بیماری پات یا سل ستون فقرات چیست و چه علائمی دارد؟

دکتر بیژن فروغ [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drforogh.ir
آدرس مطب : تهران ، بزرگراه چمران ، ابتدای باقرخان غربی ، پلاک 89 قدیم ، 26 جدید ، طبقه همکف تلفن مطب : 66576424 - 021

سل یک بیماری بسیار عفونی است که توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود. سل در درجه اول بر ریه ها تأثیر می گذارد؛ اما در بعضی موارد می تواند به سایر قسمت های بدن نیز گسترش یابد. هنگامی که سل گسترش می یابد، به آن سل خارج سلول (EPTB) گفته می شود. یک شکل از EPTB سل استخوان و مفاصل است. سل استخوان به سادگی نوعی سل است که بر ستون فقرات، استخوان های بلند و مفاصل تأثیر می گذارد. بیماری پات یا سل ستون فقرات، اصطلاحی است برای سل که به ستون فقرات سرایت کرده است.

سل ستون مهره ای شایع ترین سل استخوان است و شایع ترین محل درگیری در ناحیه توراکولومبار (پشتی-کمری) است که امروزه با افزایش سن شیوع بیماری بیشتر شده است. حدود ۲ درصد از موارد سل و ۱۵ درصد موارد سل خارج ریوی به بیماری ستون فقرات مبتلا می شوند. در افراد مبتلا به سل ستون فقرات ، علائم مانند سل ریوی به آرامی گسترش می یابد، به این معنی که تشخیص صحیح آن هفته ها یا سالها طول می کشد. سل ستون فقرات، خطرناک ترین فرم درگیری اسکلتی است؛ زیرا دارای توانایی تخریب استخوانی، ایجاد تغییر شکل و پاراپلژی به معنی فلج کامل پاها و تنه در هر دو سمت است.

هدف از درمان، متوقف کردن پیشرفت بیماری، پیشگیری از تغییر شکل فقرات و در صورت وجود انحراف در فقرات، اصلاح آن و جلوگیری از پیدایش فلج در اندام تحتانی است.

علت ابتلا به سل ستون مهره ها

سل استخوان هنگامی رخ می دهد که شما به بیماری سل آلوده می شوید و این سل به خارج از ریه ها گسترش می یابد. سل به طور معمول از طریق شخصی به شخص دیگر پخش می شود. بعد از اینکه فرد به سل مبتلا شد، این بیماری می تواند از طریق خون، از ریه ها یا غدد لنفاوی به استخوان ها، ستون فقرات یا مفاصل منتقل شود. سل استخوان معمولاً از منبع عروقی غنی در وسط استخوان های بلند و مهره ها شروع می شود. سل استخوان نسبتاً نادر است؛ اما در چند دهه اخیر شیوع این بیماری در کشورهای در حال توسعه تا حدی به دلیل شیوع ایدز افزایش یافته است. اگرچه این بیماری نادر است، تشخیص بیماری سل استخوان دشوار است و در صورت عدم درمان می تواند منجر به بروز مشکلات جدی شود.

عوامل خطر سل ستون فقرات

افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف به احتمال زیاد به سل فعال مبتلا می شوند. موارد زیر برخی از مواردی است که می تواند سیستم ایمنی بدن را تضعیف کند.

• HIV

برای مبتلایان به HIV، پزشکان سل را به عنوان یک عفونت فرصت طلب می دانند. این بدان معناست که فرد مبتلا به HIV بیشتر از فرد مبتلا به سیستم ایمنی سالم از ابتلا به سل و ابتلا به علائم شدیدتر برخوردار است.

• استعمال دخانیات

مصرف دخانیات و استنشاق دود حاصل از آن خطر ابتلا به سل را کاهش می دهد. این عوامل همچنین باعث می شود درمان بیماری سخت تر باشد و احتمال بازگشت پس از درمان بیشتر شود. ترک سیگار و جلوگیری از تماس با دود می تواند خطر ابتلا به سل را کاهش دهد.

• سایر شرایط

برخی از مسائل بهداشتی دیگر که سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و خطر ابتلا به سل را افزایش می دهد، شامل موارد زیر است:

1. وزن کم
2. اختلالات سوء مصرف مواد
3. دیابت
4. سیلیکوزیس (silicosis)
5. بیماری شدید کلیه
6. سرطان سر و گردن
7. همچنین برخی از درمان های پزشکی مانند پیوند عضو مانع عملکرد سیستم ایمنی بدن می شود.

علائم سل ستون فقرات

• تب و تعریق شبانه
• بی اشتهایی
• کاهش وزن
• احساس ضعف و خستگی
• احساس درد شدید بر روی مهره های گرفتار
• محدودیت در حرکت
• ترشح چرک از ناحیه آسیب دیده
• قوز همراه با اسکولیوز (انحراف ستون فقرات)
• اختلال در ادرار و مدفوع
• پاراپلژی (فلج)

تشخیص سل ستون فقرات

تشخیص به موقع سل ستون مهره ها، هم بسیار حیاتی و هم بسیار دشوار است. معمولاً افرادی که دچار این بیماری شده اند، ریه های سالمی دارند و در تصویربرداری، درگیری قفسه سینه به ندرت دیده می شود. پزشک جهت تشخیص سل ستون مهره ها، در ابتدا از فرد مشکوک به بیماری شرح حالی دقیق اخذ می کند. در شرح حال، پزشک درباره نوع و تاریخچه علائم، محل زندگی و تولد و تماس های احتمالی با افراد مبتلا به سل از بیمار سؤال می کند. همچنین تاریخچه بیماری های زمینه ای به خصوص عفونت HIV نیز اهمیت دارد. در ادامه پزشک درخواست انجام بررسی های تکمیلی را می دهد.

1. تصویربرداری: معمولاً یافته های تصویربرداری نمی توانند تشخیص سل مهره را قطعی کنند؛ اما کمک می کنند تا شک بالینی پزشک نسبت به سل مهره قوی تر شود. بدین منظور، معمولاً از سی تی اسکن و MRI جهت بررسی ساختار مهره ها استفاده می شود. تصویر قفسه سینه در بسیاری از موارد کمک کننده نخواهد بود؛ چراکه معمولاً درگیری همزمان ستون فقرات و ریه در بیماری سل دیده نمی شود.
2. بیوپسی و کشت: بیوپسی یا نمونه برداری مستقیم و سپس کشت نمونه دریافت شده، مهم ترین روش تشخیصی برای بیماری سل مهره می باشد.

درمان سل ستون فقرات

دارو درمانی

اساس درمان بیماری سل مصرف آنتی بیوتیک ها است که معمولاً پزشک چندین آنتی بیوتیک را به طور همزمان باهم تجویز می نماید، از جمله معروفترین این آنتی بیوتیک ها جهت درمان انواع بیماری سل میتوان به ایزونیازید، ریفامپین، اتامبوتول، پیرازینامید و استرپتومایسین اشاره کرد.

درمان های محافظه کارانه

پزشک اندام مبتلا به سل را تا مدتی توسط آتل یا وسایل دیگر بی حرکت کرده و تا مدتی از انجام برخی کارهای منع می کنند. همچنین مراجعه به فیزیوتراپ و انجام حرکت کششی جهت افزایش دامنه حرکتی مفاصل و کاهش درد و تورم نیز تجویز می شود.

جراحی

برحسب محل ابتلا به سل ممکن است از روش های جراحی نیز برای کمک به درمان بیماری سل ستون فقرات استفاده کرد. از مهم ترین جراحی میتوان به:

• سینووکتومی مفصل: در این عمل جراحی بافت سینوویال رشد کرده و عفونی شده از داخل مفصل برداشته میشود.
• سینووکتومی غلاف تاندون: در مواردی که بافت سینوویال اطراف تاندون ها متورم و کلفت شده باشد ممکن است نیاز به برداشتن آن با عمل جراحی باشد
• جوش دادن مفصل: این جراحی به آرترودز نیز معروف است. این نوع عمل جراحی در مورد مفاصلی بکار برده میشود که در آنها غضروف مفصلی بکلی از بین رفته و مفصل درد شدیدی داشته باشد. در این عمل جراحی غضروف باقیمانده مفصل خارج شده و استخوان های دو سر مفصل در کنار یکدیگر با پیچ و پلاک به هم فیکس میشوند تا جوش بخورند.
• آرتروپلاستی یا مفصل سازی: در موارد تخریب شدید مفصلی ممکن است عمل جراحی تعویض مفصل نیز برای بیمار انجام شود.

مراقبت های بیمار مبتلا به سل ستون فقرات در دوره درمان

فرد مبتلا به سل ستون فقرات در طول مدت درمان بیماری، ضروری است که از موارد زیر اجتناب کند:

• دخانیات: دخانیات به هر شکلی باید به طور جدی ترک شود؛ زیرا دخانیات خطر گسترش سل را افزایش می دهد، فرم فعال سل را تحریک می کند و احتمال عود توبرکلوزیس را بالا می برد. دخانیات همچنین بر عملکرد داروهای سل اثر منفی می گذارد.
• کافئین: بیمار باید از تمام نوشیدنی های حاوی کافئین مانند نوشیدنی های گازدار، قهوه و غیره پرهیز کند. کافئین محرک است و باعث افزایش عملکرد باکتری ها می شود، در نتیجه بیماری شدت می یابد.
• محصولات تصفیه شده: مواد غذایی تصفیه شده مانند شکر، نان، برنج سفید، نوشیدنی های شیرین شده، پودینگ ها، غلات تصفیه شده باید از رژیم غذایی بیمار محدود شود؛ زیرا این مواد حاوی خواصی هستند که باعث تشدید عمل باکتری در افراد آلوده به سل می شوند.
• مواد غذایی چرب: بیمار باید از مواد غذایی مانند گوشت سرخ شده یا کباب شده، مرغ، چیپس، حلقه های پیاز و سایر مواد سرخ شده یا مواد غذایی سرشار از چربی اشباع شده پرهیز کند. غذاهای چرب علائم سل استخوان را تشدید می کنند. بیمار مبتلا به سل ستون فقرات باید بر روی رژیم غذایی که دارای مقادیر فراوان فیبر، پروتئین، سبزیجات برگ سبز و… که غنی از آهن و ویتامین B هستند، تمرکز کند. همچنین مصرف غلات سبوس دار، سبزیجات سرشار از آنتی اکسیدان و چربی اشباع نشده باید افزایش یابد