مجموعه عضلات گلوتئال (سرینی) یکی از بزرگترین و قوی ترین عضلات بدن انسان است. این عضله از سه بخش سرینی بزرگ (Gluteus Maximus)، سرینی میانی (gluteus medius) و سرینی کوچک (gluteus minimus) تشکیل می شود. عضله سرینی بزرگ، سطحی ترین عضله از مجموعه عضلات سرینی است که در قسمت خلفی لگن قرار دارد. اندازه ی این عضله باعث می شود که این عضله بتواند نیروی بالایی تولید کند. این عضله در طول سالیان دراز همراه با تکامل انسان ها تکامل یافته است و اکنون به عنوان یک عضله باز کننده (اکستنسور) ران عمل می کند. عضله سرینی بزرگ تمامی عضلات سرینی به جز یک سوم قدامی فوقانی عضله سرینی میانی را می پوشاند که این قسمت از عضله نیز محل اتصال سه عضله ی سرینی به یکدیگر است. این عضله در ورزش و در حرکاتی مانند دویدن سریع، پریدن به شدت فعال است.

ناحیه گلوتئال کجاست؟

به عضلات گلوتئال عضلات سرینی هم میگویند که شامل سه عضله هستند. گلوتئوس ماگزیموس یا سرینی بزرگ Gluteus maximus، گلوتئوس مدیوس یا سرینی متوسط Gluteus medius و گلوتئوس مینیموس یا سرینی کوچک Gluteus minimus. این عضلات در بالا به سطح پشتی استخوان های بی نام میچسبند (به سطح پشتی قسمتی از استخوان بی نام که به آن ایلیوم میگویند). این عضلات سپس به سمت پایین و بیرون میروند و به برجستگی تروکانتر بزرگ میچسبند. این عضلات هستند که برجستگی باسن یا کفل را ایجاد میکنند.

عملکرد عضلات گلوتئال

عضلات گلوتئال متوسط و کوچک موجب ابداکت شدن Abducting یا دور شدن ران از خط مرکزی بدن میشوند. این عضلات همچنین ران را به سمت داخل میچرخانند (وقتی سر پا ایستاده اید و شست های دو پا را به هم نزدیک کرده و پاشنه ها را از هم دور کرده اید در واقع هر دو مفصل ران شما در وضعیت چرخش داخلی قرار گرفته اند). عضله سرینی بزرگ یا گلوتئوس ماگزیموس موجب میشود مفصل ران باز شود (وقتی سر پا ایستاده اید مفصل ران شما باز است و وقتی نشسته هستید این مفصل خم شده است). این عضله همچنین موجب چرخش خارجی مفصل ران میشود (وقتی سر پا ایستاده اید و شست های دو پا را از هم دور کرده و پاشنه ها را به هم نزدیک کرده اید در واقع هر دو مفصل ران شما در وضعیت چرخش خارجی قرار گرفته اند). انسان برای سر پا ایستادن نیاز به عضلات گلوتئال قوی و بزرگ دارد.

عضلات ناحیه ی گلوتئال

این ناحیه دارای سه عضله ی گلوتئال به صورت سطحی و چند عضله ی کوچکتر عمقی است.

1. عصب عضله ابتوراتور داخلی به طور اختصاصی به این عضله عصب می دهد.
2. عضلات ژملوس از طرفین بریدگی کوچک سیاتیک مبدأ گرفته و همراه با عضله ی ابتوراتور داخلی و عصب آن از بریدگی فوق عبور می کنند.
3. از بالای عضله ی پیریفورمیس، عروق و اعصاب گلوتئال فوقانی و از پایین این عضله در اکثر مواقع، عصب سیاتیک، عروق و اعصاب گلوتئال تحتانی، عصب جلدی خلف ران، عروق پودندال و عصب جلدی داخلی می گذرند.

عروق و اعصاب ناحیه ی گلوتئال

• شریان گلوتئال فوقانی

این شریان از بالای عضله پیریفورمیس گذشته و شاخه هایی به گلوتئوس ماگزیموس می دهد و سپس بین عضلات گلوتئوس مدیوس و مینیموس می رود.

• عصب گلوتئال فوقانی

این عصب همراه با شریان همنامش بوده و به عضلات گلوتئوس مدیوس و مینیموس و تنسور فاسیالاتا می رود.

• شریان گلوتئال تحتانی

این شریان از زیر عضله ی پیریفورمیس گذشته و شاخه هایی به عضله ی گلوتئوس ماگزیموس و کمپارتمان خلفی ران می دهد.

• عصب گلوتئال تحتانی

از زیر عضله ی پیرفورمیس گذشته و به عضله ی گلوتئوس ماگزیموس می رود.

• عصب سیاتیک

عصب سیاتیک مهم ترین عنصر ناحیه ی گلوتئال است که از شاخه های چهارم و پنجم کمری و سه عصب اول ساکرال تشکیل می شود. این عصب از سوراخ بزرگ سیاتیک خارج شده و به عضلات کمپارتمان خلفی ران، تمام عضلات ساق و پا و پوست این نواحی عصب می دهد. شاخه های جانبی این عصب برای مفصل هیپ و عضلات دو سر رانی، سمی ممبرانوس و اداکتور ماگنوس و سمی تندینوسوس می باشد. این عصب در واقع از دو عصب تیبیال و پرونئال مشترک تشکیل شده که معمولاً در بالای حفره پوپلیته، از یکدیگر جدا می شوند.

• عصب جلدی خلفی ران

از سه عصب اول ساکرال تشکیل شده و از زیر عضله ی پیریفورمیس می گذرد. این عصب به پوست خلف ران، کفل، دستگاه تناسلی خارجی، حفره پوپلیته و بالای خلف ساق عصب می دهد.

• اعصاب سطحی ناحیه گلوتئال

ناحیه ی فوقانی گلوتئال توسط رشته هایی از عصب ایلئوها یپوگاستریک و اعصاب کمری به نام Sup.clunial، داخل ناحیه توسط شاخه ی خلفی اعصاب ساکرال، قسمت خارجی این ناحیه توسط عصب جلدی خارجی ران و در پایین توسط عصب جلدی خلفی ران، عصب داده می شود.

دلایل درد در ناحیه گلوتئال

• مفصل ران

ساییدگی مکرر یا آسیب دیدگی باعث دردناک شدن خود این مفصل گوی و کاسه ای می شود. بیماری های التهابی مفصل (آرتریت) شایع ترین علت درد لگن یا درد عضلات گلوتئال است. درد مربوط به مفصل ران (هیپ یا لگن) در کشاله ران، باسن، بخش خارجی ران یا زانو حس می شود.

• لابروم مفصل ران

لابروم مفصل ران ساختاری غضروفی است که حفره مفصل را عمیق تر می کند. این غضروف در اثر آسیب دیدگی یا ساییدگی مکرر آسیب می بیند. آسیب دیدگی لابروم باعث صدا دادنی توأم با درد می شود.

• مشکلات تاندون و عضله

عضلات سرینی مفصل ران نقش مهمی در پایدار کردن مفصل دارند. چنانچه عضلات اطراف لگن به خوبی از آن حمایت نکنند، علاوه بر درد باسن و لگن، مشکل کشیدگی عضلات و تاندون ها نیز پیش می آید. تاندینوپاتی اصطلاحی تخصصی است که برای آسیب دیدگی تاندون به کار برده می شود.

• التهاب بورس

التهاب بورس تروکانتر عارضه ای دردناک است که در نزدیکی تروکانتر بزرگتر ران یا در نزدیکی آن بروز می یابد. البته این تشخیص کمتر انجام می شود؛ زیرا بسیاری از موارد بورسیت از علل دیگری مانند تاندینوپاتی نشأت می گیرد.

• درد ارجاعی پایین کمر

سفتی و خشکی مفصل ران باعث می شود که هنگام انجام فعالیت هایی مانند نشستن، خم شدن یا بلند کردن اشیاء، بار بیشتری به پایین کمر منتقل شود. درد پایین کمر باعث درد ارجاعی لگن و ضعیف شدن عضلات باسن می شود. ضعف عضلانی به نوبه خود حمایت از پایین کمر را کاهش می دهد و این چرخه همچنان ادامه می یابد. برخی بیماران باید کمر و لگنشان تحت درمان قرار بگیرد تا مشکلشان برطرف شود.

• سندرم پیریفورمیس

پیریفورمیس عضله پایدارکننده عمقی است که داخل تیزی ایلیاک (لگن) قرار دارد. این عضله از انتهایی ترین نقطه ستون فقرات شروع می شود و به بالای استخوان ران متصل می شود. سندرم پیریفورمیس پی آمد التهاب این عضله است که باعث تحت فشار قرار گرفتن عصب سیاتیک می شود. درد ناشی از خشکی مفصل غالباً بیشتر در لگن و باسن حس می شود، حال آن که درد سیاتیک معمولاً در پایین پا منتشر می شود.

• درد لگن در بارداری

لگن درد یکی از عوارض شایع بارداری، به ویژه در سه ماهه سوم است. علت درد عضلات گلوتئال در دوران بارداری این است که بدن در حال آماده کردن خود برای زایمان است. درد و ناراحتی غالباً بیشترین شدت را در سمتی دارد که جنین معمولاً در رحم به آن سمت قرار می گیرد. همچنین بدن در این دوران هورمون هایی را آزاد می کند که باعث شل و نرم شدن بافت های پیوندی می شود. در نتیجه مفاصل و رباط های بین استخوان های لگن به تدریج شل می شود. این استخوان ها باید نرم تر و منعطف تر شوند تا نوزاد بتواند از بدن مادر خارج شود. درد پایین کمر ، سنگین تر شدن رحم و تغییرات وضعیت اندامی نیز به درد لگن دامن می زند.

علائم آسیب در ناحیه گلوتئال

• درد کمر ، درد در اطراف دنبالچه و درد و سوزش در باسن
• درد قسمت خارجی لگن در نزدیکی یا در اطراف مفصل
• افزایش درد هنگام قدم زدن در سربالایی و سطح شیب دار
• ناتوانی یا افزایش درد هنگامی که بیمار برای لمس انگشتان پا، خم می شود.
• درد لگن و تندرنس وقتی که بیمار می نشیند، وقتی که از روی صندلی بلند می شود، می خوابد و یا از پله بالا می رود. درد با شنا و سایر فعالیتها نیز تشدید می شود.
• یک درد تیز در نواحی نشینمنگاه

تشخیص درد ناحیه گلوتئال

پزشک برای تشخیص درد لگن و باسن، دستور آزمایش بر روی مایعات بدن و تصویربرداری را می دهد. آزمایش ها بر روی نمونه های خون، ادرار و مایع مفصلی انجام می شود. تصویربرداری های مفیدی که به تشخیص علت درد لگن کمک می کند، عبارت است از:

• رادیوگرافی
• سی تی اسکن
• ام آر آی
• سونوگرافی

روش های تصویربرداری فوق تصویر دقیقی را از استخوان ها، غضروف و بافت های دیگر بدن به دست می دهد.

زمان مراجعه به پزشک

چنانچه درد گلوتئال بیشتر از چند روز طول کشید، حتماً به پزشک مراجعه کنید تا ایشان طرح درمانی مناسبی را برای مدیریت درد و درمان عارضه توصیه کنند. البته در صورت خونریزی یا دیده شدن استخوان یا عضله، صدا دادن مفصل یا عدم تحمل وزن باید به سرعت به اورژانس مراجعه کنید. بدشکل یا متورم شدن مفصل یا احساس درد شدید نیز نیاز به اقدام فوری دارد. چنانچه درد لگن با موارد زیر همراه باشد، باید به سرعت به پزشک مراجعه کنید:

1. ورم
2. حساسیت به لمس
3. احساس ناراحتی
4. گرم بودن لگن
5. قرمزی

علائم فوق نشانه ابتلا به عارضه ای جدی، مانند آرتریت سپتیک است که با عفونت مفصل همراه است. اگر آرتریت سپتیک به موقع درمان نشود، مشکل بد شکلی مفاصل و آرتروز پیش می آید.

تقویت ناحیه گلوتئال

• مارچ آهسته

اگر به تازگی فعال سازی عضلات گلوتئال را شروع کرده اید بهترین روش، راه رفتن و احساس فعالیت عضلات است. در اکثر موارد اگر هنگام راه رفتن عضلات گلوتئال فوقانی را با دستان خود لمس کنید، هنگام ایستادن و حرکت به طرفین متوجه فعال شدن این عضلات خواهید شد.

• اسکات

اسکات یکی از شناخته شده ترین تمرینات لگن است. باسن را به سمت عقب و پایین حرکت دهید (مانند نشستن)، همچنین اجازه دهید زانوها خم شوند. باید بالاتنه را کمی جلو بیاورید؛ اما از خم شدن به سمت جلو خودداری کنید. به موقعیت شروع بازگردید، مطمئن شوید که باسن را همانند حالت شروع به سمت جلو و بالا ببرید. اسکات را می توان همزمان بر روی هر دو پا و یا در صورت لزوم تنها بر روی یک پا انجام داد. همچنین می توانید شدت تمرین را بسته به قدرت و تجربه خود تغییر دهید.

• راه رفتن خرچنگی

راه رفتن به طرفین یک راه عالی برای فعال کردن عضلات گلوتئوس مدیوس و مینیموس است؛ زیرا این حرکت، عضلات ابداکتور لگن را هدف قرار می دهد. لگن و زانوها را کمی خم کنید و به تغییر عضلات گلوتئال توجه داشته باشید. به یک سمت گام های آهسته و هدفمند (۱۰ تا ۲۰ قدم) بردارید و سپس در جهت مخالف حرکت کنید. می توانید برای چالش برانگیزتر کردن تمرین، دور زانوها یک نوار مقاومتی قرار دهید. مطمئن شوید که روی فاصله دادن زانوها از یکدیگر تمرکز می کنید و زانوها را به سمت بیرون نمی چرخانید.

• هیپ هینج

این تمرین عضلات اکستنسور لگن را هدف قرار داده و برای فعال کردن گلوتئوس ماکسیموس مفید است. پاها را تا عرض لگن باز کنید، زانوها را کمی خم کرده و عضلات لگن را فعال کنید. ستون فقرات را در حالت خنثی نگه دارید، زانوها را ثابت نگه داشته و باسن را به سمت عقب حرکت دهید. بدن باید شکلی شبیه عدد ۷ داشته باشد. با تمرکز بر روی حرکت باسن به موقعیت شروع بازگردید. می توانید این تمرین را همانند اسکات با اضافه کردن وزن یا انجام حرکات روی یک پا دشوارتر کنید.

• استپ

اکثر افراد در طول روز از پله ها بالا و پایین می روند، بنابراین این تمرین برای فعال کردن عضلات گلوتئال بسیار مفید است. همچنین برای افرادی که زیاد می دوند یا پیاده روی می کنند بسیار مناسب خواهد بود. یک پا را روی جعبه یا پله کوتاه قرار دهید و عضلات گلوتئال را فعال کنید. با اطمینان از ثبات لگن و خم نشدن زانو روی جعبه بالا بروید. پس از فعال شدن عضلات، با حفظ کنترل به حالت شروع بازگردید. تمام حرکات را در یک سمت انجام دهید، سپس پاها را عوض کرده و تمرین را در سمت دیگر نیز تکرار کنید. می توانید تمرین را با اضافه کردن وزنه یا افزایش ارتفاع جعبه دشوارتر کنید.

نسخه اصلی مطلب آناتومی ناحیه گلوتئال و ران را در سایت دکتر علی نقره کار بخوانید.

---