آنچه باید درباره سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری بدانید

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

برخی اوقات درکلیه‌ها و مجاری ادراری شاهد مشکلاتی هستیم. از جمله وجود سنگ در کلیه‌ها یا بزرگ شدن آن که لازم است حتماً مورد بررسی قرار گیرد. سونوگرافی روشی است که با استفاده از امواج صوتی غیرقابل‌شناسایی توسط گوش انسان به بررسی مجاری ادرار و کلیه می‌پردازد و مشکل به وجود آمده را به راحتی به نمایش می‌گذارد.

یکی از بیشترین درخواست‌های سونوگرافی کلیه ها و مجاری ادراری به منظور تشخیص سنگ کلیه است . علی‌رغم تصور عمومی که سنگ‌های کلیوی به راحتی با سونوگرافی قابل تشخیص هستند، یکی از مشکل‌ترین بررسی‌های سونوگرافی تشخیص سنگ کلیوی است. به طور کلی سنگ‌های ۵ میلی‌متر یا بزرگتر با اکثر دستگاه‌های سونوگرافی درصورتی‌که بیمار، شرایط مناسب داشته باشد قابل‌ تشخیص می‌باشند.

نحوه انجام سونوگرافی مجاری ادراری

این روش به‌صورت سرپایی قابل انجام می‌باشد. در این روش مقداری ژل بر روی ناحیه‌ای که قرار است پروب دستگاه سونوگرافی قرار بگیرد مالیده می‌شود و سپس با استفاده از یک پروب امواج صوتی به ناحیه مورد نظر منتقل گردیده و تصاویر لازم بر روی مانیتور به نمایش درمی‌آید. این آزمایش اغلب با مثانه خالی قابل انجام می‌باشد.

اجزای دستگاه ادراری

دستگاه ادراری از 5 بخش اصلی تشکیل شده است که عبارت‌اند از:

1- کلیه‌ها

کلیه ها که اصلی‌ترین جزء سیستم ادراری در هر فرد می‌باشند؛ وظیفه تولید ادرار را بر عهده‌دارند.

2- لگنچه

لگنچه که ادرار پس از تولید شدن وارد آن می‌شود و محل ایجاد اغلب سنگ‌های ادراری است. سنگ‌های لگنچه معمولاً باعث ایجاد درد نمی‌شوند مگر اینکه راه لگنچه را مسدود نمایند.

3- میزنای یا حالب

میزنای یا حالب که ادرار را از لگنچه به مثانه منتقل می‌کند. اگر سنگ از لگنچه وارد حالب شود، درد شدیدی در پهلو و شکم بیمار ایجاد می‌گردد که گاه همراه با تهوع، استفراغ، سوزش ادرار و در آقایان درد بیضه است

4- مثانه

مثانه که محل ذخیره ادرار پیش از دفع است. اگر بنا به دلایلی مثل بزرگ شدن پروستات، تنگی مجرای ادرار یا مثانه عصبی تخلیه مثانه دچار اشکال شود و یا به علت سوءتغذیه یا اختلالات سوخت وساز بدن (متابولیک) در کودکان ترکیب طبیعی ادرار تغییر کند، فرد مستعد سنگ مثانه می‌گردد.

5- مجرای ادرار

مجرای ادرارکه ادرار را از مثانه به خارج منتقل می‌کند. سنگ کلیه یا مثانه ممکن است در هنگام دفع در مجرای ادرار گیر کند و سبب بند آمدن ادرار شود. یکی از اصلی‌ترین محل‌های ایجاد سنگ در سیستم ادراری، کلیه‌ها هستند.سنگ کلیه عارضه شایعی است که بسیاری از افراد را درگیر می‌نماید و برای درمان آن نیاز به اقداماتی می باشد که تشخیص آن بر عهده پزشک است.

کاربرد سونوگرافی در بررسی مجاری ادراری

• بزرگ شدن کلیه‌ها به علت پس زدن ادرار ناشی از انسداد با سنگ یا دیگر توده‌ها
• بررسی تومورها، کیست‌ها و آبسه‌های کلیوی
• بررسی عفونت‌های مجاری ادراری و کلیه
• راهنمای قرار دادن سوزن برای بیوپسی ها
• ارزیابی سایز، اندازه و شکل ظاهری کلیه ها
• ارزیابی پروستات و مثانه
• بررسی سنگ‌های موجود کلیوی یا سنگ در حالبها
• بررسی نحوه عملکرد کلیه‌ها
• تخریب کیست‌ها یا آبسه‌ها
• قرار دادن یک نفروستومی یا یک لوله زهکشی در کلیه‌ها

عوامل ایجاد کننده‌ ی سنگ مجاری ادراری

• کاهش مایعات بدن
• عفونت
• خارج نشدن ادرار
• بی‌ حرکتی
• مصرف بیش‌ازحد ویتامین D
• کمبود ویتامین A
• مصرف بیش‌ازحد شیر در افراد مستعد ایجاد سنگ‌ های کلسیمی

علائم سنگ کلیوی

• درد پهلو که به سمت جلو و پایین انتشار می‌یابد.
• وجود خون و چرک در ادرار
• ناراحتی شکم و اسهال

علائم سنگ حالب

• درد بسیار شدید که به سمت ران یا اندام تناسلی انتشار می‌یابد.
• بیمار تمایل زیادی به دفع ادرار دارد ولی ادرار بسیار کمی دفع می‌شود.
• در ادرار خون وجود دارد.

علائم سنگ مثانه

• درد زیر شکم
• در ادرار خون و چرک وجود دارد.
• اگر سنگ در گردن مثانه انسداد ایجاد کند، ادرار خارج نمی‌شود.

نقش سونوگرافی در تشخیص سنگ مجاری ادراری

سونوگرافی معمولاً در تشخیص سنگ‌های بـزرگ کاربرد دارد. علـت ایـن است که سنگ‌های کوچک‌تر معمولاً مـبـهـم و غیرواضح هستند یا با قرار گرفتن در موقعیت‌هایی در پشت دنده‌ها و مقاطع ستون فقرات از میدان دید خارج می‌شوند.

سنگ‌های کلیوی به شکل نقاط سفیدرنگ است که باید این نقاط سفیدرنگ از چربی موجود در مرکز کلیه‌ها (که آن هم در سونوگرافی سفید رنگ است) افتراق داده شوند. درصورتی‌که تشخیص سنگ کلیه در سونوگرافی دچار مشکل شود معمولاً جهت تشخیص از اقدامات تشخیص دیگری ازجمله گرافی با ماده حاجب وریدی و یا CT-Scan استفاده می‌شود.

آمادگی لازم قبل از سونوگرافی کلیه و مجاری ادراری

برای دید بهتر متخصص سونوگرافی ، لازم است تا مثانه پر باشد. مثانه به شدت پر می‌تواند سبب پس زدن ادرار به حالب ها شود که این امر سبب تشخیص اشتباه در نتیجه سونوگرافی کلیه می‌شود. گاهی نیز پزشک متخصص این‌گونه تجویز می‌کند که مثانه هم در حالت پر و هم خالی ارزیابی شود، این مورد بیشتر برای بزرگی پروستات تجویز می‌گردد.

عوارض سونوگرافی کلیه

سونوگرافی کلیهیک روش کاملاً ایمن و بی‌خطر برای دریافت تصاویری از بدن بیمار می‌باشد که کاملاً بدون عوارض است. تنها در موارد بسیار نادری دیده می‌شود که فرد دچار حساسیت‌های خفیف در محل موردبررسی شود که بعد از چند ساعت خود به خودی از بین می‌رود.