درد سیاتیک یکی از شایع ترین دلایل مراجعه بیماران به کلینیک های درد است. این عارضه به دلیل تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک به وجود می آید و می تواند از کمر به باسن و پاها تیر بکشد. دانستن اینکه درد سیاتیک چیست، چه علائمی دارد و چگونه درمان می شود به افراد کمک می کند تا سریع تر بهبودی پیدا کنند. در این مقاله به طور کامل به علت ها، علائم، روش های تشخیص، درمان و راهکارهای جلوگیری از این بیماری می پردازیم.

درد سیاتیک چیست؟

درد سیاتیک یکی از شایع ترین انواع کمردرد است که در اثر فشار یا التهاب بر عصب سیاتیک ایجاد می شود. عصب سیاتیک طولانی ترین عصب بدن است و از ناحیه پایین ستون فقرات تا باسن و پشت ران و ساق پا امتداد دارد. هنگامی که این عصب در مسیر خود تحت فشار قرار گیرد یا تحریک شود، درد شدیدی ایجاد می کند که ممکن است از کمر تا پا تیر بکشد. شدت این درد در افراد مختلف متفاوت است و می تواند از احساس گزگز و بی حسی تا درد شدید و ناتوان کننده متغیر باشد. در واقع، درد سیاتیک به خودی خود یک بیماری نیست، بلکه نشانه ای از وجود مشکلی در ستون فقرات یا اعصاب کمری است.

درد سیاتیک سمت راست

گاهی بیماران تنها در سمت راست کمر و پا دچار درد سیاتیک می شوند که می تواند به دلیل فتق دیسک یا مشکلات مفصلی همان سمت باشد.

درد سیاتیک سمت چپ

درد در سمت چپ بدن نیز به همان دلایل ایجاد می شود و تفاوتی در ماهیت بیماری ندارد، اما شدت درد و محل انتشار آن ممکن است متفاوت باشد.

علت درد سیاتیک

مهم ترین علت درد سیاتیک، بیرون زدگی یا فتق دیسک بین مهره ای است که موجب فشار مستقیم بر ریشه های عصب سیاتیک می شود. این اتفاق اغلب در اثر حرکات نادرست، بلند کردن اجسام سنگین یا نشستن طولانی مدت روی صندلی های غیراستاندارد رخ می دهد.
عوامل دیگر شامل تنگی کانال نخاعی، لغزش مهره ها (اسپوندیلولیستزیس)، التهاب عضله پیریفورمیس در لگن، یا حتی آرتروز ستون فقرات هستند که همگی می توانند مسیر عصب سیاتیک را تحت فشار قرار دهند.
در زنان باردار نیز به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش فشار بر ستون فقرات، درد سیاتیک پدیده ای شایع است. چاقی، ضعف عضلات شکم و کمر، و سبک زندگی کم تحرک از دیگر عواملی هستند که احتمال بروز این درد را افزایش می دهند.

علائم درد سیاتیک

علائم درد سیاتیک معمولاً با درد پایین کمر آغاز می شود که به صورت تیرکشنده به باسن، پشت ران و گاهی تا ساق یا کف پا انتشار پیدا می کند. این درد ممکن است از خفیف و مبهم تا شدید و سوزاننده متغیر باشد و در برخی افراد فقط در یک پا احساس شود.
از مهم ترین علائم می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• کمردردی که به باسن و پا تیر می کشد
• تشدید درد هنگام نشستن طولانی، عطسه یا سرفه
• احساس بی حسی یا ضعف در پاها
• مورمور یا گزگز در اندام تحتانی
• شروع ناگهانی درد که ممکن است هفته ها ادامه داشته باشد

چه کسانی در معرض ابتلا به درد سیاتیک هستند؟

برخی افراد به دلیل ویژگی های جسمی، سنی یا شرایط خاص زندگی، بیشتر از دیگران در معرض ابتلا به درد سیاتیک قرار دارند. این عارضه معمولاً در افراد بین ۳۰ تا ۵۰ سال شایع تر است، زیرا در این سنین تغییرات تدریجی در ساختار دیسک های بین مهره ای و ستون فقرات آغاز می شود و احتمال بیرون زدگی یا آسیب به عصب سیاتیک بیشتر می گردد. در بسیاری از موارد، این تغییرات همراه با علائم دیسک کمر مانند درد مزمن در پایین کمر، گزگز پا یا بی حسی اندام تحتانی ظاهر می شوند و می توانند پیش زمینه ای برای بروز سیاتیک باشند.
دوران بارداری نیز یکی از دوره هایی است که زنان ممکن است به طور موقت دچار درد سیاتیک شوند. در این دوران، افزایش وزن و فشار رحم بر روی اعصاب ناحیه لگن می تواند باعث تحریک یا فشردگی عصب سیاتیک شود و درد از ناحیه کمر تا پاها انتشار پیدا کند.
همچنین، مشکلات ستون فقرات از قبیل بیرون زدگی دیسک بین مهره ای، تنگی کانال نخاعی یا تغییرات تخریبی ناشی از آرتروز از مهم ترین دلایل بروز این درد محسوب می شوند. این تغییرات به مرور زمان یا در اثر فعالیت های نادرست ایجاد می شوند و باعث فشار مستقیم بر عصب سیاتیک می گردند.
به طور کلی، ترکیبی از افزایش سن، تغییرات ساختاری ستون فقرات، بارداری و سبک زندگی کم تحرک از مهم ترین عواملی است که خطر ابتلا به درد سیاتیک را در افراد افزایش می دهد.

تشخیص درد سیاتیک

برای تشخیص دقیق از مراحل زیر استفاده می شود:

معاینه بالینی

در اولین گام، پزشک با بررسی وضعیت فیزیکی بیمار، نوع و محل دقیق درد را ارزیابی می کند. در این مرحله، تست هایی مانند بلند کردن پای صاف (Straight Leg Raise)، بررسی دامنه حرکتی ستون فقرات و ارزیابی قدرت عضلات و رفلکس ها انجام می شود.
از طریق این معاینه، پزشک می تواند تشخیص دهد که درد از ناحیه عضلات، مفاصل یا خود عصب سیاتیک منشاء می گیرد. همچنین میزان بی حسی، گزگز یا ضعف عضلانی در مسیر عصب بررسی می شود تا محل دقیق درگیری مشخص گردد.

تصویربرداری (MRI یا CT)

در مرحله بعد، برای مشاهده دقیق ساختار ستون فقرات از روش های تصویربرداری مانند MRI یا سی تی اسکن (CT Scan) استفاده می شود. MRI دقیق ترین روش برای تشخیص فتق یا بیرون زدگی دیسک، تنگی کانال نخاعی یا التهاب های اطراف عصب سیاتیک است.
سی تی اسکن نیز در مواقعی که MRI در دسترس نباشد یا نیاز به بررسی استخوان ها باشد، کاربرد دارد. این تصاویر به پزشک کمک می کند تا علت فشردگی عصب و میزان آسیب دیدگی بافت ها را با دقت بیشتری مشخص کند.

تست های آزمایشگاهی

در برخی شرایط، به ویژه زمانی که پزشک به عفونت، التهاب، بیماری های متابولیکی یا تومورهای ستون فقرات مشکوک باشد، ممکن است آزمایش های خونی یا سایر تست های تخصصی درخواست شود.

درمان درد سیاتیک

درمان سیاتیک بسته به شدت علائم و علت بیماری متفاوت است. هدف اصلی درمان، کاهش التهاب، تسکین درد، و پیشگیری از آسیب بیشتر به عصب سیاتیک است. پزشک متخصص بر اساس نوع درگیری عصب و وضعیت بیمار، ترکیبی از درمان های غیرجراحی یا در موارد خاص، درمان های مداخله ای و جراحی را توصیه می کند.

گرما و سرما درمانی

در مراحل اولیه درد، استفاده متناوب از کیسه یخ و پد گرم کن می تواند التهاب را کاهش داده و اسپاسم عضلانی را تسکین دهد. سرما درمانی موجب کاهش التهاب و تورم می شود، در حالی که گرما درمانی به بهبود گردش خون در عضلات و کاهش گرفتگی ها کمک می کند. توصیه می شود این روش ها در دوره های کوتاه (حداکثر ۲۰ دقیقه) و به صورت متناوب انجام شوند.

دارو درمانی

در مواردی که درد شدیدتر است، پزشک ممکن است از داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کاهش درد و التهاب استفاده کند. در صورت اسپاسم عضلانی، داروهای شل کننده عضلات تجویز می شوند. در برخی بیماران با درد مداوم یا التهاب شدید، تزریق استروئید در ناحیه نزدیک به عصب (تزریق اپیدورال) می تواند موجب تسکین طولانی مدت شود.

فعالیت و ورزش های کششی

انجام ورزش های کششی و تقویتی زیر نظر فیزیوتراپیست نقش مهمی در بهبود درد سیاتیک دارد. حرکات اصلاحی باعث تقویت عضلات مرکزی بدن (کمر و شکم) می شوند و فشار روی ستون فقرات را کاهش می دهند. همچنین انجام فعالیت بدنی منظم از خشک شدن مفاصل جلوگیری کرده و روند بهبود را تسریع می کند. استراحت طولانی مدت توصیه نمی شود، زیرا می تواند علائم را بدتر کند.

اقدامات مداخله ای

در صورتی که درمان های معمولی تأثیر کافی نداشته باشند، پزشک ممکن است از درمان های مداخله ای مانند تزریق استروئید اپیدورال یا بلوک عصبی استفاده کند. این روش ها با کاهش التهاب در اطراف عصب سیاتیک، به تسکین درد و بهبود عملکرد حرکتی کمک می کنند. معمولاً این درمان ها در محیط کلینیکی و تحت هدایت تصویربرداری انجام می شوند.

جراحی

در موارد نادر که درد سیاتیک با درمان های غیرجراحی بهبود نمی یابد یا در صورت وجود فشار شدید بر عصب که باعث ضعف یا بی حسی قابل توجه در پا شده است، جراحی ستون فقرات توصیه می شود. نوع جراحی بسته به علت اصلی (مانند برداشتن بخش بیرون زده دیسک یا آزادسازی عصب در تنگی کانال نخاعی) متفاوت است. هدف از جراحی، رفع فشار از روی عصب و بازگرداندن عملکرد طبیعی آن است.

به نقل از وبسایت mayoclinic.org :
Surgeons can remove the bone spur or the portion of the herniated disk that's pressing on the nerve. But surgery is usually done only when sciatica causes severe weakness, loss of bowel or bladder control, or pain that doesn't improve with other treatments.
ترجمه فارسی :
جراحان می توانند زائده ی استخوانی یا بخش بیرون زده ی دیسک را که بر عصب فشار وارد می کند، بردارند. اما جراحی معمولاً فقط زمانی انجام می شود که درد سیاتیک باعث ضعف شدید، از دست دادن کنترل ادرار یا مدفوع، یا درد مداومی شود که با سایر روش های درمانی بهبود پیدا نمی کند.

جلوگیری از درد سیاتیک

راهکارهای ساده ای برای پیشگیری وجود دارد:

• حفظ وزن مناسب
• انجام ورزش های کششی و تقویتی
• نشستن و ایستادن صحیح
• اجتناب از بلند کردن اجسام سنگین به شکل نادرست

چه زمانی برای درد سیاتیک به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورتی که درد سیاتیک بیش از چند روز ادامه پیدا کند، با ضعف، گزگز یا بی حسی در پا همراه باشد، یا انجام فعالیت های روزمره را مختل کند، لازم است حتماً تحت بررسی تخصصی قرار گیرید. دکتر علی نقره کار، متخصص درد، با بهره گیری از روش های نوین غیرجراحی می تواند علت دقیق درد سیاتیک شما را شناسایی کرده و درمانی مؤثر و ایمن ارائه دهد. برای جلوگیری از پیشرفت علائم و بازگشت به زندگی بدون درد، مراجعه به موقع بسیار اهمیت دارد.

نسخه اصلی مطلب درد سیاتیک چیست؟ علت و روش های تشخیص کمردرد سیاتیک را در سایت دکتر علی نقره کار بخوانید.

---