آزمایشات تشخیص ناباروری در مردان

دکتر عنایت الله ایزدی [ متخصص کلیه و مجاری ادراری ]آدرس وب سایت : www.izadidr.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خ شمس آبادی ، روبروی بیمارستان سینا ، اول کوچه 32 تلفن مطب : 32363136 - 031

متخصص ناباروری مردان | ( ناباروری چیست ) : چنانچه مردی همسرش سالم باشد و در عرض یکسال با هفته ای دو بار مقاربت ، حامله نشود و در آزمایش اسپرموگرام هم تعداد اسپرمهای فعال و نرمالش کمتر از 5-10 میلیون باشد نابارور تلقی میگردد .
15-20 % زوجها ناباروری دارند که کمتر از نصف اینها ( 40% ) مربوط به مرد میباشد .

شرایط لازم برای باروری مردان

1- بیضه ها باید اسپرم نرمال و سالم تولید کند .
2- دستگاه تناسلی مرد بتواند اسپرمها را از بیضه به سمت مجرای ادرارمنتقل کند .
3- ترشحات غدد وزیکول سمینال و پروستات مرد نقش نگهدارنده و مغذّی برای اسپرمها داشته باشند .
4- تعداد کافی اسپرم سالم در زمان مناسب ( مقارن با تخمک گذاری زن ) به دهانۀ رحم برسد .
5- ترشحات دهانۀ رحم هم نقش مغذی اسپرم داشته باشد و هم اسپرمها را بسمت داخل رحم هدایت کند .
6- رحم بتواند اسپرمها را بداخل لوله های رحمی براند .
7- تخمدانها تخمک نرمال و سالمی تولید و آزاد کنند .
8- شیپورهای لوله های رحمی ( انتهای لوله ها ) بتوانند تخمک را بدرون خود کشیده و بسمت داخل لوله ی رحمی هدایت کند .
9- لوله های رحمی نرمال باشد ومانع تشکیل جنین نشود ، موجب تسهیل حرکت جنین بسوی داخل رحم شود .
10- آندومتر ( لایه مخاطی داخل رحم ) ضخیم باشد وبا آمادگی کامل جنین را جذب کند .

علل ناباروری مردان

اول علل واضح و قطعی ناباروری را بیان میکنیم که هریک به تنهایی میتواند موجب ناباروری شود و درمان آنها بسیار سخت و اغلب اوقات غیرممکن است و ناچار می شوند که از اسپرم اهدایی استفاده کنند عبارتست از :
1- اختلا ل در هورمونهای هیپوفیز: هیپوفیز غده ایست که در وسط مغز قرار گرفته و با هورمونهای مختلفی که ترشح می کند بنوعی روی عملکرد غدد دیگر مثل تیروئید و بیضه و تخمدان و غدد فوق کلیه نظارت می کند . در مورد بیضه با ترشح دو هورمون موجب تنظیم رشد بیضه و اسپرم سازی می شود .حال اگر FSH مترشحه از هیپوفیز کم باشد عملکرد بیضه مختل می شود .
2- آتروفی ( کوچک بودن بیش از حد ) بیضه ها : اندازۀ نرمال بیضه در حدود یک تخم مرغ است . اگر اندازه اش از بادام کوچکتر باشد امیدی به اسپرم سازی وجود ندارد . آتروفی می تواند مادرزادی باشد ویا اکتسابی ( بدنبال عفونت یا ضربه یا جراحی ) باشد .
3- بیضه های نزول نکرده : بیضه ها در دوران جنینی داخل شکم است و با تکامل جنین ، نزول کرده به محل طبیعی اش می آید . حال اگر بهر دلیل هر دوی بیضه ها نزول نکند و در شکم بماند خاصیت اسپرم سازیش از بین میرود و چون قابل درمان نیست از اسپرم اهدایی باید استفاده شود .
4- انسداد مجاری منی بر ( واز دفران ) : که دلیل آن عفونت ( سل بیضه ) ، جراحی ( وازکتومی ) یا انسداد مادرزادی میتواند باشد .
5- عفونت شدید دو طرفه بیضه : مثلا اگر کسی پس از بلوغ اوریون بگیرد حدود 30% امکان دارد علاوه بر غدد بزاقی ، بیضه ها نیز در گیر شود . در این حالت ابتدا هر دو بیضه متورم و دردناک میشود و سپس در عرض یکماه بتدریج کوچکتر از بادام می شود و خاصیت اسپرم سازیش از بین میرود . عفونت حاد میکروبی بیضه نوع دیگری از عفونت می باشد که ممکن است موجب ناباروری شود .
6- اختلالات کروموزومی : تعداد کروموزوهای مردان 46 عدد است . اگر یکی بیشتر یا کمتر باشد ، یا گاهی تکه ای از یک کروموزوم کم شود ، ناباروری باضافه مشکلات دیگر ایجاد میشود . مثلا اگر مردی یک کروموزوم اضافه تر داشته باشد ( 47XXY ) که به آن سندرم کلاین فلتر گفته می شود یا یک کروموزوم کمتر داشته باشد ( 45XO ) که به آن سندرم ترنر می گویند ، در هر دو حالت ناباروری پیدا می کند .
7- رادیوتراپی لگن برای کانسر روده یا عضوی دیگر در پائین شکم معمولا باعث از بین بردن اسپرم سازی بیضه می شود .
8- شیمی درمانی برای هر نوع کانسری نیز موجب از بین رفتن اسپرم سازی می شود .

انتظار نداشته باشید جادۀ زندگی همیشه صاف و هموار باشد وگرنه خوابمان می برد ، خیلی عاقلانه با راهنمایی افراد خبره از دست اندازها عبور کنید وبه راه خود ادامه دهید .

علل ناباروری مردان که نسبی می باشد

این دسته از علل مثل علل قطعی فوق ، با عث ناباروری مطلق نمیشود ، ولی چنانچه چند تای آنها با هم وجود داشته باشند ، دست بدست هم داده اسپرم سازی را در حدی ضعیف میکند که موجب ناباروری میشود . اینها عبارتند از :
1- واریکوسل : در این حالت چون خون برگشتی از بیضه خوب تخلیه نمی شود ، خون سرخرگی (حاوی اکسیژن و مواد غذایی ) کمتر به بیضه میرسد و در نتیجۀ آن اسپرم سازی اختلال پیدا میکند . واریکوسل جزء شایعترین علل ناباروری در مردان می باشد ودرمان آن جراحی است که جواب دهی آن به درمان خوب و قابل قبول است .
2- مصرف مواد مخدر ، کوکائین ، قلیان ، سیگار زیاد
3- در معرض تشعشعات و پارازیتها قرار گرفتن بمدت زیاد
4- تماس ممتد و طولانی با مواد شیمیائی خاص و مضر مثل حشره کشها و کار درگرمای زیاد وتماس ممتد با سرب و کادمیوم ( صنعت باطریسازی )
5- سوء تغذیه وبیخوابی های ممتد و درگیریهای طولانی مدت
6- بیماریهای مزمنی که بهبودی کامل در آن وجود ندارد مثل دیابت ، قطع نخاع ، ام اس و سرطان و . . .

تشخیص ناباروری مردان

پزشک ( متخصص ارولژی ) ابتدا مردی را که بعلت بچه دار نشدن مراجعه کرده ، ویزیت و معاینه می کند . در نگاه اول قیافۀ مرد مورد توجه قرار می گیرد که باید مردانه باشد یعنی دارای ریش و سبیل باشد و سینه هایش هم بزرگ نباشد .
در مورد مواد مصرفی غیر متعارف ( قلیان و مخدرها و ...) و عادات غذائی غیر نرمال و شغل بیمار و سابقۀ جراحی های مرتبط با ناباروری سوال می شود وآزمایشهای قبلی او را می بیند .
پرسشهایی در مورد چگونگی و تعداد دفعات نزدیکی و میزان استحکام نعوظ و چگونگی دفع منی می کند .
در معاینه به سایز بیضه ها توجه می شود که نرمال است یا کوچکتر از نرمال است ویا خیلی کوچک ( آتروفی بیضه ) است . از دیگر کارهایی که پزشک برای تشخیص ناباروری مردان انجام می دهد اینست که به اندازه وشکل آلت توجه می شود و از نظر داشتن واریکوسل و شدت آن هم مورد ارزیابی قرار می گیرد . با توجه به شرح حال و نتیجۀ معاینات ، آزمایشاتی درخواست می گردد .

انواع آزمایشات ناباروری

1- خصوصیات ظاهری منی

زمانیکه منی دفع می شود تا حدود نیم دقیقه آبگونه ( سیال ) است ، سپس منعقد می شود و تا 15-30 دقیقه به این حالت باقی می ماند و مجددا آبگونه یا سیال می شود . هر مردی اگر خواست می تواند منی خود را یکبار در استکان بریزد و این پدیدۀ نرمال را در منزل مشاهده کند . در افرادیکه فاقد اسپرم هستند معمولا ( نه همیشه ) منی منعقد نمی شود .

2- آزمایش اسپرموگرام

مهمترین آزمایش درخواستی می باشد که بهمراه آن آزمایشات دیگری هم درخواست می شود . آزمایشات هورمونی برای بررسی کار غدد هیپوفیز( FSH - LH ) و تیروئید ( TSH ) و بیضه ها ( تستوسترون ) نوشته می شود و آزمایش قند ( برای بررسی دیابت ) و آزمایش کروموزومی ( برای عده ای خاص نه همۀ آنها ) هم درخواست می شود تا به علت و تشخیص ناباروری مردان نزدیکتر شویم .

موارد قابل توجه در آزمابش اسپرموگرام

1. در دست داشتن یک آزمایش نرمال یا یک آزمایش غیر نرمال ، دلیل بر سالم بودن یا ضعیف بودن نمی تواند باشد ، زیرا اگر نرمال باشد ممکن است آزمایشگاه نتیجۀ آزمایش شما را با دیگری جابجا گزارش کرده باشد و اگر هم ضعیف باشد بنا بدلائل متعدد می تواند گمراه کننده باشد .
2. وجود دو آزمایش نرمال اسپرم ، برای اینکه بگوئیم مرد اسپرمش نرمال است کافیست .
3. وجود یک یا دوآزمایش اسپرموگرام با کیفیت و کمیت ضعیف ( غیرنرمال ) گفتیم که نمی تواند بیانگر حتمی وجود مشکل در شوهر باشد ، زیرا خیلی از پدیده های جسمی یا روحی که برای همه پیش می آید ( مثل آنفلوآنزا ، بیخوابی ، دندان درد ، استرسی که مانع خواب و آرامش آدم می شود و... ) بطور موقت برای چند روز موجب کاهش کیفیت و کمیت آزمایش اسپرموگرام می شود .
4. جمع آوری نمونۀ اسپرم در فصل زمستان در محیطی سرد و ریخته شدن منی در ظرفی که بدنۀ آن سرد است ، باعث ایجاد شوک سرما به اسپرمهایی می شود که از محیط داخل بدن با درجه حرارت 37 درجه ، ناگهانی به جائی می آیند که درجه حرارت آن 20 تا 30 درجه کمتر است ، و تغییر دمای ناگهانی موجب بیحرکت شدن اسپرمها می شود .
5. بنابراین اگر مردی دو آزمایش اسپرم نرمال و دو آزمایش غیرنرمال ( ضعیف ) در دست داشت ، این مرد مشکل ناباروری ندارد و تشخیص ناباروری مردان منتفی است وهمسرش باید مورد ارزیابی خانمها قرار گیرد .

مواردی که در گزارش آزمایش اسپرموگرام وجود دارد

• حجم منی 3 میلی لیتر است . زمان مایع شدن منی 15 دقیقه بطول انجامیده . نمونه از منزل آورده شده ( یا در آزمایشگاه تهیه شد ) .
• 15 درصد اسپرمها تحرک عالی دارند ( یعنی حرکت اسپرم مستقیم الخط وآنقدر تند است که دم اسپرم قابل مشاهده نیست که تحرک گرید 4 گفته می شود ) .
• 15 در صد آنها حرکت سریع مستقیم الخط دارند ولی چون سرعت حرکت دم آنها مقداری کمتر است دم آنها را میتوان مشاهده کرد ( تحرک گرید 3 ).
• 10 درصد دیگر اسپرمها حرکت دارند ولی حرکت کندتراست وهدفمند هم ( مستقیم الخط ) نیست و حرکت دم آنها بوضوح دیده می شود ( تحرک گرید 2 )
• 15 درصد اسپرمها نیز حرکت به درد نخور دارند یعنی در جا تکان می خورند ولی پیشروی ندارند ( تحرک گرید 1 ) .
• 20 درصد اسپرمها کاملا بیحرکت ولی زنده اند ( گرید 0 ) .
• بقیه ی اسپرمها که 25 درصد آنها می باشد کاملا بدون تحرک و مرده هستند .
• از نظر شکل هم بررسی می شوند که بعنوان مثال 6 درصد آنها اشکال نرمال و94 درصد ابنورمال ( غیر طبیعی ) هستند . معمولا اسپرمهای نرمال دارای تحرک عالی ویا خوب هستند و اسپرمهای غیرطبیعی بیحرکت یا دارای تحرک ضعیف هستند .

مطالبی که در این مقاله گفته شد تمام علل ناباروری مردان نیست بلکه شایعترین علل ناباروری در مردان است و آندسته ازعلل ناباروری مردان که کمیاب است از قبیل دوجنسی بودن یا آسیب نخاع یا عقب ماندگیهای ذهنی حرکتی ، بعلت نادر بودن یا کم اهمیت بودن ، مورد بحث قرار نگرفت

ارزیابی باروری خانم ها

در بررسی خانمی که برای ناباروری مراجعه کرده ، اول ، پرسش در مورد منظم بودن سیکلهای پریود و میزان خونریزی و وجود درد قاعدگی و تعداد دفعات نزدیکی و اطمینان از اینکه منی داخل مهبل ( واژن ) در حوالی زمان تخمک گذاری می ریزد ، می شود .
سپس به قیافۀ خانم توجه می شود که آیا موی زائد ، تون صدای مردانه ، اضافه وزن یا ... دارد یا خیر .
بعد شکم وسینه ها و دستگاه تناسلی معاینه می شود که نرمال است یا خیر . اگر مشکل عضوی وجود داشت ، بسته به نوع وجود مشکل تصمیم گیری مناسب جهت رفع مشکل گرفته می شود .
اقدام بعدی که برای ارزیابی خانمها انجام می شود ، درخواست انواع آزمایشات ناباروری ( آزمایشات هورمونی ) است .
در جلسۀ دوم ویزیت معمولا داروهای هورمونی و مکمل تجویز می شود وممکن است برای بررسی کاملتر، گرافی از رحم یا لاپاروسکوپی یا ... توصیه گردد .
در جلسات بعدی بسته به اینکه چه اطلاعاتی از ویزیتهای قبلی بدست آمده است برنامه ریزی درمانی می شود ( ادامۀ دارودرمانی - IUI - IVF - رحم اجاره - اهدای اسپرم - اهدای تخمک یا گرفتن جنین اهدائی )