علت علائم و پیشگیری از افتادگی رحم

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

رحم یک حفره تو خالی است که توسط عضلات اطراف خود نگه داری می شود. این عضلات نه تنها رحم بلکه قسمت های دیگر لگن را حفظ می کند که اگر آسیب ببیند، علت اصلی افتادگی رحم محسوب می شود. افتادگی رحم باعث فشار آمدن به مثانه می شود و باعث افتادگی آن نیز می گردد، به این دلیل بی اختیاری ادرار نیز جزء علائم افتادگی رحم نیز محسوب می شود. این مشکلات باعث می شود افتادگی رحم جزء خطرات جدی بانوان در طول زندگیشان شمرده شود. افتادگی رحم که با نام علمی پرولاپس نیز معروف است، به پایین آمدن رحم اطلاق می شود که حتی ممکن است واژن دچار برآمدگی شود و در معاینات خود را به راحتی نشان دهد. سونوگرافی رحم یکی از شیوه‌های تصویربرداری است که امروزه کاربرد گسترده‌ای در تشخیص بیماری‌های مختلف به ویژه بیماری‌های زنان به دست آورده است. در این شیوه تصویربرداری از امواج صوتی اولتراسوند برای تشخیص افتادگی رحم استفاده می‌شود.

علت افتادگی رحم

عضلات کف لگن ممکن است به دلایلی ضعیف شوند:

• بارداری
• عوامل مرتبط با زایمان، از جمله ضربه، زایمان یک نوزاد بزرگ، یا زایمان طبیعی
• افزایش سن، به ویژه پس از یائسگی، زمانی که سطح استروژن در گردش کاهش می یابد.
• بلند کردن مکرر سنگین
• زور زدن در هنگام اجابت مزاج
• سرفه مزمن
• سابقه جراحی لگن
• عوامل ژنتیکی منجر به ضعیف شدن بافت همبند

عوامل خطر افتادگی رحم

خطر ابتلا به افتادگی رحم با افزایش سن و کاهش سطح استروژن بالا می‌رود. استروژن هورمونی است که به تقویت عضلات لگن کمک می‌کند. آسیب به ماهیچه‌ها و بافت‌های لگن در دوران بارداری و زایمان نیز ممکن است منجر به افتادگی شود. زنانی که بیش از یک بار از واژن زایمان کرده‌اند یا در دوران یائسگی هستند، در معرض بالاترین خطر قرار دارند. هر فعالیتی که به عضلات لگن فشار وارد کند می‌تواند خطر افتادگی رحم را افزایش دهد. عوامل دیگری که می‌توانند خطر ابتلا به این بیماری را افزایش دهند عبارتند از:

1. چاقی
2. سرفه مزمن
3. یبوست مزمن

علائم افتادگی رحم و مثانه

اگر یک مورد خفیف افتادگی رحم دارید، ممکن است علائم واضحی نداشته باشید. با این حال، هنگامی که رحم بیشتر از موقعیت خود می لغزد، می تواند بر سایر اندام های لگنی، مانند مثانه یا روده، فشار وارد کند و علائمی مانند:

• احساس سنگینی یا فشار در لگن
• درد در ناحیه لگن، شکم یا کمر
• درد هنگام رابطه جنسی (مقاربت)
• بافت رحمی که از دهانه واژن می افتد
• عفونت مثانه مکرر
• ترشحات غیرمعمول یا زیاد از واژن
• یبوست
• مشکلات دفع ادرار، از جمله از دست دادن غیر ارادی ادرار (بی اختیاری)، نیاز به تکرر ادرار (تکرر ادرار) یا نیاز ناگهانی به ادرار کردن (فوریت ادرار)
• هنگامی که برای مدت طولانی ایستاده یا راه می روید، علائم می تواند بدتر شود. در این موقعیت ها، گرانش فشار بیشتری بر عضلات لگن وارد می کند

مراحل افتادگی رحم

افتادگی درجات مختلفی دارد که با توجه به درجات، درمان آن نیز متفاوت است.

1. درجه‌ی اول: دهانه‌ی رحم به داخل واژن می‌افتد
2. درجه‌ی دوم: دهانه‌ی رحم تا دهانه واژن آویزان می‌شود.
3. درجه‌ی سوم: دهانه‌ی رحم از واژن خارج می‌شود.
4. درجه‌ی چهارم: رحم به طور کلی از واژن خارج می‌شود که به آن پروکیدنتیا نیز گفته می‌شود.

عوارض افتادگی رحم

• ایجاد زخم در دهانه رحم
• پرولاپس مثانه
• انسداد مجاری ادرار
• نارسایی کلیه
• افزایش خطر عفونت اعضای لگن
• پرولاپس دیواره خلفی یا رکتوسل
• ایجاد زخم و عفونت در واژن

آمادگی برای سونوگرافی رحم

1. در صورت انجام سونوگرافی شکمی ، لازم است مثانه شما پر باشد. زمانی که مثانه کاملاً پر باشد، باعث می شود که اندام شما در تصویر واضح تر دیده شود.
2. برای سونوگرافی از طریق واژن، باید مثانه خود را درست قبل از آزمایش خالی کنید.

نحوه انجام سونوگرافی رحم

سونوگرافی رحم با استفاده از دو روش انجام می‌شود. نوع روند سونوگرافی انجام شده به دلیل سونوگرافی، وابسته است. جهت فراهم آوردن اطلاعات مورد نیاز برای تشخیص یا درمان، تنها یک روش یا هر دو روش، موردنیاز می‌باشد.

سونوگرافی ابدومینال

ماده‌ای ژل ‌مانند روی شکم شما زده می‌شود. مبدل یا پروب به پوست شما فشار داده می‌شود و در اطراف ناحیه مورد بررسی حرکت می‌کند. تصاویر ساختارها روی صفحه کامپیوتر نشان داده می‌شوند. این تصاویر برای استفاده پزشک با استفاده از ابزار مختلف ثبت می‌شود.

سونوگرافی واژینال

سونوگرافی واژن از طریق واژن با مثانه خالی انجام می‌شود. از یک مبدل واژینال که بلند و باریک است و پوششی از جنس پلاستیک یا لاتکس دارد استفاده می‌شود. مبدل وارد واژن شما می‌شود که ممکن است این کار کمی ناراحت کننده باشد. تصاویر ساختارها روی صفحه کامپیوتر نشان داده می‌شوند. این تصاویر برای استفاده پزشک با استفاده از ابزار مختلف ثبت می‌شود. پس از اتمام مراحل، مبدل برداشته خواهد شد.

عوارض سونوگرافی رحم

از استفاده از مبدل سونوگرافی به پوست در هنگام سونوگرافی از طریق شکم، هیچ اشعه ای استفاده نمی شود و به طور کلی هیچگونه ناراحتی وجود ندارد. ممکن است با قرار دادن مبدل ترانس واژینال در واژن، احساس ناراحتی جزئی داشته باشید. سونوگرافی از طریق واژینال نیاز به پوشاندن مبدل سونوگرافی در یک غلاف پلاستیکی یا لاتکس دارد که ممکن است در بیماران با آلرژی به لاتکس، واکنش ایجاد کند.

پیشگیری از افتادگی رحم

به طور کلی درمان این بیماری به مرحله و شدت آن بستگی دارد. برخی رفتارها و اقدامات خطر ابتلا را می‌تواند کاهش داده یا از پیشرفت آن جلوگیری کند. شاید نتوان از همه‌ موارد افتادگی جلوگیری کرد؛ اما روش‌هایی وجود دارد که با آنها می‌توانید خطر ابتلا را کاهش دهید. این موارد شامل:

1. تمرینات عضلات لگنی که به‌صورت منظم و صحیح انجام شود.
2. پیشگیری و درمان یبوست
3. اجتناب از بلند کردن وسایل سنگین و استفاده از تکنیک‌های صحیح برای این کار
4. مدیریت و درمان سرفه‌های مزمن
5. حفظ وزن سالم از طریق رژیم غذایی و ورزش برای افتادگی رحم
6. جایگزین استروژن در دوران یائسگی
7. عدم استعمال سیگار

درمان افتادگی رحم

درمان افتادگی رحم به میزان ضعیف بودن ساختارهای محافظ اطراف رحم بستگی دارد.

• درمان خانگی

می‌توان با انجام دادن برخی از تمرینات ورزشی به تقویت عضلات لگن کمک کرد؛ اما در اکثر موارد افتادگی رحم ربطی به تقویت ساختارهای عضلانی رحم ندارد. آسیب دیدگی مکرر رحم به علت زایمان و عوامل دیگری که در قسمت فوق به آنها اشاره کردیم در کنار پارگی رباط‌های محافظ واژن باعث بروز این عارضه می‌شود. در اکثر موارد خروج جنین از کانال واژن باعث کشیدگی واژن و متعاقباً پارگی فاسیای درون لگن می‌شود. انقباض عضلات ناحیه لگن می‌‌تواند به رفع مشکل نشت خفیف ادرار علت افزایش فشار داخل شکم ایجاد می‌شود (عطسه کردن و سرفه کردن) کمک ‌کند، البته این تمرینات ورزشی نمی‌‌توانند به رفع مشکل اختلالات عمیق مربوط به افتادگی رحم کمک نمایند.

• داروها

می‌توان از استروژن درمانی برای تقویت عضلات بدن و عضلات اطراف واژن استفاده کرد. استفاده از شیاف یا پماد واژینال می‌‌تواند به بهبود قدرت و توانایی بافت‌های واژن کمک کند البته این روش فقط در زنانی که یائسه شده‌اند استفاده می‌شود. استروژن درمانی می‌تواند باعث بروز عوارض مختلف، به ویژه در افرادی که دچار برخی از انواع سرطان هستند، شود و ریسک بروز برخی از مشکلات از قبیل سکته و تشکیل لخته خونی را به ویژه در زنان مسن افزایش دهد. استروژن درمانی باعث بهبود بافت های آسیب دیده که منجر به افتادگی رحم شده‌اند نمی‌‌شود.

• استفاده از وسایل محافظ رحم

در صورتی که بیمار قصد انجام جراحی را نداشته باشد یا متقاضی مناسبی برای جراحی نباشد می‌تواند از وسایل محافظ (پساری) مخصوص کانال واژن استفاده کند تا از افتادگی رحم پیشگیری گردد. بیمار می‌تواند به طور موقت از پساری استفاده کند تا برای جراحی آماده شود، افرادی که اصلاً قصد انجام جراحی اصلاحی را ندارند می‌توانند به طور دائمی از این وسایل استفاده کنند. این وسایل در اندازه و اشکال مختلف وجود دارند که باید هر یک از آنها با ساختار بدن بیمار مطابقت داشته باشند. در صورتی که شدت افتادگی رحم زیاد باشد پساری درون واژن نمی‌ماند. پساری می‌‌تواند باعث بروز ترشح و بوی واژن شود. گاهی اوقات پساری می‌‌تواند فرآیند تحلیل رفتن واژن را آغاز کند و باعث خونریزی واژن شود. بیمار باید در فواصل زمانی منظم پساری را خارج کرده، تمیز نماید و مجدداً آن را درون واژن قرار دهد.

• بیوفیدبک درمانی

بیوفیدبک یک فرآیند درمانی است که بیمار می‌تواند اطلاعات بیشتری را در خصوص کنترل عملکرد بدن خود به دست بیاورد. متخصص از بیوفیدبک برای تعیین محل عضلات کف لگن و تقویت آنها استفاده می‌کنند. در بیوفیدبک درمانی وسایل مخصوصی درون واژن، رکتوم، یا روی پوست قرار داده می‌‌شود تا عملکرد عضلات کف لگن کنترل گردد. سپس پزشک از بیمار می‌خواهد عضلات کف لگن خود را منقبض کند و قدرت حرکتی انقباضات صفحه کامپیوتر مشاهده می‌کند. این روش به بیمار کمک می‌کند بتوانند به تدریج انقباضات را قوی‌تر و کارآمدتر کند.

• تحریک الکتریکی عصبی- عضلانی (NMES)

تحریک الکتریکی عصبی- عضلانی روش دیگری است که در برخی موارد از آن برای تقویت عضلات ضعیف کف لگن و بهبود کنترل مثانه استفاده می‌شود. تحریک الکتریکی اعصاب ناحیه لگن باعث می‌شود عضلات ضعیف لگن و اسفنکتر مجرای پیشاب و مقعد منقبض شوند. پزشک سر دستگاه را وارد واژن می‌کند و جریان الکتریکی خفیفی را به بدن ارسال می‌نماید و باعث منقبض شدن عضلات می‌شود و سطح آن پایین‌تر از آستانه تحمل درد است. پزشک از بیمار می‌خواهد هنگام احساس کردن جریان الکتریکی به منقبض کردن عضلات خود بپردازد. پس از شروع انقباضات، پزشک جریان الکتریکی را به مدت ۵ تا ۱۰ ثانیه قطع می‌کند. معمولاً هر جلسه درمانی حدود ۲۰ تا ۳۰ دقیقه طول می‌کشد.

• جراحی افتادگی رحم

انتخاب عمل جراحی برای درمان افتادگی رحم به عوامل متعددی از قبیل سن بیمار، سطح سلامت عمومی او و تمایل به بارداری در آینده بستگی دارد. در برخی موارد شدید، پزشک اقدام به خارج کردن رحم (هیسترکتومی) می‌کند. پزشک در حین جراحی به اصلاح افتادگی دیواره رحم، مجرای پیشاب و مثانه و رکتوم می‌پردازد. این جراحی به صورت شکمی (ایجاد برش روی شکم) به صورت واژینال (ایجاد برش روی دیواره واژن) یا به صورت لاپاروسکوپی استفاده از وسایل مخصوص برای انجام عمل جراحی از طریق برش‌های کوچک انجام می‌شود.