موارد قابل تشخیص توسط OPG دندان

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

مخفف عبارت Orthopantomagram است که پانورکس (Panorex) نیز خوانده می شود. این رادیوگرافی، یک عکس برداری پانورامیک توسط اشعه ایکس از دندان های فک بالا و پایین انجام می دهد و نمای دوبعدی مسطح نیم دایره از گوش تا گوش را نشان می دهد. فناوری X-Ray دندانپزشکی در حال دور شدن از فناوری سنتی به فناوری اشعه ایکس دیجیتال است و از سنسورهای الکترونیکی و رایانه ها برای ایجاد تصاویر باکیفیت استفاده می کند.

اشعه ایکس دیجیتال امکان بررسی فوری اسکن ها را بدون نیاز به انتظار برای ساخت عکس فراهم می کند. رادیوگرافی OPG همچنین در به دست آوردن تصاویر باکیفیت بالا در یک مرحله، کاهش تعداد اسکن های تکراری لازم و درنتیجه بیمار در مقابل تابش اشعه ایکس کمتر قرار می گیرد. عکس OPG که با نام ارتوپانتوموگرافی نیز شناخته می شود، نوعی اسکن توسط اشعه ایکس است که نمای پانوراما گسترده از قسمت تحتانی چهره ایجاد می کند.

این نوع تصویربرداری می تواند تمام دندان ها را در هر دو فک ازجمله مواردی که هنوز ظاهرنشده اند مانند دندان عقل را روی یک تصویر نشان دهد. همچنین نمایی از استخوان فک و مفصل گیجگاهی (TMJ) را ارائه می دهد که فک را به بقیه جمجمه متصل می کند. به عبارت دیگر این نوع تصویربرداری یک بررسی با اشعه ایکس دندانی دوبعدی است که شکل دهان را در یک تصویر واحد که شامل دندان ها، فک های فوقانی و تحتانی، ساختارهای اطراف و بافت ها می باشد ضبط می کند. دندان پزشکان توسط این روش تشخیصی می توانند بسیاری از اختلالات دیگر که با عکس معمولی در جراحی های دندانی دیده نمی شود تشخیص دهند.

موارد قابل تشخیص توسط OPG دندان

OPG یک معاینه معمول است که توسط دندان پزشکان و جراحان دهان و دندان تجویز می شود و یک ابزار مهم تشخیصی برای شرایط دهان و دندانی است. این نوع تصویربرداری منطقه وسیع تری نسبت به تصویربرداری معمولی داخل دهان ایجاد می کند و درنتیجه اطلاعات ارزشمندی در مورد سینوس های فک بالا، قرارگیری دندان و سایر ناهنجاری های استخوانی را ارائه می دهند. این معاینه همچنین برای برنامه ریزی درمان برای گذاشتن دندان مصنوعی کامل یا جزئی، بریس، استخراج و کاشت دندان مورداستفاده قرار می گیرد.
عکس OPG دندان همچنین می تواند مشکلات پزشکی و دندانپزشکی هایی را که شامل موارد زیر می باشد، قابل تشخیص سازد:

• بیماری پریودنتال پیشرفته
• وجود کیست در استخوان های فک
• تومورهای فک و سرطان دهان
• آسیب دیدگی دندان ها ازجمله دندان های خردشده
• اختلالات فک که همچنین به عنوان اختلالات مفصل گیجگاهی فکی یا TMJ نیز شناخته می شوند.
• سینوزیت
• ارزیابی قبل از کشیدن دندان عقل

تجهیزات تصویربرداری OPG

این دستگاه پرتونگاری از دو قسمت تشکیل شده است که یک قسمت شامل یک لوله اشعه ایکس بوده و قسمت بعدی فیلم اشعه ایکس است که با یک آشکارساز در طرف مقابل قرار دارد. سر بیمار درون محفظه ای که دارای استراحتگاه برای چانه، پیشانی و قسمت های جانبی صورت می باشد، قرار می گیرد و یک وسیله که دهان را باز نگه می دارد نیز در آن وجود دارد.

نحوه کار دستگاه OPG دندان

پرتوهای ایکس نوعی اشعه، مانند امواج نور یا امواج رادیویی می باشند که از بیشتر اشیا ازجمله بدن عبور می کنند. هنگامی که باید بخشی از بدن موردبررسی قرار گیرد یک پرتوی کوچک از دستگاه پرتونگاری از بدن عبور می کند و یک تصویر روی فیلم عکاسی ضبط می کند. در طی انجام OPG دندان اشعه ایکس در یک نیم دایره در اطراف سر بیمار از یک طرفه فک شروع به چرخش نموده و در طرف دیگر خاتمه می یابد. تصاویر تهیه شده توسط اشعه ایکس فایل های دیجیتالی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره می شوند.

این تصاویر ذخیره شده به راحتی برای تشخیص و مدیریت بیماری در دسترس قرار می گیرند. فرمت دیجیتال این نوع تصاویر به دندان پزشک این امکان را می دهد تا کنتراست روشنایی و تاریکی تصویر را برای تجسم بهتر ساختارها و بافت های خاص تنظیم و تغییر دهد، اما تصاویر روی فیلم ها قابل تنظیم یا تغییر نیستند. روش انجام رادیوگرافی OPG پانورامیک دندانپزشکی به این گونه است که بیمار چانه خود را روی قسمت مربوطه در مقابل دستگاه اشعه ایکس قرار داده و به آرامی جسم موردنظر را گاز می گیرد؛ با این کار سر و دهان در هنگام گرفتن تصاویر ثابت می مانند.

دستگاه Opg دندان پانورامیک از یک بازوی چرخان تشکیل شده است که در انتهای آن منبع اشعه X قرار دارد و مکانیسم فیلم (که تصویر را می گیرد) در انتهای مخالف قرار دارد. بازو دور سر بیمار می چرخد تا نمای وسیعی از دهان و فک را تصویربرداری و بگیرد. بیمار ابتدا در جای مخصوص تصویربرداری قرارگرفته و تکنسین با دقت سر را در منطقه موردنظر قرار داده و آن را ایمن می کند. این نوع تصویربرداری می تواند به صورت نشسته و یا در حالت ایستاده انجام گیرد، سپس قطعه ای را دردهان بیمار قرار می دهند تا از تراز مناسب دندان ها اطمینان حاصل شود.

در این نوع تصویربرداری قرار گرفتن صحیح دندان ها و سر برای گرفتن تصاویر واضح از اهمیت ویژه ای برخوردار است، سپس از بیمار خواسته می شود که آرام و بی حرکت بماند تا بازوی چرخان در یک نیم دایره در اطراف محیط سر حرکت کرده و تصاویر گرفته شود. این روش معمولاً بین ۱۲ تا ۲۰ ثانیه طول می کشد.

مزایای اصلی تصاویر OPG پانورامیک

• پوشش گسترده استخوان ها و دندان ها، ازجمله (TMJ مفصل تمپرو فکی)
• تابش دوز کم اشعه به بیمار
• راحتی معاینه برای بیمار
• قابلیت استفاده در بیمارانی که محدودیت باز کردن دهان دارند
• زمان کوتاه برای تصویربرداری و خروجی
• مفید در آموزش بیمار و ارائه توصیه های لازم

زمانی که بخواهید از دستگاه OPG استفاده کنید، دندان پزشک از شما می خواهد تا جواهرات و وسایل فلزی موجود در اطراف سر و گردن را بازکنید و کنار بگذارید، زیرا می تواند در تصویر گرفته شده، تداخل و تأثیر بگذارد. زمان تکمیل OPG معمولاً حدود 3 دقیقه طول می کشد، فقط 20 ثانیه از این زمان مربوط به تصویربرداری است.

مزایای انجام تصویربرداری OPG

• بعد از انجام این روش هیچ اشعه ای در بدن بیمار باقی نمی ماند.
• پرتوهای ایکس معمولاً هیچ عارضه جانبی در محدوده تشخیصی معمولی ندارند.
• از این روش می توان برای کودکان بسیار خردسال نیز استفاده نمود.
• این تصویربرداری پوشش گسترده از استخوان ها و دندان های فک ازجمله مفصل گیجگاهی فکی را فراهم می کند.
• کمک های بصری مفید در آموزش بیماران و ارائه موارد
• توانایی استفاده در بیمارانی که در باز کردن دهان خود محدود هستند.
• پایین بودن دوز پرتودرمانی

خطرات و عوارض ناشی از OPG دندانی

بر اساس مطالعات انجام شده OPG دندانی یکی از تصویربرداری هایی است که در آن از کمترین میزان پرتو استفاده می شود. استفاده از اشعه X دیجیتالی هم مقدار پرتو مورداستفاده را تا 80٪ کاهش می دهد. اگرچه دستگاه اشعه ایکس بسیار بزرگ به نظر می رسد، اما خود اشعه ایکس از یک مخروط کوچک بیرون می آید. این مخروط ناحیه تابش اشعه را به مساحتی کمتر از دایره ای به قطر 7 سانتی متر محدود می کند. همچنین دستگاه های اشعه ایکس به خوبی پوشانده شده اند. قرار گرفتن در معرض تابش، فقط کمی بیش از قطر پرتو خواهد بود.
همه کلینیک های دندانپزشکی که از تجهیزات اشعه ایکس استفاده می کنند:

• تجهیزاتشان باید مجوز داشته باشد
• حتماً باید بازرسی های منظم از تجهیزاتشان صورت بگیرد تا اطمینان حاصل شود تجهیزات از شرایط مناسب برخوردارند
• باید شرایط قانونی که دولت و نظام پزشکی تعیین کرده است را رعایت کنند.

مثل هر کار دیگری در زندگی، در عکس برداری با اشعه ایکس هم بایستی خطرات احتمالی مدیریت شود. برای تصمیم گیری در مورد این که لازم است از عکس OPG استفاده شود یا خیر، دندان پزشک عوامل مختلفی مثل وضعیت بهداشت دهان و دندان فرد درگذشته و حال، سلامت دهان و دندان ها، سلامتی عمومی، خطر بیماری و هرگونه علائم بیماری دهان و درمان دندانپزشکی پیشنهادی را مدنظر قرار خواهد داد.

محدودیت های تصاویر OPG با اشعه ایکس

تصاویر پانارومای اشعه ایکس (OPG) اطلاعات دقیق و جزئی در مورد تک تک دندان ها و بافت نرم به دست نمی دهد. در برخی موارد، به دلیل تار بودن تصاویر اندازه گیری دقیق دندان ها و فک ممکن نیست. اگر دندان پزشک به اطلاعات بیشتری احتیاج داشته باشد از بیمار می خواهد سی تی اسکن دندانی یا ام آر آی انجام دهد.