استاز و ورم كليه چیست و چگونه درمان میشود؟

دکتر پیمان صالحی [ متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری و ناباروری ]آدرس وب سایت : www.drsalehi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، اتوبان آقا بابایی ، بعد از روگذر حکیم شفائی ، بلوار سلامت، شهرک سلامت اصفهان ، طبقه دوم تلفن مطب : 35548081 - 031

ورم کلیه وضعیتی در دستگاه ادراری است که در آن یک یا هر دو کلیه متورم می شوند. این به این دلیل است که ادرار به طور کامل از بدن تخلیه نمی شود. استاز کلیه یعنی سلول ها (نفرون های) کلیوی در دفع مواد ناخالصی و در دفع ادرار (مثل کراتینین ادرار) موفق عمل نمی کنند. بسته به علت زمینه ای، روش های مختلفی برای درمان این بیماری وجود دارد. ورم کلیه یا هیدرونفروز شرایطی است که در آن یک یا هر دو کلیه به دلیل تخلیه ناقص مجاری ادرار متورم می شوند. می تواند ناگهانی یا مزمن، جزئی یا کامل، یک طرفه یا دو طرفه باشد و می تواند در هر نقطه از مجرای ادرار از دهانه کلیه ها تا حالب ها (تخلیه کلیه ها به مثانه)، مثانه و مجرای ادرار (تخلیه مثانه) رخ دهد.

مشکلات مربوط به هر یک از این ساختارها ممکن است باعث اختلال در تخلیه سیستم ادراری و ذخیره مایع و فشار شود. اگر تنها یکی از کلیه ها تحت تأثیر قرار گیرد، این بیماری ورم کلیه یا هیدرونفروز یک طرفه نامیده می شود. اگر هر دو کلیه تحت تأثیر قرار گیرند، ورم کلیه دوطرفه نامیده می شود. هیدرونفروز ممکن است منجر به کاهش عملکرد کلیه شود. اگر فوراً این بیماری درمان نشود، ممکن است آسیب دائمی برای کلیه یا کلیه ها رخ دهد و منجر به نارسایی کلیه شود.

دلایل ورم کلیه

دلایل زیادی برای ابتلا به هیدرونفروز وجود دارند. در بزرگسالان شرایطی که اغلب باعث هیدرونفروز می شوند عبارتند از:

• سنگ کلیه: نمک ها و مواد معدنی که در ادرار وجود دارند، می توانند سنگ های سخت و کوچکی را تشکیل دهند که ممکن است در کلیه ها و مجرای ادرار باقی بمانند.
• سرطان: وجود تومور در مثانه، غده پروستات، رحم یا سایر اندامی که بخشی از دستگاه ادراری یا نزدیک آن هستند، ممکن است موجب انسدادهایی شود که در جریان ادرار اختلال ایجاد کنند.
• بزرگی خوش خیم پروستات (BPH): بزرگ شدن غده پروستات در مردان باعث ایجاد فشار بر مجرای ادرار می شود که لوله ای است که ادرار قبل از خروج از بدن از آن عبور می کند.

سایر دلایل احتمالی هیدرونفروز عبارتند از:

• لخته های خون در کلیه یا حالب
• تنگی یا گرفتگی مجرای ادرار به دلیل آسیب دیدگی، عفونت، نقایص مادرزادی یا جراحی
• مشکلات عصبی یا عضلانی که بر کلیه ها یا حالب ها اثر می گذارند.
• احتباس ادراری به دلیل عدم توانایی در خالی کردن مثانه
• برگشت مثانه به حالب، هنگامی که ادرار از مثانه به طرف کلیه ها برمی گردد.
• حالب دوگانه، وضعیتی که بخش پایینی حالب به طرف مثانه برآمده شود.

در زنان ممکن است هیدرونفروز در نتیجه ی موارد زیر رخ دهد:

• بارداری: بزرگ شدن رحم می تواند بر حالب ها فشار وارد کرده و جریان ادرار را مسدود کند.
• افتادگی رحم: وضعیتی که در آن رحم زن از حالت طبیعی خود خارج شده و دچار افتادگی می گردد.
• سیستوسل (افتادگی مثانه): هنگامی رخ می دهد که دیواره بین مثانه و واژن زن ضعیف شده و به مثانه این امکان را می دهد تا به داخل واژن آویزان شود.

علائم ورم کلیه

در هیدرونفروز یا همان ورم کلیه، کلیه ‎ها به دلیل فشار اضافی روی دستگاه ادراری که از نوعی انسداد ناشی شده، بزرگ می شوند. همین مسئله به مرور زمان باعث آسیب بافت کلیه و کاهش عملکرد کلیه ‎ها می شود. شدت نشانه ها به مدت زمانی بستگی دارد که انسداد در کلیه ها باقی مانده است؛ یعنی هر چه زمان بیشتری از این مشکل بگذرد، علائم هم تشدید می شوند. افزایش دفعات ادرار و افزایش نیاز به ادرار کردن از علائم اولیه هیدرونفروز است. نشانه های شدید ورم کلیه عبارت اند از:

• درد شکم یا پهلو
• حالت تهوع
• استفراغ
• درد هنگام ادرار
• تخلیه ناقص ادرار
• تب

موارد مزمن انسداد و فشار در کلیه باعث افزایش بروز عفونت دستگاه ادراری می شود. عفونت ادراری می تواند با علائم زیر خود را نشان بدهد:

• ادرار تیره
• درد زیاد هنگام ادرار
• سوزش ادرار
• جریان ضعیف ادرار
• درد پشت
• درد مثانه
• تب و لرز
• احساس سرما

تشخیص استاز و ورم کلیه

1. معاینه فیزیکی: پزشک از شما در مورد علائمی که دارید می پرسد و ناحیه نزدیک کلیه ها و مثانه را از نظر حساسیت یا تورم معاینه می کند. پزشک ممکن است در مورد سابقه پزشکی شما و سابقه پزشکی خانواده شما بپرسد. پزشک شما به دنبال تورم لگن خواهد بود. مردان ممکن است نیاز به معاینه رکتوم داشته باشند تا مشخص شود که آیا پروستات بزرگ شده است یا خیر. زنان ممکن است نیاز به معاینه لگن داشته باشند تا بررسی کنند که آیا مشکلی در رحم یا تخمدان وجود دارد یا خیر.
2. آزمایش ادرار: نمونه ادرار جمع آوری و آنالیز می شود تا مشخص شود که آیا خون، کریستال های سنگ یا هر گونه عفونت و باکتری وجود دارد یا خیر.
3. آزمایش خون: برای تعیین وجود عفونت ممکن است یک شمارش کامل خون انجام شود. آزمایشات عملکرد کلیه شامل کراتینین، GFR تخمینی (eGFR) و نیتروژن اوره خون (BUN) ممکن است انجام شود.
4. روش های تصویربرداری: آزمایش اصلی انجام شده سونوگرافی است. این نیازی به تشعشع ندارد. سی تی اسکن یا ام آر آی ممکن است لازم باشد.

آیا استاز کلیه خطرناک است؟

باید توجه داشته باشید که اگر ورم کلیه شدت پیدا کند، ممکن است باعث آسیب دائمی به کلیه شود که در نتیجه آن بیمار نیاز به دیالیز و پیوند کلیه خواهد داشت؛ بنابراین هرگونه علائم هشدار دهنده ی اولیه باید به سرعت پیگیری شود و اقدامات درمانی لازم صورت بگیرد.

درمان استاز کلیه

در اکثر موارد با درمان عامل اصلی ایجاد کننده می توان به طور کامل ورم کلیه را درمان نمود که در ادامه به برخی از این روش ها اشاره خواهیم کرد:

• عفونت های دستگاه ادراری: با مصرف آنتی بیوتیک می توان به درمان تورم و التهاب ایجاد شده در کلیه پرداخت.
• سنگ کلیه: اگر سنگ کوچک باشد ممکن است احتیاج به مداخله درمانی نباشد و با دفع آن، ورم کلیه نیز بهبود یابد؛ اما در صورتی که سنگ بزرگ باشد، مداخلات پزشکی مانند مصرف دارو یا سنگ شکن و جراحی ممکن است احتیاج باشد.
• در مواردی که ورم کلیه شدید باشد و با درمان بیماری زمینه ای، التهاب آن بهبود نیابد ممکن است باعث ایجاد آسیب دائمی به کلیه شود یا اینکه سلامت بیمار را در خطر قرار دهد، در این موارد برای تخلیه ادرار از کاتتر یا روش های مستقیم دیگر جهت تخلیه ادرار استفاده می شود.
• در موارد محدودی ممکن است احتیاج به عمل جراحی جهت برطرف کردن عامل انسدادی باشد.

پیشگیری از استاز کلیه

از آنجایی که ورم کلیه ناشی از یک بیماری زمینه ای است، پیشگیری از آن بستگی به اجتناب یا درمان فوری عامل آن بیماری دارد. برای مثال، احتمال ابتلا به سنگ کلیه را می توان با روی آوردن به یک رژیم غذایی کنترل اگزالات و نوشیدن مایعات کافی کاهش داد. برخی داروها ممکن است برای بیمارانی که مستعد ابتلا به سنگ کلیه هستند تجویز شوند.