محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR) چیست؟

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

محدودیت رشد داخل رحمی یا IUGR زمانی مطرح می شود که رشد جنین کمتر از حد انتظار می باشد . یعنی سن جنین بر اساس آخرین زمان پریود مادر با سن تخمین زده بر اساس دور شکم ، طول ران و دور سر تفاوت قابل توجهی پیدا می کند . در این مقاله به طور کامل به محدودیت رشد داخل رحمی می پردازیم .

دلایل محدودیت رشد داخل رحمی

محدودیت رشد داخل رحمی می تواند دلایل بسیاری داشته باشد . البته باید توجه داشت در بسیاری از موارد نوزاد کوچک است اما دچار IUGR نیست . در برخی موارد وزن جنین در بررسی های جنینی کم گزارش شده اما جنین با یک وزن نرمال به دنیا می آید که ممکن است این مسأله به علت خطا های سونوگرافی باشد . در برخی موارد نیز عاملی مانع از وزن گیری مناسب جنین می شود که باید توسط پزشک تشخیص داده شود .
محدودیت رشد داخل رحمی ممکن است به دلیل وجود مشکلات زیر در مادر اتفاق بیفتد :

• نا هنجاری های جفت
• دیابت پیشرفته
• فشارخون بالا یا بیماری قلبی
• بیماری کلیوی یا ریوی
• سوءتغدیه یا کم خونی
• کم خونی داسی شکل
• سیگار کشیدن ، مصرف الکل یا مواد مخدر
• عفونت های جنین که از مادر به او منتقل می شود
• برخی از دارو ها مثل دارو های ضد انعقاد

همچنین وجود نقص های کروموزومی در جنین یا بارداری چند قلو نیز ممکن است باعث بروز این عارضه شود .

تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی :

پزشک در طی ویزیت های دوران بارداری اندازه ی رحم را بررسی می کند . به این ترتیب که فاصله ی بالاترین نقطه ی رحم تا سمفیز پوبیس و نیز دور شکم را به کمک یک متر اندازه گیری کرده و سپس عدد آنها را با سن بارداری و اعداد مربوط به ویزیت قبل مقایسه می کند . اگر این اعداد از حد انتظار کمتر باشند ، ممکن است نشان دهنده رشد نا مناسب جنین باشد . سایر روش هایی که برای تشخیص محدودیت رشد داخل رحمی و ارزیابی سلامت جنین مورد استفاده قرار می گیرد عبارت است از :

سونوگرافی :

روش اصلی برای بررسی رشد جنین در رحم است . با استفاده از این روش می توان اندازه سر و شکم جنین را به دست آورد و با مقایسه این اندازه ها با نمودار رشد ، وزن جنین را تخمین زد . از سونوگرافی برای اندازه گیری میزان مایع آمنیوتیک نیز می توان استفاده کرد . کم بودن مایع آمنیوتیک می تواند نشان دهنده محدودیت رشد جنین در رحم باشد .

سونوگرافی داپلر :

سونوگرافی داپلر با استفاده از امواج صوتی ، میزان و سرعت جریان خون در رگ ها را اندازه گیری می کند . پزشک از این روش برای بررسی جریان خون در بند ناف و مغز جنین استفاده می کند .

اندازه گیری وزن :

در طی معاینات معمول بارداری وزن مادر توسط پزشک اندازه گیری و ثبت می شود . میزان افزایش وزن مادر می تواند میزان رشد جنین را نشان دهد و عدم افزایش وزن مادر می تواند نشان دهنده وجود مشکلات رشد در جنین باشد .

مانیتورینگ جنین :

در این روش با قرار دادن الکترود های حساس بر روی شکم مادر که به یک صفحه نمایش متصل است ، تعداد و الگوی ضربان قلب جنین اندازه گیری و روی صفحه نمایش نشان داده می شود .

آمنیوسنتز :

در این آزمایش مقدار کمی از مایع آمنیوتیک برای آزمایش برداشته می شود . با این آزمایش می توان عفونت ها یا نا هنجاری های کروموزومی را تشخیص داد که منجر به محدودیت رشد داخل رحمی جنین می شود .

مشکلات ناشی از رشد نا مناسب داخل رحمی جنین :

جنین مبتلا به IUGR احتمالا مشکلات بیشتری در طی بارداری ، زایمان و پس از آن خواهد داشت . شدت خطر و عوارض حاصل از IUGR به عوامل زیر بستگی دارد :

• علت ایجاد کننده IUGR که مهم ترین مسئله نیز می باشد
• شدت IUGR
• مرحله ای از بارداری که کمبود رشد آغاز شده
• وزن نهایی جنین هنگام تولد

نوزادان دچار محدودیت رشد داخل رحمی احتمالا مقدار کافی اکسیژن و مواد غذایی دریافت نمی کنند و تحمل شرایط زایمان طبیعی برای آنها سخت تر است ، بنابراین زایمان به روش سزارین برای آنها توصیه می شود .
این نوزادان پس از زایمان قند خون پایین تری دارند ، مقاومت بدن آنها در برابر عفونت ها کمتر است ، دمای بدن آنها به راحتی افت می کند و تعداد گلبول های قرمز آنها به طور غیر طبیعی بالا است . به علاوه احتمال بروز زردی شدید و سندروم آسپیراسیون مکونیوم در آنها بیشتر است .

همچنین احتمال بروز برخی از بیماری ها در نوزادان دچار IUGR در سنین بالا بیشتر است . از جمله : چاقی ، بیماری های قلبی ، دیابت نوع 2 و فشار خون بالا .

درمان محدودیت رشد داخل رحمی :

بهترین راه برای کنترل محدودیت رشد داخل رحمی ، با توجه به شدت این عارضه و زمان بروز آن انتخاب می شود . تحت مراقبت قرار دادن جنین با استفاده از روش هایی نظیر سونوگرافی معمولی ، سونوگرافی داپلر و مانیتورینگ ممکن است در درمان این عارضه موثر باشد . اگر چه نمی توان کاملا جلوی این عارضه را گرفت اما اقدامات زیر به کند کردن روند آن یا کاهش عوارض آن کمک می کند :

• بهبود تغذیه : می تواند باعث افزایش وزن جنین و رشد بهتر او در رحم شود .
• استراحت : می تواند باعث بهبود خون رسانی به جنین شود .
• زایمان : اگر این عارضه سلامت جنین را با خطر مواجه کند ، ممکن است پزشک تصمیم به انجام زایمان زودرس بگیرد . اگر پزشک معتقد باشد که جنین برای تحمل فشار ناشی از زایمان بیش از حد ضعیف است بهتر است سزارین انجام شود .