روماتیسم ستون فقرات (اسپوندلیت آنکیلوزان) چیست؟

دکتر سلمان فلاح [ متخصص طب فیزیکی و توانبخشی ]آدرس وب سایت : www.drsalmanfallah.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان حکیم نظامی ، خیابان شریعتی غربی ، نبش کوچه 16 ، جنب مسجد امام حسن عسکری ، طبقه اول تلفن مطب : 91011414 - 031

اسپوندیلیت آنکیلوزان یا روماتیسم ستون فقرات، یک بیماری التهابی است که با گذشت زمان، سبب اتصال برخی از استخوان های کوچک ستون فقرات (مهره ها) به یکدیگر می گردد. ایجاد اتصال میان مهره ها، منجر به کاهش انعطاف پذیری ستون فقرات و خمیدگی آن به سمت جلو می شود. اگر دنده ها نیز تحت تأثیر قرار گیرند، انجام تنفس عمیق برای فرد دشوار می گردد. این بیماری در مردان بیشتر از زنان رخ می دهد. علائم این عارضه، معمولاً در اوایل بزرگسالی شروع می شوند.

التهاب ناشی از این بیماری، می تواند سایر قسمت های بدن، به ویژه چشم ها را نیز درگیر نماید. هیچ درمان قطعی برای اسپوندیلیت آنکیلوزان وجود ندارد؛ اما می توان علائم بیماری را کاهش داده و احتمالاً روند پیشرفت آن را کندتر نمود. در صورتی که علائم روماتیسم ستون فقرات باعث اختلال در زندگی روزمره شما شده است، باید بدانید که روش‌های درمانی متعددی می‌توانند به شما کمک کنند که در این مطلب ذکر میشود.

دلایل روماتیسم ستون فقرات

دلیل ابتلا به اسپوندلیت آنکیلوزان شناخته شده نیست. هر چند بیشتر افراد مبتلا به این بیمار دارای یک نشانگر ژنتیکی شایع به نام HLA-B27 هستند. این یافته نشان می‌دهد که ژن‌ها نفش مهمی در بروز این بیماری دارند.

علائم روماتیسم ستون فقرات

علائم اسپوندیلیت انکیلوزان با گذشت زمان برطرف می‌شود و دوباره باز می‌گردد. علائم ممکن است در هر فرد متفاوت باشد. این علائم شامل موارد زیر است:

• کمردرد که معمولاً در شب و در طول استراحت شدیدتر می‌شود.
• خشکی بدن در هنگام صبح
• وضعیت خمیده بدن در واکنش به کمردرد (خم شدن به جلو برای تسکین درد)
• صاف شدن و خشکی ستون فقرات
• در صورتی که مفاصل بین دنده‌ها و ستون فقرات درگیر شده باشد، بیمار نمی‌تواند به راحتی نفس عمیق بکشد.
• از دست دادن اشتها
• کاهش وزن
• خستگی
• تب
• کم خونی
• درد مفصل
• التهاب خفیف چشم
• آسیب به اندام‌ها مانند قلب، ریه‌ها و چشم‌ها
• بیماری‌های اندام‌های گوارشی (مانند کرون یا کولیت اولسراتیو)

عوامل خطر روماتیسم ستون فقرات

عامل خطر در واقع فاکتوری است که موجب افزایش احتمال ابتلا به یک بیماری یا وضعیت خاص است:

• جنسیت: مرد
• سن: بزرگسالان و جوانان (۱۵ تا ۳۵ سال)
• ژنتیک: اعضای خانواده مبتلا به اسپوندلیت آنکیلوزان
• داشتن نشانگر ژنتیکی HLA-B27
• بیماری التهابی روده

انواع روماتیسم ستون فقرات

روماتیسم ستون فقرات به یک گروه از بیماری‌هایی که تحت عنوان اسپوندیلوآرتروپاتی شناخته می‌شوند تعلق دارد. سایر انواع اسپوندیلوآرتروپاتی به شرح زیر می‌باشد:

• آرتریت واکنشی
• آرتریت پسوریاتیک
• آرتریت انتروپاتیک
• اسپوندیلوآرتروپاتی با توجه به اینکه کدام مفاصل درگیر شده‌ اند به دو دسته محوری یا محیطی تقسیم می‌شود. کلمه محوری به درگیر شدن ستون فقرات اشاره دارد و کلمه محیطی به سایر مفاصل خارج از ستون فقرات اشاره می‌کند. آنکیلوزان اسپوندیلیت یک نوع اسپوندیلوآرتروپاتی محوری است.

تشخیص روماتیسم ستون فقرات

تشخیص روماتیسم ستون فقرات با توجه به علائمی که ایجاد کرده است، معاینات جسمانی، آزمایش خون و عکسبرداری از ستون فقرات انجام می‌شود. علائم اولیه روماتیسم ستون فقرات شبیه سایر بیماری‌ها است به همین دلیل پزشک درخواست تست‌های تشخیصی را می‌دهد تا وجود سایر بیماری‌های روماتیسمی را رد نماید. وجود فاکتورهای روماتیسمی و گره‌های روماتیسمی می‌تواند به تشخیص روماتیسم ستون فقرات کمک کند. اگر چه هیچ آزمایش خونی نمی‌تواند به طور دقیق ابتلا به روماتیسم ستون فقرات را تشخیص دهد انجام تست ژنتیک به ویژه در گروه‌های خاصی از بیماران مهمترین فاکتور تشخیصی محسوب می‌شود. عکسبرداری از ستون فقرات می‌تواند تغییرات ایجاد شده در استخوان‌های مفاصل ساکروایلیاک را نشان دهد. اگرچه این تغییرات در عکسبرداری توسط اشعه ایکس دیده می‌‌شوند ممکن است چند سال پس از شروع علائم اولیه این تغییرات قابل مشاهده باشند. در برخی موارد پزشک از اسکن ام آر آی برای مشاهده تغییرات ایجاد شده در مفاصل ساکروایلیاک استفاده می‌کند؛ زیرا اسکن ام آر آی در مقایسه با عکس برداری توسط اشعه ایکس نتایج دقیق تری را در اختیار پزشک قرار می‌دهد. از عکسبرداری توسط اشعه ایکس به منظور ارزیابی علائم مرتبط با آسیب دیدگی ستون فقرات استفاده می‌شود.

آیا روماتیسم ستون فقرات خطرناک است؟

با گذشت زمان، انحنای رو به بیرون ستون فقرات بر اثر اسپوندیلیت انکیلوزان افزایش می‌یابد. بیمارانی که دچار اسپوندیلیت انکیلوزان هستند، بیشتر در معرض نازک شدن استخوان‌ها ( پوکی استخوان ) قرار دارند. این کار منجر به شکستگی‌ستون فقرات می‌شود. اسپوندیلیت انکیلوزان می‌تواند باعث پسوریازیس و التهاب چشم، دریچه آئورت و مجرای روده شود.

درمان روماتیسم ستون فقرات

اسپوندیلیت آنکیلوزان عارضه‌ای مزمن است که درمان قطعی ندارد؛ اما خوشبختانه روش‌های بسیاری برای مدیریت این عارضه وجود دارد و به کمک درمان‌های مختلف می‌توان علائم را تسکین داد تا اثر بیماری بر روی زندگی روزمرۀ بیماران به حداقل برسد.

فیزیوتراپی و ورزش

فیزیوتراپی بخش بسیار مهمی از درمان روماتیسم ستون فقرات به شمار می‌آید. زمانی که اسپوندیلیت آنکیلوزان در بیماری تشخیص داده می‌شود، پزشک معمولاً او را به متخصص فیزیوتراپی معرفی می‌کند تا برنامه ورزشی را متناسب با شرایط بیمار تهیه کند. این برنامه ورزشی به گونه‌ای طراحی می‌شود که بیمار توانایی حرکتی و انعطاف‌پذیری خود را حتی‌الامکان حفظ کند. برنامه ورزشی مخصوص درمان اسپوندیلیت آنکیلوزان از موارد زیر تشکیل می‌شود:

1. تمرین‌های کششی و تقویتی کمر
2. تمرین‌هایی برای حفظ حالت اندامی مناسب
3. تمرین‌های تنفس عمیق برای باز کردن عضلات قفسه سینه
4. تمرین‌هایی برای کشیدن ستون فقرات
5. حرکاتی که بخش‌های مختلف ستون فقرات را به کار می‌گیرد و دامنه حرکتی هر ناحیه را بهبود می‌دهد.
6. تمرین‌های ایروبیک: این تمرین‌ها ضربان قلب را افزایش می‌دهد و بیمار را به نفس نفس زدن می‌اندازد.
7. آب درمانی: بیمار حرکات خاصی را در استخر آب گرم انجام می‌دهد. آب درمانی برای مدیریت درد مفید است و توانایی حرکتی بیمار را بهبود می‌دهد.

درمان دارویی روماتیسم ستون فقرات

پزشکان معمولاً ابتدا داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب (NSAIDs) را برای کاهش درد و خشکی مفاصل تجویز می‌کنند. چنانچه بیمار این داروها را به طور منظم مصرف کند، داروها سرعت پیشرفت عارضه را آهسته و از تشدید عارضه جلوگیری می‌کنند. چنانچه داروهای تجویز شده بعد از چند هفته مصرف منظم اثر مطلوب را به جا نگذارد، پزشک دوز دارو را تغییر می‌دهد یا داروی جدیدی تجویز می‌کند. اگر لازم باشد بیمار داروهای NSAIDs را به طور منظم مصرف کند، پزشک داروی دیگری به نام مهار کننده پمپ پروتون را نیز برای محافظت از معده و کاهش خطر بروز عوارض جانبی ناشی از مصرف این داروها تجویز می‌کند. چنانچه بیمار نتواند داروهای NSAIDs را به هر دلیلی مصرف کند یا این داروها به اندازه کافی تأثیرگذار نباشد، پزشک مسکن دیگری مانند پاراستامول یا کدئین تجویز می‌کند. در صورتی که مفاصل به شدت دردناک و متورم باشد، پزشک تزریق استروئید در مفصل را پیشنهاد می‌دهد.

داروهای DMARDs (ضدروماتیسمی اصلاح کننده بیماری) استاندارد قدیمی‌تر شامل متوترکسات و سولفاسالازین می‌شود. چنانچه علائم در نقاط دیگر منتشر شده و بیماری محیطی بازوها یا پاها را درگیر کرده باشد، پزشک این داروها را تجویز می‌کند. البته داروهای DMARDs کمکی به رفع درد و خشکی ستون فقرات نمی‌کنند.

جراحی

اکثر بیماران مبتلا به اسپوندیلیت آنکیلوزان نیازی به جراحی ندارند؛ اما اگر یکی از مفصل‌ها مانند مفصل ران یا شانه به شدت آسیب دیده باشد، پزشک توصیه می‌کند که جراحی تعویض مفصل انجام شود. درصد اندکی از بیماران که زندگیشان به دلیل خمیده شدن و به هم جوش خوردن مهره‌های ستون فقرات مختل شده است، می‌توانند کیفیت زندگیشان را با انجام عمل جراحی اصلاحی بهبود دهند.