باروری آزمایشگاهی (IVF) در افراد مبتلا به واریکوسل

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

ناتوانایی در باردار شدن پس از یک سال رابطه جنسی را ناباروری می گویند. علت ناباروری در مردان و زنان متفاوت است. به عنوان مثال از علت ناباروری در مردان می توان اختلال در نعوظ و تولید اسپرم، ابتلا به بیماری های مزمن، مسدود بودن مسیر اسپرم، واریکوسل، استفاده بیش از حد از دخانیات و الکل، عدم نعوظ در بیضه ها و درمان های شیمی درمانی و غیره اشاره کرد.

واریکوسل به بزرگ شدن رگ های بیضه گفته میشود. هنگامی که یکی از عروق بیضه واریسی میشود فرایند گردش خون به سایر نواحی دستگاه تولید مثل مختل می گردد. کیسه بیضه وظیفه محافظت از بیضه ها را برعهده دارد. از آنجایی که به علت واریسی شدن این رگ ها، خون نمی تواند به قلب برگردد درون کیسه بیضه جمع می شود و باعث بزرگ شدن غیرطبیعی رگ ها خواهد شد. این وضعیت می تواند باعث کاهش تعداد اسپرم شود. روش های متعددی برای درمان واریکوسل وجود دارند که عمل جراحی واریکوسلکتومی یکی از آنها است.

عمل واریکوسلکتومی شامل بستن ورید های بیضه که به واریکوسل مبتلا هستند می باشد. مطالعات نشان داده اند که عمل واریکوسلکتومی، سبب بهبودی قطعه قطعه شدن DNA اسپرم می گردد. البته واریکوسلکتومی نمی تواند سبب بهبودی کامل اسپرم ها شود، که در این صورت باید از روش های کمک باروری از قبیل ای وی اف جهت درمان ناباروری استفاده کرد. لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف نوعی فناوری برای کمک به باروری است. در این روش، تخمک ها از تخمدان زنان استخراج شده (تخمک کشی) و در محیط آزمایشگاه با اسپرم بارور می شوند.

تخمک های بارورشده با نام رویان نیز شناخته می شوند. در آخرین مرحله ی آی وی اف، رویان ها به رحم مادر منتقل شده یا برای بارداری های بعدی فریز می شوند. تخمک و اسپرم مورد استفاده در روش ای وی اف الزاماً از زوجی که قصد باروری دارند گرفته نمی شوند ممکن است یک زوج به دلایل مختلف از سلول های تولیدمثلی افراد اهداکننده استفاده کنند. همچنین این امکان وجود دارد که رویان ها در رحم جایگزین یک فرد داوطلب قرار داده شوند.

علت واریکوسل

پزشکان علت اصلی واریکوسل را تشخیص نداده اند؛ ولی احتمال قوی ناشی از اختلالاتی است که در جریان خون رگ های وريدی بیضه رخ می دهد. این رگ ها خون را از بیضه ها به بیرون می رانند. در صورتی که جریان خون در این رگ ها به درستی برقرار نشود، می تواند باعث احتباس خون و گشادی رگ ها شود. در نتیجه واریکوسل روی می دهد. واريكوسل در٩٠٪‏ موارد در سمت چپ وجود دارد كه علت آن ورود وريد بيضه به وريد كليه و سپس به وريد اجوف است كه نسبت به بيضه ي راست مسير طولاني تري را طي ميكند.

علائم واریکوسل

این بیماری می تواند بدون علامت باشد؛ اما در حالت کلی، علائمی که بیشتر مشاهده می شوند، به صورت زیر است:

• اختلال باروری
• تورم سیاهرگ هایی که روی کیسه بیضه قرار دارند.
• بروز درد و گرفتگی در کیسه بیضه
• بزرگ بودن یکی از بیضه ها نسبت به دیگری
• تشکیل شدن توده بدون درد در کیسه بیضه
• احساس دردی که با ایستادن طولانی بروز می کند و با دراز کشیدن تسکین می یابد.
• درد فزاینده ای که پس از فعالیت های ورزشی نیز بیشتر می شود.
• تغییر اندازه بیضه ها
• دردی که با گرما تشدید می شود.

اثرات ای وی اف در بیماران واریکوسل

واریکوسل معمولاً سبب تغییرات پارامترهای مایع منی از قبیل کیفیت اسپرم، آسیب DNA اسپرم و تغییر در محیط مایع منی می شود. واریکوسل ممکن است یک ضایعه پیش رونده در ناباروری مردان باشد، اگرچه عوامل خطر در مردان مستعد به عوارض واریکوسل درمان نشده، هنوز مشخص نشده است. واریکوسلکتومی یک روش درمانی مقرون به صرفه بوده و می تواند سبب بهبود پارامترهای مایع منی، کیفیت اسپرم، میزان بارداری، درمان ناباروری، افزایش درصد موفقیت روش های کمک باروری (مانند IVF ) و افزایش میزان تولد نوزاد زنده در بیشتر مردان مبتلا به واریکوسل شود.

همچنین ممکن است واریکوسلکتومی گاهی میزان استفاده از روش های کمک باروری، جهت درمان ناباروری مردان را کاهش دهد. پژوهش ها نشان داده اند که کاهش یا افزایش شاخص DFI یا میزان قطعه قطعه شدن DNA اسپرم می تواند به عنوان عامل موفقیت یا عدم موفقیت روش های کمک باروری از قبیل IVF در نظر گرفته شود. همچنین میزان قطعه قطعه شدن DNA اسپرم در مردان مبتلا به واریکوسل، پس از انجام عمل واریکوسلکتومی می تواند بهبود یابد.

انجام واریکوسلکتومی پیش از روش های کمک باروری می تواند سبب افزایش میزان موفقیت باروری در این افراد شده و همچنین هزینه های مربوط به بارداری را به دلیل کاهش احتمال نیاز به IVF کمتر کند. استفاده از روش های کمک باروری از قبیل ای وی اف پس از عمل واریکوسلکتومی، روش مناسبی برای درمان آزواسپرمی و الیگواسپرمی می باشد.

علل انجام آی وی اف

دلایلی مانند ناهنجاری و مشکلات ژنتیکی، اختلال در تخمک گذاری، کاهش تعداد اسپرم و کم تحرکی اسپرم مردانه، خارج شدن لوله های رحمی و مسدود شدن و آسیب دیدن لوله های رحمی ازجمله دلایل انجام روش ناباروری آی وی اف است. افزون بر این دلایل دیگر شامل ناتوانی اسپرم و اندومتریوز و حضور آنتی بادی علیه اسپرم و تخمک می باشد. در حقیقت آن دسته از افرادی که روش های گوناگونی برای درمان ناباروری را انجام دادند در پایان می توانند از این روش استفاده کنند.

مراحل آی وی اف

آی وی اف یک روش نوین در درمان علم نازایی است، آی وی اف طی چهار مرحله انجام می شود:

1. مرحله اول: در ابتدا داروهای برای بیمار تجویز می شود تا با مصرف آن تعداد تخمک ها به اندازه مناسب برسد.
2. مرحله دوم: سپس تخمک ها را با سوزن مخصوصی در اتاق عمل با یک بیهوشی سرپایی و کوتاه مدت تحت عنوان عمل برداشت تخمک یا پانکچر، تخمک ها برداشته می شود.
3. مرحله سوم: در مرحله سوم تخمک ها را در آزمایشگاه جنین شناسی در کنار اسپرم قرار داده، لقاح اسپرم و تخمک در این مرحله صورت می گیرد و جنین تشکیل می شود.
4. مرحله چهارم: در نهایت جنین تشکیل شده دو، سه و یا پنج روز را به داخل رحم مادر انتقال داده می شود. در مورد روش های تشخیص ناباروری بیشتر بدانید.

آمادگی های قبل از انجام ای وی اف

رعایت برخی موارد قبل از انجام ای وی اف و حین آن می تواند شانس یک بارداری موفق را افزایش دهد:

• تغذیه و وزن مناسب: تناسب اندام و داشتن وزن متعادل یکی از اصلی ترین مؤلفه ها برای داشتن یک بارداری موفق است. شما می توانید با در نظر داشتن سلامت و تعادل رژیم غذایی، شاخص توده ی بدنی (BMI) خود را در محدوده ی نرمال (بین 20 تا 25) نگه دارید.
• پرهیز از استعمال دخانیات و اجتناب از کافئین و نوشیدنی های الکلی: علاوه بر مضرات عمومی و شناخته شده ی نیکوتین و الکل، این دو ماده می توانند بر ای وی اف نیز اثر گذارند و شانس بارداری را کاهش دهند. همچنین بهتر است زمانی که برای ای وی اف آماده می شوید مصرف کافئین خود را تا جای ممکن کاهش دهید.
• مصرف ویتامین ها و مکمل های مناسب: یکی از عوامل مؤثر بر کیفیت تخمک ها، سلامت بدن مادر است؛ بنابراین می توانید قبل از انجام ای وی اف با کمک یک آزمایش خون، سطح ویتامین ها و مواد معدنی بدن خود را بسنجید و پس از شناسایی کمبودهای بدن، این مشکل را با مصرف مکمل های غذایی مناسب برطرف کنید.
• کسب مهارت در روش های ریلکسیشن: استرس و اضطراب از شایع ترین احساسات زوج ها هنگام آماده سازی برای ای وی اف است. این احساسات منفی می توانند با تضعیف سلامت و کیفیت سلول های تولیدمثلی (اسپرم و تخمک)، شانس موفقیت ای وی اف را کاهش دهند. به همین جهت بهتر است از قبل با فرا گرفتن تکنیک های آرامش روح و جسم، خود را برای این چالش آماده کنید.

مراقبتهای بعد از ای وی اف

مراقبت های بعد از عمل ای وی اف می توانند درصد موفقیت را افزایش دهند. در ادامه به بایدها و نبایدهای بعد از ای وی اف می پردازیم:

• داروهای خود را مصرف کنید: ممکن است پزشک بعد از عمل ای وی اف برای شما دارو تجویز کند. داروهای خود را حتماً طبق دستور پزشک مصرف کنید و دوره ی درمان را کامل کنید.
• رژیم غذایی سالم داشته باشید: در این دوره از مصرف غذاهایی با ارزش غذایی پایین اجتناب کنید و از مصرف میوه ها و سبزی ها غافل نشوید. در نظر داشته باشید که ممکن است شما در ابتدای ۹ ماه بارداری باشید. رژیم غذایی شما باید حاوی تمام ترکیبات ضروری مانند پروتئین و انواع ویتامین ها باشد.
• مصرف مکمل های فولیک اسید را تحت نظر پزشک آغاز کنید: مصرف فولیک اسید در دوران بارداری با سلامت جنین رابطه ی مستقیم دارد؛ ولی هرگز بدون مشورت با پزشک مصرف این مکمل ها را شروع نکنید.
• از برقراری رابطه ی جنسی بپرهیزید: رحم حین رابطه ی جنسی دچار انقباضاتی می شود که می توانند در اتصال رویان ها به دیواره ی رحم اختلال ایجاد کنند. همچنین فعالیت جسمی شدید در اولین روزهای پس از آی وی اف می تواند مانع از موفقیت این عمل شود.
• بلافاصله از بی بی چک استفاده نکنید: در نظر داشته باشید که حداقل حدود دو هفته طول می کشد تا رویان ها به رحم متصل شوند و هورمون های مخصوص بارداری توسط جفت تولید شده و وارد خون شوند. انجام تست بی بی چک بلافاصله پس از ای وی اف احتمالاً نتیجه ی منفی دارد؛ اما این نتیجه نشانگر عدم باروری شما نیست و فقط باعث افزایش اضطراب و نگرانی شما می شود.
• علائم خود را جدی بگیرید: اگر در روزهای پس از ای وی اف علائمی مانند درد شکم، نفخ، حالت تهوع، اسهال و استفراغ داشتید حتماً بلافاصله با پزشک خود صحبت کنید. این علائم می توانند نشانه ی سندرم تحریک بیش ازحد تخمدان باشند.
• از گرمای شدید اجتناب کنید: گرمای شدید ناشی از دوش گرفتن با آب داغ، نشستن در وان حمام آب گرم یا سونا و جکوزی می تواند ای وی اف را به مخاطره بیندازد. توصیه می شود در هفته ی اول پس از ای وی اف به طورکل از وان حمام استفاده نکنید.

خطرات بارداری به روش آی وی اف

در اغلب موارد خطر و عوارض جدی در عمل آی وی اف وجود ندارد، و به ندرت این موارد رخ می دهد؛ اما برای آگاهی بیشتر لازم است از خطرات احتمالی بارداری به روش آی وی اف IVF نیز آگاه باشید:

• به دلیل قرار دادن چند نطفه در رحم و بارداری چندقلویی ممکن است جنین ها کاهش وزن داشته باشند یا زایمان زودرس اتفاق بیفتد.
• سقط جنین
• در دو تا پنج درصد موارد، احتمال بارداری خارج از رحم وجود دارد که به دلیل ایجاد لقاح در لوله های فالوپ این اتفاق می افتد و بارداری امکان ادامه یافتن نمی یابد.
• تورم تخمدان ها به دلیل تزریق هورمون که منجر به جمع شدن مایع در قفسه ی سینه و شکم می شود و به آن هایپر شدن تخمدان گفته می شود.
• امکان وجود حالت تهوع و استفراغ
• امکان وجود نفخ و معده درد شدید
• امکان بروز عفونت، خونریزی که در مواردی منجر به آسیب روده یا مثانه می شود.
• احتمال افزایش وزن زیاد در ۳ تا ۵ روز
• احتمال سرگیجه
• امکان وجود التهاب
• امکان آسیب به رگ ها و اندام های داخلی توسط سوزن جمع آوری تخمک
• امکان بروز استرس و اضطراب
• لازم به ذکر است بعضی محققان معتقدند که روش آی وی اف IVF ممکن است باعث نقص های حین تولد و یا سرطان تخمدان در مادر بشود؛ اما تا امروز شواهد پزشکی معتبر کافی برای این مدعا وجود ندارد و جامعه ی پزشکی معتقد است روش بارداری با آی وی اف IVF یک روش امن، کارآمد و مفید برای زوج های نابارور است و بدون نگرانی خاصی با مشورت پزشک می توانید برای انجام عمل آی وی اف IVF اقدام نمایید.