آیا میتوان در طول درمان ناباروری نزدیکی کرد؟

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

به ناتوانی در تولید مثل پس از یک سال تلاش منظم برای باردار شدن بدون استفاده از روش های جلوگیری، در بانوان زیر 35 سال و پس از 6 ماه در بانوان بالای 35 سال، ناباروری گفته می شود. امروزه با پیشرفت علم پزشکی و فناوری، درمان مشکلات باروری با موفقیت بیشتری نسبت به قبل انجام می شود. درمان های دارویی در کنار روش های کمک باروری این شانس را برای بسیاری از زنان و مردان ایجاد کرده است که با وجود مشکلات باروری بتوانند باردار شوند. برای درمان ناباروری با توجه به علت اصلی ناباروری، گزینه های متفاوتی وجود دارد.

درمان ها معمولاً با روش هایی که ریسک تهاجمی کمتر دارد شروع می شود و در صورت نتیجه نگرفتن سایر روش ها مورد استفاده قرار می گیرد. پزشک با بررسی آزمایش های ناباروری زوج، مشورت لازم را برای انتخاب بهترین روش درمانی در اختیار فرد قرار خواهد داد. یکی از مهمترین دغدغه های زوجین، رابطه جنسی در طول درمان ناباروری می باشد. افرادی که حاملگی نرمال دارند و بدون لکه بینی و خونریزی حامله می شوند، پزشک برای آنها مانعی در مورد رابطه جنسی تعیین نمی کند.

رابطه جنسي در دوران بارداري، برای این دسته از افراد بی خطر می باشد و برقراری رابطه جنسی به جنین آسیبی وارد نمی کند؛ اما بسیاری از بانوانی که از روش های قابل تزریق مانند لقاح داخل رحمی (IUI) یا لقاح مصنوعی (IVF) استفاده می کنند، دچار بزرگی تخمدان شده و ممکن است رابطه جنسی راحتی نداشته باشند. هرچند داشتن نزدیکی در طی درمان ناباروری بی خطر است، توصیه می شود به منظور داشتن شانس موفقیت، با توجه به روش درمانی، رابطه جنسی و انزال رخ ندهد.

علل ناباروری

ناباروری علت های مختلفی دارد که در زیر به علل اصلی آن اشاره می شود:

• فاکتور مردانه
• کم شدن ذخایر تخمدان یا اختلالات تخمک گذاری
• آسیب های لوله ای، انسداد لوله و یا چسبندگی های اطراف لوله مانند آندومتریوز، فاکتورهای رحمی
• اختلالات سیستمیک، عفونت ها، بیماری های مزمن
• علل لگنی یا برخی علل غیر قابل توجیه
• تغییرات هورمونی
• مشکلات دهانه رحم

تشخیص علت ناباروری

برای تشخیص ناباروری ممکن است ابتدا آزمایش آنالیز اسپرم درخواست شود تا کیفیت و کمیت اسپرم در مردان مورد بررسی قرار گیرد. در صورت وجود نداشتن مشکلی در اسپرم های مرد، سپس برای بررسی مشکلات ناباروری در زن اقدام می شود. برای بررسی مشکل ناباروری در زنان، معمولاً ابتدا آزمایشات خون برای بررسی سطح هورمون های مختلف درخواست می شود. همچنین ممکن است برای بررسی بیشتر، نمونه برداری از آندومتر یا دیواره رحم انجام شود تا وجود هر گونه مشکلی در بافت رحم بررسی شود. همچنین برای بررسی سلامت لوله های رحم و تشخیص دقیق تر مشکلات رحمی، ممکن است سونوگرافی واژینال و عکس رنگی رحم یا همان هیستروسالپنگوگرافی تجویز شود.

هیستروسالپنگوگرافی شامل انجام عکس برداری با اشعه ایکس و وارد کردن ماده ی حاجب از طریق دهانه رحم به رحم و دستگاه تناسلی زنان است. به این شکل که با تزریق نوعی رنگ یا محلول به نام ماده حاجب همراه هوا به داخل دهانه رحم و وارد شدن آن به درون لوله های رحم، باز یا مسدود بودن لوله های رحم هنگام انجام عکس برداری مشخص می شود.

در صورت تشخیص ندادن مشکل توسط روش های فوق، ممکن است پزشک برای بررسی دقیق تر رحم، تخمدان و لوله های رحم از عمل لاپاراسکوپی استفاده کند. در این عمل، پزشک با ایجاد برش کوچکی در نزدیکی ناف و وارد کردن یک لوله بلند و باریک مجهز به دروبین به درون شکم می تواند محیط بیرون رحم، تخمدان ها و لوله های رحم را بررسی کند و از وجود بافت غیرطبیعی مثل عارضه آندومتریوز باخبر شود. در ضمن پزشک می تواند باز بودن یا انسداد لوله های رحم را نیز با دقت بیشتری بررسی کند.

روشهای درمان ناباروری

• درمان های دارویی: در مواردی که اختلال در تعادل هورمونی یا کاهش ذخیره هورمونی باعث ناباروری باشد، معمولاً از درمان دارویی برای بهبود باروری استفاده خواهد شد. مصرف دارو های باروری می تواند سیستم تولیدمثل زن و مرد را در مسیر عملکرد درستی قرار دهد. حتی در مواردی که ناباروری با علت نامشخص تشخیص داده شده باشد، مصرف داروها ممکن است به بارداری طبیعی فرد کمک کند.
• تلقیح داخل رحمی اسپرم یا iui: اگر اسپرم مرد برای رسیدن به تخمک تنها نیاز به کمی کمک دارد، قرار دادن نمونه اسپرم درون رحم در زمان مناسب می تواند شانس باردار شدن فرد را بهبود بخشد. به این روش، تلقیح داخل رحمی اسپرم یا iui می گویند. در مواردی که اسپرم توان رسیدن به تخمک را ندارد، معمولاً این روش پیشنهاد می شود. در این روش، نمونه اسپرم مرد توسط ابزاری از طریق واژن زن به داخل رحم وارد می شود. این روش را می توان با استفاده از داروهای باروری برای تحریک تخمک گذاری یا بدون آنها انجام داد.
• جراحی: در مواردی که لوله های رحم مسدود شده باشد یا زن دچار عارضه های آندومتریوز، فیبروئید، مشکلات آناتومیک اندام های تناسلی یا کیست تخمدان باشد، پزشک با عمل جراحی لاپاراسکوپی یا یک عمل وسیع شکمی می تواند مشکل باروری را دقیق تر تشخیص دهد و همچنین مشکل را هنگام عمل با باز کردن لوله رحم یا با خارج کردن بافت برطرف کند.
• روش های کمک باروری (art): اگر مشکل باروری ناشی از تعداد کم اسپرم ها یا لوله های رحمی مسدود شده یا عوامل دیگری مانع پیوند تخمک و اسپرم شده است و درمان های دیگر سودمند نبوده اند، پزشک ممکن است یک روش پیشرفته و مدرن تر را توصیه کند که در آن تخمک و اسپرم یا تخمک لقاح یافته که همان رویان است، در خارج از بدن رشد می کند. لقاح خارج از رحم یا ivf یکی از متداول ترین روش های کمک باروری است که معمولاً برای همه افراد دارای مشکلات ناباروری مورد استفاده قرار می گیرد.

در برخی تکنیک های ivf، از یک تکنیک به نام میکرواینجکشن (icsi) برای لقاح تخمک و اسپرم استفاده می شود که درآن اسپرم به داخل تخمک تزریق خواهد شد.
در موارد معدود، پزشک ممکن است از روش هایی مانند gift یا zift برای کمک به باروری استفاده کند. همچنین ممکن است سن یا عملکرد تخمدان، فرد را نیازمند استفاده از یک تخمک اهدایی کند. درصورتی که رحم مشکل داشته باشد یا بارداری سلامت را به خطر بیندازد، فرد می تواند برای صاحب فرزند شدن از رحم جایگزین یا اجاره ای نیز استفاده کند.

رابطه جنسی در طول درمان ناباروری

برای آزمایش منی و به دست آمدن نمونه کافی، از نزدیکی در طی درمان ناباروری پرهیز کنید.
به طور کلی نمونه برداری از منی به دو منظور صورت می گیرد: بررسی منی از لحاظ کیفیت یا برای آماده سازی و استفاده در لقاح مصنوعی در روش های لقاح داخل رحمی (IUI) ، لقاح مصنوعی (IVF) یا درمان در تخمک اهدایی. هنگامی که لازم است مرد تست منی دهد، باید از دو یا سه روز قبل، از نزدیکی و انزال دوری کند تا نمونه ای کامل و مورد قبول به دست آید. پرهیز از ارتباط جنسی بیش از زمان توصیه شده نیز اثرات منفی دارد. برخی بیماران به منظور اینکه اسپرم بهتری تولید شود، بیشتر از ۳ روز صبر می کنند. واقعیت این است که مدت زمانی طولانی بین دو انزال نتیجه ای خلاف انتظار خواهد داشت.
به استثنای درمان هایی که نیازمند مقاربت زمان دار یا اسپرم اهدایی است، بقیه روش های درمانی، شامل لقاح داخل رحمی، لقاح مصنوعی یا تخمک اهدایی، نیاز به نمونه منی برای استفاده در باروری مصنوعی است. توصیه می شود یک روز قبل از نمونه گیری از انزال خودداری کنند. اگر زوج ها به تازگی مقاربت داشته باشند، مقدار منی و شمارش اسپرم کاهش پیدا می کند که باعث می شود نمونه اسپرم برای لقاح داخل رحمی کیفیت لازم را نداشته باشد.

نزدیکی در طی درمان ناباروری: تحریک تخمک گذاری با داروی کلومیفن

در طی این روش درمانی، بانو به منظور افزایش تخمک گذاری، دارویی خوراکی به نام کلومیفن مصرف می کند. در این روش چرخه مورد نظارت قرار می گیرد تا از رشد فولیکول و آزادشدن آن از تخمدان طی تخمک گذاری اطمینان حاصل شود. هنگامی که تخمک گذاری اتفاق می افتد، زوجین باید ارتباط جنسی برقرار کنند. اگر بیمار هنگام مقاربت احساس درد همراه با خونریزی داشته باشد، توصیه می کنیم از ارتباط جنسی پرهیز کند.

نزدیکی در طی درمان ناباروری: لقاح داخل رحمی (IUI)

اگر زوجی تحت درمان به روش لقاح داخل رحمی (IUI) هستند، با محدودیت های اندکی در رابطه با مقاربت روبرو خواهند بود. تنها زمانی که نباید مقاربت انجام شود، روز بعد از تزریق هورمونی است. این تزریق، تخمک ها را به بلوغ نهایی می رساند و سپس به لوله های فالوپ هدایت می شود. معمولاً زوج ها را در شب پس از تزریق تشویق به ارتباط جنسی می کنند تا مقدار مناسبی اسپرم به لوله فالوپ وارد شود و به تخمک برسد.
توصیه می شود، روز بین تزریق هورمونی و لقاح داخل رحمی یا روز تزریق، اگر لقاح برای روز بعد برنامه ریزی شده است، از مقاربت و انزال خودداری شود. این وقفه، فرصتی است که اسپرم به میزان مطلوب تولید شود و نمونه مناسبی برای عمل لقاح داخل رحمی که معمولاً ۳۶ ساعت پس از تزریق انجام می شود، به دست آید. توصیه می شود، روزی که عمل لقاح داخل رحمی انجام می شود، ارتباط جنسی برقرار شود. با اضافه شدن به اسپرم هایی که هنگام باروری ارائه شده است، احتمال باروری بالا می رود. در صورتی که بیمار در هنگام مقاربت احساس درد دارد، باید از آن خودداری کرد.
درطول درمان های دارویی در روش های لقاح داخل رحمی، بانو فولیکول های بسیاری تولید می کند و تخمک گذاری در مقیاس بالا صورت می گیرد و این نگرانی وجود دارد که احتمال بارداری دوقلویی یا چندقلویی بالا برود و این امر باعث ایجاد مشکلاتی برای مادر و نوزاد می شود و به دلیل عوارضی که وجود دارد، یک خطر غیرقابل قبول است. هنگامی که تخمک گذاری زیاد صورت می گیرد، دارو را متوقف کرده و از زوج ها درخواست می شود از ارتباط پرهیز کنند.

نزدیکی در طی درمان ناباروری: درمان به روش لقاح مصنوعی (IVF)

نزدیکی در طی درمان ناباروری به روش لقاح مصنوعی، مادامی که زوج ها از روش های جلوگیری از بارداری مانند کاندوم استفاده کنند پذیرفته است؛ زیرا ممکن است تخمک گذاری غیرمنتظره به خصوص از فولیکول های متعدد صورت گیرد و احتمال بارداری دوقلویی یا چندقلویی وجود دارد. در برخی موارد نادر، بیمارانی که تحت درمان لقاح مصنوعی هستند، ممکن است فولیکول های زیادی تولید کنند و سطح هورمون استروژن بسیار بالا رود و موجب تحریک بیش از حد تخمدان شود. در این شرایط از بیماران می خواهیم از مقاربت خودداری کنند؛ زیرا تخمدان ها بسیار بزرگ و کیست دار هستند و ممکن است ارتباط جنسی باعث پارگی کیست و پیچ خوردن رگ های خونی تخمدان ها شود. احتمال این اتفاق بسیار کم است؛ اما پرهیز از رابطه جنسی در این دوران خطر ابتلا به این مشکلات را کاهش می دهد.
نزدیکی در طی درمان ناباروری: انتقال رویان: لقاح مصنوعی (IVF)، رویان های منجمد شده (FET) و تخمک اهدایی
ارتباط جنسی در طول درمان به روش های لقاح مصنوعی (IVF)، رویان های منجمد شده (FET) و تخمک اهدایی توصیه نمی شود. در این دوران ، بین ۵ تا ۷ روز، تا زمانی که تست بارداری مورد قبول انجام شود، «استراحت لگنی» توصیه می شود. در زمان استراحت، رویان فرصت کافی خواهد داشت تا در دیواره های رحم لانه گزینی کند. اغلب بیماران تحت درمان لقاح مصنوعی، ارتباط جنسی خود را یک تا دو هفته پس از انتقال رویان از سر می گیرند. با این وجود، بهتر است با پزشک در این زمینه مشورت کنید.