عکس انحراف زانو در چه مواردی و چگونه انجام میشود؟

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

انحراف زانو زمانی ایجاد می شود که استخوان های زانو و ساق پا در یک خط مستقیم قرار نگرفته باشند. این حالت می تواند باعث تحمیل فشار مضاعفی بر قسمت داخلی زانو (مدیال) و قسمت خارجی آن (لترال) شود. تشخیص و درمان این عارضه بسیار مهم است؛ زیرا با گذشت زمان، فشار وارده بر زانو باعث تشدید درد می شود.

رادیوگرافی ساده از مهم ترین وسایل تشخیصی در بیماری های زانو است. در بسیاری از موارد پزشک بعد از صحبت با بیمار و معاینه وی درخواست تهیه رادیوگرافی زانو را می دهد. اگرچه روش های تصویربرداری دیگر مانند سی تی اسکن، ام آر آی، سونوگرافی و سایر روش ها در بررسی مشکلات این مفصل کاربرد دارد؛ ولی در غالب موارد قبل از تهیه هرکدام از آنها پزشک معالج ترجیح می دهد ابتدا رادیوگرافی ساده زانو را مشاهده کند.

رادیوگرافی ساده زانو را معمولاً از دو نما تهیه می کنند. یک نما رخ یا قدامی خلفی Anteroposterior یا به اختصار AP است که در آن اشعه ایکس از جلو به مفصل تابانده شده و کاست رادیولوژی در پشت زانو قرار می گیرد و نمای دیگر نمای نیمرخ یا لترال Lateral یا به اختصار.Lat است که در آن اشعه ایکس از کنار به زانو تابانده شده و کاست رادیولوژی در طرف مقابل مفصل قرار می گیرد.

علل انحراف زانو

انحراف زانو در وهله اول به دلیل ضربات ناشی از تصادفات (غالباً چرخش یا ضربه ناگهانی) زانو اتفاق می افتد. به هر حال عوامل مختلفی باعث ابتلا به انحراف زانو می شوند که برخی از آن ها عبارت اند از:

• سابقه انحراف زانو یا دررفتگی جزئی زانو
• شل شدن یا دررفتگی مفصل پاتلافیمورلا
• کاهش سطح حفره فیمورال
• ضعف عضلات چهار سر ران داخلی
• سفت شدن رتیناکولوم جانبی، باند ایلیوتیبیال، فلکسورهای ران، واستوس جانبی و عضلات دو سر فیموریس
• انحراف زانو شایع ترین آسیب دیدگی بین نوجوانان ورزشکار است. چرخش استخوان ران (فیمور) به سمت داخل در حالی که کف پا روی زمین قرار دارد و زانو خم شده است متداول ترین نوع انحراف زانو است.

انواع انحراف زانو

مفصل زانو قابلیت حرکت در جهات مختلف را دارد؛ بنابراین انحراف زانو می تواند عملکرد زانو را تحت تأثیر قرار می دهد موجب درد و ناراحتی در بیمار شود. چهار نوع انحراف شایع در زانو وجود دارد که شامل:

انحراف زانو رو به داخل

در انحراف رو به داخل یا زانوی ضربدری زاویه بالای ساق پا به طرف داخل قرار می گیرد و زانوها در تماس با یکدیگر قرار می گیرند؛ به این نوع انحراف، زانوی ضربدری می گویند. این نوع انحراف یک وضعیت غیرطبیعی برای پاها است که در آن بیمار قادر نیست به طور همزمان از زانوها و مچ ها در کنار یکدیگر استفاده کند.

زانوی ضربدری به دو علت پاتولوژیک و فیزیولوژیک رخ می دهد. در پای ضربدری فیزیولوژیک که بیشتر در کودکان 7 تا 8 سال رخ می دهد بخشی از فرآیند طبیعی رشد و نمو به شمار می آید. عامل پاتولوژیک عموماً به دنبال بیماری هایی همچون راشیتیسم، مالتیپل اپ فیزیال و شکستگی های قبلی استخوان زانو رخ می دهد.

انحراف زانو رو به خارج

در انحراف زانو رو به خارج که به زانوی پرانتزی معروف است؛ زانوها از یکدیگر خارج می شوند. زانوی پرانتزی در کودکان نوپا بسیار معمول است زیرا موقعیت جنین در رحم مادر به صورت پای خمیده و پرانتزی بوده است. هنگامی که کودک نوپا شروع به راه رفتن می کند و وزن بدنش کم کم زیاد می شود، پای پرانتزی شروع به اصلاح شدن می کند. البته تمامیِ پای پرانتزی این گونه نیستند و دلایل دیگری در بروز این عارضه دخیل هستند که شامل:

• شکستگی استخوان زانو و پا
• راشیتیسم
• تومورهای استخوانی
• استخوان سازی ناقض

نحوه انجام گرافی زانو

برای انجام عکس برداری از زانو توسط اشعه ایکس شما در اتاق مخصوص قرار می گیرید. سپس متخصص رادیولوژی از شما می خواهد که بایستید، بنشینید یا دراز بکشید تا دستگاه اشعه ایکس بتواند به خوبی تصاویر مورد نظر از زانوی شما را تهیه کند. ممکن است قرار گرفتن در هر یک از این حالت ها باعث احساس درد و ناراحتی در زانوی شما شود که معمولاً پزشک یک عدد بالشتک را زیر زانوی شما قرار می دهد تا درد کمتری را احساس کنید. قبل از انجام عکس برداری باید لباس مخصوص بپوشید تا سایر نقاط بدن شما در معرض پرتوهای اشعه ایکس قرار نگیرد.

پس از انجام همه این موارد و قرار گرفتن در حالت مورد نظر پزشک از شما می خواهد که تا اتمام عکس برداری از زانو حرکت نکنید و در صورتی که در هنگام عکس برداری حرکت کرده باشید تکرار عکس برداری ضرورت می یابد؛ زیرا تصویر به دست آمده تار خواهد بود. به طور کلی این نوع عکس برداری طی مدت چند دقیقه انجام می شود حتی اگر نیاز به تکرار عکس برداری نباشد؛ اما در صورتی که پزشک به شما ماده حاجب تزریق کرده باشد تا بتواند تصاویر بهتر و دقیق تری از زانوی شما به دست بیاورد ممکن است فرآیند عکس برداری حدود یک ساعت یا بیشتر طول بکشد.

مزایای گرافی زانو

• رادیوگرافی به پزشک این امکان را می دهد که با کمترین عارضه ای، به داخل بدن بیمار راه پیدا کند و از آن اطلاعات بگیرد. قبل از اختراع رادیوگرافی ، این کار تنها از طریق باز کردن بدن با روش های جراحی انجام می گرفت و بسیاری از بیماران در این راه با رنج و مشقت های زیادی روبرو بودند.
• تسریع تشخیص بیماری ها از یکدیگر: با گرفتن تنها چند عکس رادیوگرافی، پزشک می تواند تشخیص درست بیماری را در فرد بدهد و سریعاً اقدامات درمانی را شروع کند.
• رادیوگرافی که با اشعه در ارتباط است، برای زنان باردار خطرناک است و می تواند منجر به بروز ناهنجاری های جنین شود. لذا هر زنی قبل از رادیولوژی باید مطمئن شود که باردار نیست.
• صرف کمترین زمان برای تشخیص بیماری ها: پزشک طی مدت کوتاهی و با توجه به عکس های رادیولوژی و دیگر آزمایش های بیمار، تصمیم می گیرد که فرد نیاز به جراحی دارد یا نه. صرف این زمان اندک کاملاً به نفع بیمار است.
• افزایش دقت: ارائه تصویری دقیق از چند نقطه بدن، اطلاعات زیادی را در خصوص عملکرد اندام های بدن در اختیار پزشک قرار می دهد و قدرت تصمیم گیری او را برای بهتر درمان کردن بیماری بالا می برد.