عکس انحراف زانو در چه مواردی و چگونه انجام میشود؟

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

انحراف زانو زمانی ایجاد می‌شود که استخوان‌های زانو و ساق پا در یک خط مستقیم قرار نگرفته باشند. این حالت می‌تواند باعث تحمیل فشار مضاعفی بر قسمت داخلی زانو (مدیال) و قسمت خارجی آن (لترال) شود. تشخیص و درمان این عارضه بسیار مهم است؛ زیرا با گذشت زمان، فشار وارده بر زانو باعث تشدید درد می‌شود.

رادیوگرافی ساده از مهم‌ترین وسایل تشخیصی در بیماری‌های زانو است. در بسیاری از موارد پزشک بعد از صحبت با بیمار و معاینه وی درخواست تهیه رادیوگرافی زانو را می‌دهد. اگرچه روش‌های تصویربرداری دیگر مانند سی تی اسکن، ام آر آی، سونوگرافی و سایر روش‌ها در بررسی مشکلات این مفصل کاربرد دارد؛ ولی در غالب موارد قبل از تهیه هرکدام از آنها پزشک معالج ترجیح می‌دهد ابتدا رادیوگرافی ساده زانو را مشاهده کند.

رادیوگرافی ساده زانو را معمولاً از دو نما تهیه می‌کنند. یک نما رخ یا قدامی خلفی Anteroposterior یا به اختصار AP است که در آن اشعه ایکس از جلو به مفصل تابانده شده و کاست رادیولوژی در پشت زانو قرار می‌گیرد و نمای دیگر نمای نیمرخ یا لترال Lateral یا به اختصار.Lat است که در آن اشعه ایکس از کنار به زانو تابانده شده و کاست رادیولوژی در طرف مقابل مفصل قرار می‌گیرد.

علل انحراف زانو

انحراف زانو در وهله اول به دلیل ضربات ناشی از تصادفات (غالباً چرخش یا ضربه ناگهانی) زانو اتفاق می‌افتد. به هر حال عوامل مختلفی باعث ابتلا به انحراف زانو می‌شوند که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از:

• سابقه انحراف زانو یا دررفتگی جزئی زانو
• شل شدن یا دررفتگی مفصل پاتلافیمورلا
• کاهش سطح حفره فیمورال
• ضعف عضلات چهار سر ران داخلی
• سفت شدن رتیناکولوم جانبی، باند ایلیوتیبیال، فلکسورهای ران، واستوس جانبی و عضلات دو سر فیموریس
• انحراف زانو شایع‌ترین آسیب‌دیدگی بین نوجوانان ورزشکار است. چرخش استخوان ران (فیمور) به سمت داخل در حالی که کف پا روی زمین قرار دارد و زانو خم شده است متداول‌ترین نوع انحراف زانو است.

انواع انحراف زانو

مفصل زانو قابلیت حرکت در جهات مختلف را دارد؛ بنابراین انحراف زانو می تواند عملکرد زانو را تحت تأثیر قرار می‌دهد موجب درد و ناراحتی در بیمار شود. چهار نوع انحراف شایع در زانو وجود دارد که شامل:

انحراف زانو رو به داخل

در انحراف رو به داخل یا زانوی ضربدری زاویه بالای ساق پا به طرف داخل قرار می‌گیرد و زانوها در تماس با یکدیگر قرار می‌گیرند؛ به این نوع انحراف، زانوی ضربدری می‌گویند. این نوع انحراف یک وضعیت غیرطبیعی برای پاها است که در آن بیمار قادر نیست به طور همزمان از زانوها و مچ‌ها در کنار یکدیگر استفاده کند.

زانوی ضربدری به دو علت پاتولوژیک و فیزیولوژیک رخ می‌دهد. در پای ضربدری فیزیولوژیک که بیشتر در کودکان 7 تا 8 سال رخ می‌دهد بخشی از فرآیند طبیعی رشد و نمو به شمار می‌آید. عامل پاتولوژیک عموماً به دنبال بیماری‌هایی همچون راشیتیسم، مالتیپل اپ فیزیال و شکستگی‌های قبلی استخوان زانو رخ می‌دهد.

انحراف زانو رو به خارج

در انحراف زانو رو به خارج که به زانوی پرانتزی معروف است؛ زانوها از یکدیگر خارج می‌شوند. زانوی پرانتزی در کودکان نوپا بسیار معمول است زیرا موقعیت جنین در رحم مادر به صورت پای خمیده و پرانتزی بوده است. هنگامی که کودک نوپا شروع به راه رفتن می‌کند و وزن بدنش کم‌کم زیاد می‌شود، پای پرانتزی شروع به اصلاح شدن می‌کند. البته تمامیِ پای پرانتزی این‌گونه نیستند و دلایل دیگری در بروز این عارضه دخیل هستند که شامل:

• شکستگی استخوان زانو و پا
• راشیتیسم
• تومورهای استخوانی
• استخوان‌سازی ناقض

نحوه انجام گرافی زانو

برای انجام عکس‌برداری از زانو توسط اشعه ایکس شما در اتاق مخصوص قرار می‌‌گیرید. سپس متخصص رادیولوژی از شما می‌‌خواهد که بایستید، بنشینید یا دراز بکشید تا دستگاه اشعه ایکس بتواند به‌خوبی تصاویر مورد نظر از زانوی شما را تهیه کند. ممکن است قرار گرفتن در هر یک از این حالت‌ها باعث احساس درد و ناراحتی در زانوی شما شود که معمولاً پزشک یک عدد بالشتک را زیر زانوی شما قرار می‌دهد تا درد کمتری را احساس کنید. قبل از انجام عکس‌برداری باید لباس مخصوص بپوشید تا سایر نقاط بدن شما در معرض پرتوهای اشعه ایکس قرار نگیرد.

پس از انجام همه این موارد و قرار گرفتن در حالت مورد نظر پزشک از شما می‌خواهد که تا اتمام عکس برداری از زانو حرکت نکنید و در صورتی که در هنگام عکس برداری حرکت کرده باشید تکرار عکس برداری ضرورت می‌یابد؛ زیرا تصویر به دست آمده تار خواهد بود. به طور کلی این نوع عکس برداری طی مدت چند دقیقه انجام می‌‌شود حتی اگر نیاز به تکرار عکس برداری نباشد؛ اما در صورتی که پزشک به شما ماده حاجب تزریق کرده باشد تا بتواند تصاویر بهتر و دقیق‌تری از زانوی شما به دست بیاورد ممکن است فرآیند عکس برداری حدود یک ساعت یا بیشتر طول بکشد.

مزایای گرافی زانو

• رادیوگرافی به پزشک این امکان را می‌دهد که با کمترین عارضه‌ای، به داخل بدن بیمار راه پیدا کند و از آن اطلاعات بگیرد. قبل از اختراع رادیوگرافی ، این کار تنها از طریق باز کردن بدن با روش‌های جراحی انجام می‌گرفت و بسیاری از بیماران در این راه با رنج و مشقت‌های زیادی روبرو بودند.
• تسریع تشخیص بیماری‌ها از یکدیگر: با گرفتن تنها چند عکس رادیوگرافی، پزشک می‌تواند تشخیص درست بیماری را در فرد بدهد و سریعاً اقدامات درمانی را شروع کند.
• رادیوگرافی که با اشعه در ارتباط است، برای زنان باردار خطرناک است و می‌تواند منجر به بروز ناهنجاری‌های جنین شود. لذا هر زنی قبل از رادیولوژی باید مطمئن شود که باردار نیست.
• صرف کمترین زمان برای تشخیص بیماری‌ها: پزشک طی مدت کوتاهی و با توجه به عکس‌های رادیولوژی و دیگر آزمایش‌های بیمار، تصمیم می‌گیرد که فرد نیاز به جراحی دارد یا نه. صرف این زمان اندک کاملاً به نفع بیمار است.
• افزایش دقت: ارائه تصویری دقیق از چند نقطه بدن، اطلاعات زیادی را در خصوص عملکرد اندام‌های بدن در اختیار پزشک قرار می‌دهد و قدرت تصمیم‌گیری او را برای بهتر درمان کردن بیماری بالا می‌برد.