اهمیت بررسی اندازه سنگ کلیه با سونوگرافی

دکتر غلامرضا سیف [ متخصص رادیولوژی و سونوگرافی ]آدرس وب سایت : www.drseif-radiology.ir
آدرس مطب : تهران ، یوسف آباد ، خیابان فتحی شقاقی ، بین چهلستون و بیستون ، راديولوژي و سونوگرافي شقایق تلفن مطب : 88553155 - 021

سنگ تشکیل شده در کلیه مجموعه فشرده ای از نمک و مواد معدنی است که اغلب از کلسیم یا اوریک اسید تشکیل شده است. این تجمع در داخل کلیه ایجاد می شود و می توانند به سمت سایر قسمت های مجاری ادراری حرکت کند.

اندازه سنگ ها متفاوت است. برخی از سنگ ها می توانند آنقدر بزرگ شوند که کل فضای کلیه را اشغال کنند. سنگ های کوچک اغلب هیچ علامت مشخصی ندارند و ممکن است به طور محسوس حضور آن را متوجه نشوید. تا زمانی که سنگ وارد میزنای یا حالب نشود، اغلب هیچ مشکل و علامتی وجود ندارد. یکی از اساسی ترین فاکتورها که بر روی انتخاب بهترین روش درمان سنگ کلیه شما تأثیرگذار خواهد بود سایز و اندازه سنگ می باشد.

هر چه اندازه سنگ کلیه بزرگتر باشد احتمال انسداد و خفه کردن کلیه بیشتر می شود. سونوگرافی کلیه یکی از راه های تشخیصی برای ارزیابی سلامت این اندام بدن می باشد. سونوگرافی، یک روش تشخیصی و تصویربرداری است که از امواج صوتی با فرکانس بالا برای دیدن اندام های داخلی استفاده می کند. از سونوگرافی ممکن است برای ارزیابی اندازه، موقعیت و شکل کلیه ها و همچنین ساختارهای مربوطه نظیر حالب و مثانه استفاده شود و می توان با آن سنگ کلیه را شناسایی کرد.

علل سنگ کلیه

• عفونت ادراري
• ركود ادراري
• دوره هاي بي حركتي
• اختلالات ژنتيكي
• غلظت موادي مثل اگزالات كلسيم، فسفات كلسيم، اسيد اوريك كه در ادرار افزايش مي يابد.
• كمبود موادي مثل: سيترات
• كمبود مايعات در بدن بيمار

علائم سنگ کلیه

تا زمانی که سنگ کلیه در کلیه حرکت نکرده و وارد مجاری ادراری نشده است، ممکن است هیچ علامتی را نشان ندهد، این سنگ ها به نام سنگ های خاموش معروف هستند. علائمی که ممکن است در بیمار ایجاد شود عبارتند از:

• درد: درد شدید در پهلو، پشت و زیر دنده ها که تغییر در وضعیت بدن باعث تسکین این درد نمی شود.
• کیفیت درد: دردی که به صورت نوسانی وارد می شود و شدت آن متغیر است که به آن درد کولیکی یا کولیک کلیوی گفته می شود.
• احساس سوزش هنگام ادرار کردن
• درد هنگام ادرار کردن
• ادرار صورتی، قرمز یا قهوه ای
• ادرار کدر و دارای بوی ناخوشایند
• تهوع و استفراغ
• نیاز مداوم به ادرار کردن (فوریت ادرار)
• ادرار کردن بیشتر از حد معمول (تکرر ادرار)
• تب و لرز: اگر عفونت در مجاری ادراری به همراه سنگ وجود داشته باشد، تب و لرز نیز ایجاد می شود.
• کاهش حجم ادرار
• وجود گلبول های سفید یا چرک در ادرار در آزمایش ادرار

انواع سنگ کلیه

انواع سنگ کلیه عبارتند از:

• سنگ های کلسیمی: سنگ های کلسیم اگزالاتی، شایع ترین انواع سنگ کلیه و سنگ های کلسیمی هستند. اگزالات هم از طریق مواد غذایی مانند شکلات، آجیل و برخی میوه ها و سبزی ها مانند اسفناج جذب شده و هم روزانه توسط کبد در بدن تولید می شود. مصرف مقادیر بالای ویتامین دی در رژیم غذایی و جراحی بای پس روده شانس تغلیظ کلسیم و اگزالات را در ادرار افزایش می دهند. برخی داروهای ضدتشنج و ضد افسردگی مانند توپیرامات و اسیدوز توبولار کلیوی نیز شانس ایجاد سنگ های فسفات کلسیمی را در افراد افزایش می دهند.
• سنگ های استروویتی: این سنگ ها در اثر عفونت های ادراری مکرر ایجاد شده و می توانند به سرعت بزرگ شده و علائم شدید و آزاردهنده ای را ایجاد کنند.
• سنگ های اسید اوریکی: این سنگ ها از انواع سنگ کلیه می باشند که در افراد مبتلا به اسهال مزمن، سوءجذب، دیابت، افرادی که پروتئین زیادی در رژیم غذایی خود مصرف می کنند و برخی بیماری های ژنتیکی دیده می شوند.
• سنگ های سیستئینی: از انواع نادر سنگ کلیه می باشند که در افراد مبتلا به بیماری ارثی سیستینوری دیده می شوند.

مزایای سونوگرافی کلیه

به طور کلی استفاده از سونوگرافی در تشخیص سنگ کلیه دارای معایب و مزایای خاصی است. مزایای استفاده از سونوگرافی در تشخیص سنگ کلیه عبارت است از:

• عدم استفاده از اشعه ایکس در این روش تصویر برداری باعث می شود که بیمار از مضرات احتمالی اشعه ایکس در امان باشد.
• این روش قابل تکرار است.
• نسبت به سایر روش ها کم هزینه تر است.
• با استفاده از این روش، اطلاعات آناتومیک خوبی در مدت زمان کوتاه از کلیه ها به دست می آید.
• در این روش تصویربرداری به مواد کنتراست زای درون وریدی نیازی نیست.
• در زنان باردار بهترین روش تشخیص و شناسایی محسوب می شود.

آمادگی قبل از سونوگرافی کلیه

بیماران باید مایعات بدون گاز بنوشند تا مثانه پر شود و در نتیجه مثانه به خوبی در سونوگرافی کلیه دیده شود. آب بهترین مایع برای آمادگی قبل از سونوگرافی کلیه است.

سونوگرافی کلیه چگونه انجام میشود؟

سونوگرافی کلیه ممکن است به صورت سرپایی یا طی فرایند تشخیص و درمان بیماران بستری در بیمارستان انجام شود. هرچند مراکز تصویربرداری پروتکل های مختلفی را رعایت می کنند؛ اما مراحل سونوگرافی کلیه معمولاً به شرح زیر است:

1. روی تخت دراز می کشید.
2. ژل سونوگرافی روی ناحیه مورد نظر زده می شود.
3. موج فراصوت با استفاده از دستگاه مبدل یا ترنسدیوسر وارد بدن می شود.
4. موج فراصوت پس از برخورد به ساختارهای داخل بدن منعکس می شود و دستگاه سونوگرافی اطلاعات حاصل از امواج را تحلیل می کند.
5. دستگاه سونوگرافی تصاویر اندام های بدن را روی نمایشگر نشان می دهد. این تصاویر به صورت دیجیتالی ذخیره می شود.

عوارض سونوگرافی کلیه

هیچ گونه شواهدی وجود ندارد که نشان بدهد تماس با امواج فراصوت در حد مورد استفاده در سونوگرافی عوارض زیستی خطرناکی برای بیماران یا کاربران دستگاه دارد.

• انتخاب روش مناسب درمان سنگ کلیه با توجه به سایز و محل قرارگیری سنگ

انتخاب بهترین روش درمانی بسته به نوع سنگ و اندازه آن و محل قرارگیری آن و گرفتن همه جوانب فوق بهترین شیوه درمان را برای بیمار انتخاب میکند.

سنگهای کوچک با علائم خفیف:

بیشتر سنگهای کوچک کلیه نیاز به درمان تهاجمی ندارند و با اقدامات نگهدارنده قابل دفع شدن هستند، مانند مصرف مایعات فراوان در حد 2 تا 3 لیتر روزانه، مصرف مسکن های خوراکی یا تزریقی مانند بروفن، دیکلوفناک و ناپروکسن جهت رفع درد و سوزش ادرار. مصرف داروهای آنتی بیوتیک در صورتیکه شک به عفونت ادراری وجود دارد و داروهایی که با شل کردن عضلات حالب کمک میکند که سنگ سریعتر و با درد کمتری دفع میشود.

سنگهای بزرگ که اغلب انسداد ایجاد کرده اند و درد واضح ایجاد میکنند:

برای این نوع سنگ ها روش های زیر با توجه به نظر پزشک انجام میشود:

• سنگ شکنی

برای آن دسته از سنگها که با روش های نگهدارنده قابل درمان نیستند روش سنگ شکنی برون اندامی ESWL پیشنهاد میشود. در این روش در واقع از امواج صوتی استفاده میشود. امواج صوتی با تولید امواج شوک قوی shock wave باعث خرد شدن سنگ و تبدیل آن به قطعات ریزتر میشوند که قابل عبور از سیستم ادراری باشد. این روش به صورت سرپایی و بدون نیاز به بیهوشی انجام میگیرد. معمولاً 40 تا 60 دقیقه طول میکشد و ممکن است درد ملایمی ایجاد کند از این رو در حین انجام کار از داروهای مسکن تزریقی جهت کاهش درد استفاده میشود.

• جراحی:

جراحی روش ارجح برای برداشتن سنگهای بزرگ یا شاخه داری است که به سنگ شکنی برون اندامی جواب نمیدهند. خوشبختانه امروزه میتوان همه سنگهای کلیه را بدون نیاز به جراحی باز و فقط با یک شکاف پوستی کوچک در ناحیه پشت کمر و عبور دادن یک تلسکوپ مخصوص همراه با ابزار خرد کردن سنگ از آن شکاف درمان کرد. در این روش که پرکوتانئوس نفرولیتوتومی PCNL گفته میشود پس از عبور دادن تلسکوپ از راه شکاف پوستی و ورود آن به کلیه و رؤیت کردن سنگ با ابزارهای سنگ شکنی، سنگ را خرد کرده و قطعات آن را به بیرون میکشند.
این روش با بیهوشی عمومی انجام میشود و بیمار برای یک تا دو روز پس از عمل در بیمارستان بستری میماند. روش های جراحی باز جهت خروج سنگ کلیه امروزه فقط در مواردی انجام میشود که همراه با سنگ یک نقص آناتومیک هم وجود داشته باشد که نیاز به ترمیم داشته باشد مانند تنگی محل کلیه به حالب یا تنگی دهانه کالیس.

• جراحی سنگ حالب:

در مورد سنگ حالب نیز همانند سنگ کلیه برای سنگ های ریز، درمان نگهدارنده انجام میشود. برای سنگهای بزرگتر میتوان بنا به صلاحدید پزشک از روش ESWL یا TUL استفاده کرد. در روش TUL در واقع با عبور دادن یک تلسکوپ باریک (یورترسکوپ) از راه مجرای ادراری به داخل مثانه سپس به داخل حالب سنگ رؤیت شده و با استفاده از ابزار سنگ خرد شده و قطعات آن به بیرون کشیده میشوند. معمولاً TUL همراه با بی حسی نخاعی در اتاق عمل انجام میشود.