آن تصاویر سه بعدی از حفره دهان که شامل فک و دندان است گرفته می شود. این روش بهترین راه بررسی بافت های نرم است. بااینکه در معرض قرار گرفتن اشعه در متدهایی مانند رادیوگرافی دیجیتالی کم است، بااین حال هیچ کس نباید بیش از مقداری که لازم است تحت تابش اشعه، قرار بگیرد. باید از پیش بند محافظ سربی و حلقه های تیروئید، به خصوص برای زنان باردار، کودکان و یا زنانی که در سنین آمادگی برای بارداری هستند، استفاده کرد.

رادیوگرافی خارج دهانی

همان طور که از نامش نیز پیداست عکس برداری از ناحیه بیرونی دهان انجام می شود. در رادیوگرافی خارج دهانی، نوار بر قسمت بیرونی دهان قرار می گیرد. در این نوع رادیولوژی دندان علاوه بر اینکه عکس برداری از دندان ها انجام می شود، اطلاعات بسیار خوبی از فک و همچنین جمجمه را در اختیار پزشک معالج قرار می دهد. البته مورداستفاده رادیوگرافی خارج دهانی بیشتر به منظور عکس برداری از فک و جمجمه است و کاربردی در تشخیص بیماری قسمت های داخلی دهان ندارد.

ازجمله کاربردهای رادیوگرافی خارج دهانی می توان به بررسی رشد و پیشرفت دندان ها و همچنین بیماری های دندان و دهانی، بررسی دندان های تحت فشار، بررسی رابطه بین دندان ها و فک، بررسی استخوان های تمام صورت و همچنین تشخیص بیماری های احتمالی استخوان های صورت اشاره نمود. البته این نکته نیز برای دندان پزشکان حائز اهمیت است که در این نوع رادیولوژی دندان جزئیات بسیار کمتری به تصویر کشیده می شود و برای تشخیص مشکلات هر دندان به صورت مجزا مناسب نیست.

رادیوگرافی خارج دهانی انواع مختلفی دارد که می توان به رادیوگرافی پانورامیک، رادیوگرافی سفالومتری ، رادیوگرافی مخروطی، سی تی اسکن استاندارد، رادیوگرافی توموگرافی، سیالوگرافی، رادیوگرافی دیجیتالی و ام آر آی اشاره نمود. در رادیوگرافی OPG تمامی ناحیه دندان ها به تصویر کشیده می شود که شامل مناطق فک پایینی و بالایی می شود. رادیوگرافی سفالومتری از یک طرف سر گرفته می شود و می تواند مشکلات بین دندان و فک را مشخص کند.

در رادیوگرافی مخروطی، دستگاهی به صورت چرخشی بر دورتادور سر به حرکت درمی آید و می تواند از بافت های استخوانی، عصب و همچنین استخوان ها عکس برداری کند. سی تی اسکن استاندارد به منظور بررسی جایگاه و همچنین اندازه ایمپلنت به کار می رود و دستگاه از اطراف سر بیمار که در حال خوابیده قرار دارد تصویر برداری می کند. رادیوگرافی توموگرافی از انواع رادیوگرافی خارج دهانی است که می تواند نواحی کور و پوشیده شده با بافت های دهانی دیگر را به صورت خطی نشان دهد. برای اینکه پزشک بتواند به مشکلات غدد بزاقی در دهان پی ببرد از روش سیالوگرافی استفاده می کند.

در این روش رادیوگرافی خارج دهانی ابتدا رنگ مخصوصی به دهان تزریق می رود و سپس دستگاه از طریق اشعه ایکس اقدام به تصویربرداری می کند. روش رادیوگرافی دندان به صورت دیجیتالی نیز به گونه ای عمل می کند که تصویر را به صورت مستقیم و بدون معطلی در همان لحظه به نمایش می دهد.

مزایای رادیوگرافی دندانپزشکی دیجیتال

مزایای رادیوگرافی دیجیتال دندانپزشکی در مقایسه با اشعه ایکس دندانپزشکی سنتی و آنالوگ قدیمی شامل موارد زیر است:

• رادیوگرافی های دیجیتال مناطق پنهان کوچکی از پوسیدگی بین دندان ها یا زیر ترمیم های موجود، عفونت های استخوانی، بیماری های لثه «پریودنتال» ، آبسه ها یا کیست ها، ناهنجاری های رشدی و تومورهایی را نشان می دهد که به تنهایی با معاینه چشمی دندانپزشکی قابل تشخیص نیست.
• رادیوگرافی های دیجیتال را می توان فوراً در هر مانیتور کامپیوتر مشاهده کرد و برای افزایش کنتراست و جزئیات، با آپشن های تنظیمات، تغییراتی ایجاد نموده و بدون افت کیفیت به صورت الکترونیکی به متخصصان منتقل کرد.
• تشخیص زودهنگام و درمان به موقع مشکلات دندانپزشکی می تواند باعث صرفه جویی در وقت و پول و نیز احساس درد و ناراحتی کمتر شود.
• فناوری ذخیره سازی میکرو دیجیتال، امکان ذخیره سازی بیشتر حجم زیادی از داده ها را در درایوهای کوچک و صرفه جویی در فضا را فراهم می کند.

عوارض رادیوگرافی دندان

در شرایط اضطراری برای خانم های باردار هیچ نگرانی ای درباره در معرض اشعه ایکس دستگاه دیجیتال قرار گرفتن وجود ندارد. اقدامات احتیاطی مانند استفاده از «پیش بندهای سرب دولایه» قرار گرفتن در معرض رادیوگرافی را بسیار کاهش می دهد. زنانی که در حال شیردهی هستند یا سعی در بارداری دارند، نیازی به تعویق در پرتوهای ایکس ندارند.