پشت کج یا اسکولیوز به چه وضعیتی گفته می شود؟

دکتر علی فرخانی [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drfarkhani.com
آدرس مطب : اصفهان، خیابان شمس آبادی، چهارراه قصر، روبروی بانک ملت، کوی26 تلفن مطب : 32367465 - 031

ستون فقرات از ۲۴ عدد استخوان تشکیل شده است که قابلیت حرکت دارند و به آنها مهره گفته می شود. این استخوان ها به کمک رباط به یکدیگر متصل شده اند. فاصله بین استخوان ها توسط دیسک پر شده است و همانند ضربه گیر عمل می کند و باعث انعطاف پذیر شدن ستون فقرات می شود. هر مهره دارای یک ساختار سه مفصلی و یک دیسک بزرگ در قسمت جلو و دو مفصل فاست در قسمت پشت است. این ساختار قوی و توانمند به متصل کردن استخوان ها و حفظ مطابقت آنها کمک می کند و آنها را روی هم حفظ می نماید و به ستون فقرات کمک می کند بتواند خم شود و به اطراف بچرخد. بد شکلی ستون فقرات اختلالی است که در آن ستون مهره ها دارای انحنای غیرطبیعی و بد شکلی شدید هستند و زمانی رخ می دهد که مفاصل و دیسک های ستون فقرات با گذر زمان دچار انحراف شوند و دیگر نتوانند ستون فقرات را در حالت طبیعی و مناسب خود حفظ کنند. تحت فشار قرار گرفتن اعصاب و مفاصل باعث بروز درد می شود و به طور کلی انحراف غیرطبیعی ستون فقرات نقشی در بروز درد ندارد.

علت اسکولیوز

پزشکان به درستی علت بسیاری از انواع اسکولیوز را نمی دانند. از آنجایی که درصد ابتلای افراد دارای سابقه ی خانوادگی بیش از است، پزشکان احتمال می دهند که عوامل ارثی در بروز این بیماری مؤثر باشد. انواع کم تر شایع اسکولیوز ممکن است به علت های زیر رخ دهد:

• بیماری های عصبی- ماهیچه ای مانند دیستروفی عضلانی و فلج مغزی
• نقص های مادرزادی که رشد استخوان ها و ستون فقرات را تحت تأثیر قرار می دهد.
• آسیب و عفونت ستون فقرات

علائم اسکولیوز

از علائم این بیماری می توان به چنین مواردی اشاره کرد:

• شانه های ناهموار
• برجستگی یک طرف تیغه شانه نسبت به قسمت دیگر
• حالت کمر ناهموار
• یک لگن بالاتر از قسمت دیگر
• رو به جلو بودن یک طرف قفسه سینه
• برجستگی در یک طرف کمر هنگام خم شدن
• متفاوت بودن طول پاها
• برخی از انواع این موارد ذکر شده می تواند منجر به کمردرد شود؛ اما معمولاً شرایط دردناکی نیست. این نشانه بیشتر در افراد مسن مشاهده می شود.

چه افرادی مستعد ابتلا به کج پشتی هستند؟

• سن: علائم و نشانه های بیماری معمولاً پیش از بلوغ خود را نشان می دهد.
• جنسیت: این بیماری هم در دختران و هم در پسران دیده می شود؛ ولی با این همه خطر شدت گرفتن بیماری و نیاز داشتن به درمان در دختران بیشتر است.
• سابقه خانوادگی: اسکولیوز ممکن است در خانواده هایی که سابقه ی بیماری در آنها وجود دارد، دیده شود؛ ولی با این همه در خانواده ی بسیاری از کودکان مبتلا هم فردی با سابقه بیماری وجود ندارد.

انواع کج پشتی

طبقه بندی های مختلفی برای اسکولیوز وجود دارد یکی از انواع طبقه بندی ها، تقسیم بندی بر اساس سن بروز بیماری است:

• اسکولیوز شیرخواران: از بدو تولد تا ۳ سالگی
• اسکولیوز کودکان: از ۴ سالگی تا ۱۰ سالگی
• اسکولیوز نوجوانان: از ۱۱ سالگی تا ۱۸ سالگی
• اسکولیوز بزرگسالان: سنین بالای ۱۸ سال

علاوه بر این، طبق عامل ایجاد کننده نیز می توان اسکولیوز را طبقه بندی نمود:

• اسکولیوز مادرزادی: در این حالت اسکولیوز به صورت واضح از بدو تولد دیده می شود.
• اسکولیوز نورولوژیک: در این حالت به دلیل نقایص نورولوژیک عضلات اطراف ستون فقرات دچار ضعف می شوند و ستون فقرات دچار انحنا های مضاعف می گردد.

در یک طبقه بندی دیگر، اسکولیوز را به دو نوع ساختاری و غیرساختاری تقسیم می کنند. در اسکولیوزهای ساختاری انحنای ستون فقرات به دلیل یک بیماری، آسیب یا نقص هنگام تولد ایجاد می شود و دائمی است. اسکولیوز های غیر ساختاری موقتی است و می توان آن را اصلاح کرد.

تشخیص اسکولیوز

پزشک در ابتدا سابقه ی پزشکی فرد را به طور دقیق بررسی کرده و سؤالاتی در مورد سرعت رشد بیمار خواهد پرسید. در جریان معاینه ی بالینی و فیزیکی، کودک را در حالت ایستاده و در حالی که بازوها در دو طرف در حالت شل قرار دارند، از ناحیه ی کمر به جلو خم خواهد کرد. در جریان این معاینه پزشک متوجه برآمدگی احتمالی یک سمت قفسه ی سینه خواهد شد. همچنین برای بررسی دقیق مشکلات زیر آزمایش های عصبی لازم انجام خواهد شد:

• ضعف عضلانی
• بی حسی و کرختی
• رفلکس های غیر طبیعی
• آزمایش های تصویربرداری

یک تصویربرداری رادیولوژی با اشعه ایکس ساده اسکولیوز و شدت خمیدگی ستون فقرات را به خوبی نشان خواهد داد. اگر پزشک به وجود عوامل زمینه ای بیماری همچون تومورها مشکوک باشد، آزمایش های تکمیلی بیش تری همچون ام آر آی انجام خواهد شد.

عوارض کج پشتی

• درد
• اختلال در عملکرد دستگاه قلبی- تنفسی
• اختلال در راه رفتن
• کاهش تحرک ستون فقرات

حرکات اصلاحی کج پشتی

برخی از ورزش هایی که به اصلاح انحراف ستون فقرات کمک می کنند عبارتند از:

عضله پشتی بزرگ

• به یک طرف و با دستی باز بر روی یک فوم غلتکی که در زیر بغل قرار می گیرد، دراز بکشید.
• انگشت شصتتان را به سمت بالا بکشید (به حالت اشاره) تا عضله پشتی بزرگ کشیده شود. با کمی حرکت در طول عضله پشتی بزرگ، کمی به آن فشار بیاورید.
• اگر گره یا نقطه حساسی یافتید، توقف کرده و در همان نقطه استراحت نمایید تا درد فروکش کرده و از آن رها شوید.

عضلات ذوزنقه / چهارگوشه معین / دلتوئید پشتی

• یک توپ تنیس را بین دیوار و قسمت بالایی عضله ذوزنقه قرار دهید.
• به آرامی توپ تنیس را با پشت خود بچرخانید.
• باید توپ را به سمت بالا و عضلات ذوزنقه میانی، به سمت دلتوئید پشتی و در میان استخوان کتف و ستون فقرات بچرخانید تا گره ها و نقاط حساس آن پیدا شوند.
• دستانتان را بالا آورده و بر نقطه حساس فشار وارد کنید.
• عضلات راست کننده ستون مهره ها / دندانه ای پیشین / چندپاره
• توپ تنیسی را بین دیواره و قسمت پایینی کمر روی قسمت مقعر انحنای ستون فقرات قرار دهید.
• به آرامی توپ را از دیواره دور کنید.
• به عقب روی توپ در جهات عمودی و قطری حرکت کنید تا لایه های مختلفی از ساختار عضلانی قسمت L5-T11 ستون فقرات را تحت فشار قرار دهد.
• اگر در این حین به نقطه حساسی برخوردید، از حرکت دست نگاه داشته و روی همان نقطه بمانید تا درد فروکش کند.

کشش دست به سمت مقابل سینه

• دستی را در مقابل سینه گرفته، با دست دیگر آرنج را بگیرید.
• بدون ایجاد چرخش در ستون فقرات، دست را بکشید.

کشش چرخش نشسته

• هر دو پا را دراز نموده و بر روی زمین دراز بکشید، یک پا را از روی دیگری رد کنید.
• به آرامی به سمت پای خم شده بچرخید و دستی را به پشت و به منظور ایجاد تکیه گاه قرار دهید.
• دست مخالف را بر روی ران پای خم شده قرار داده و این چرخش را زیاد کنید. روی شانه خود را نگاه کنید و پیش از بازگشت به موقعیت اصلی، مدتی را به همین شکل باقی بمانید.

حرکت کششی گربه / گاو

• به روی زانوها و دستها زانو بزنید، به شکلی که لگن در بالای زانو قرار گرفته و شانه ها نیز درست در بالای مچ ها.
• ناف را به سمت درون ستون فقرات کشیده و پشت خود را گرد کنید تا با این حرکت در قسمت کمر کشیدگی ایجاد شود. چند ثانیه به همین شکل باقی بمانید.
• سر و سینه و دنبالچه را بالا آورده و ستون فقرات را بکشید و قوسی به کمر بدهید. حال چند ثانیه در این حالت باقی بمانید.

حرکت سگ-پرنده

• بر روی یک دست و یک پا زانو بزنید، به شکلی که لگن در بالای زانو و شانه در بالای مچ قرار گرفته باشد.
• یکی از دستها را صاف بالا آورده و در ارتفاع شانه قرار دهید و در این حین ستون فقرات را صاف و لگن ها را ثابت نگاه دارید.
• پای مخالف را همزمان به صورت صاف بالا بیاورید.
• همین حالت را مدتی حفظ کنید و حتماً موقعیت لگن و ستون فقراتتان را صاف نگاه دارید.

حرکت پل

• تاق باز به رو سطح دراز کشیده، دستان را در طرفین قرار داده، زانو ها خم و کف پا را صاف به روی زمین قرار دهید. عضلات شکمی و سرینی ر ا منقبض نموده و لگن را بالا بگیرید و صاف باقی بمانید تا بدن، یک خط را از شانه تا زانو تشکیل دهید. برای مدت زمان مشخص به همین شکل باقی بماند.

مقاومت در مقابل چرخش بر روی زانو

• در مقابل دستگاه کابل کش به شکلی که بر کابل عمود باشید، زانو بزنید. حال چند فوت از دستگاه دور شوید تا حالت کشش ایجاد شود.
• عضلات شکمی و سرینی را منقبض نموده و محکم نشسته و کابل را رها کنید؛ اما در مقابل نیروی کششی دستگاه مقاومت نمایید تا زمانی که آرنج صاف شود.
• مدتی را به همین شکل باقی بمانید و سعی کنید که در مقابل نیروی چرخشی ایجاد شده توسط دستگاه مقاومت نموده و موقعیت صاف را حفظ نمایید.

دمبل رو 3 نقطه ای

• به جلو خم شده و دست چپتان را به روی صندلی بگذارید.
• پاهایتان باید درست در زیر لگن قرار گرفته و به اندازه عرض شانه باز باشد و پشت باید صاف باقی بماند و سر، ستون فقرات و دنبالچه در یک راستا قرار بگیرند.
• دمبل را در دست راست گرفته و حرکت دمبل رو را انجام داده و تا جایی دمبل را عقب بیاورید که عضله پشت را فشرده و تیغه شانه به سمت عقب برگردد. ستون فقرات را صاف نگاه دارید.
• دمبل را پایین آورده و پیش از عوض کردن دست، این حرکت را چند مرتبه تکرار نمایید.

کابل کش نشسته بر روی زانو

• در جلوی دستگاه دروازه ای کابل کش نشسته، در حالی که یک دست کاملاً کشیده خواهد بود.
• کف دست به سمت پایین، با چرخاندن تیغه شانه و خم نمودن آرنج وزنه را به پایین بکشید. برای تکمیل حرکت، باید مچ دست به سمت بالا چرخیده و در این حالت کف دست به سمت بدن قرار خواهد گرفت.
• پس از مکثی کوتاه، به وضعیت اولیه بازگردید.

حرکت ددلیفت کتل بل

• بایستید و پاهایتان را به اندازه عرض شانه باز نموده، انگشتان پا به سوی روبرو و کتل بل یا وزنه روسی را در سمت بیرون یکی از پاها قرار دهید.
• از باسن خم شوید و در این حین زانوهایتان نباید از انگشتان پا جلوتر رود.
• عضلات پشتی بزرگ را کش آورده و عضلات شکمی را بپوشانید.
• ستون فقرات را صاف و ثابت نگه داشته و با وارد کردن فشار به زمین بایستید.