چیزهایی که باید در مورد ماموگرافی بدانید

دکتر محمد اعظمی [ متخصص رادیولوژِی ]آدرس وب سایت : www.radiologymarkazi.ir
آدرس مطب : اصفهان ، خیابان شمس ابادی، روبروی عیسی بن مریم، ساختمان صبا تلفن مطب : 32202762 - 031

شایع ترین نوع سرطان در بین زنان در تمام دنیا سرطان پستان است. این خطر در تمام سنین برای زنان وجود دارد. با این همه در بسیاری موارد این سرطان قابل درمان است. تشخیص زود هنگام در بالا بردن اثر بخشی درمان بیماری، کم کردن عوارض روحی، روانی، اجتماعی و خانوادگی بیماری سرطان، کم کردن هزینه های درمان، کم کردن شانس عود مجدد بیماری در پستان یا جای دیگری از بدن و امکان بقای بیشتر بیماران بعد از درمان مؤثر است. به همین دلیل انجام ماموگرافی از اهمیت بالایی برخوردار است.

ماموگرافی در واقع استفاده از پرتوهای خفیف اشعه ایکس به منظور آزمایش بافت سینه است. این آزمایش به منظور شناسایی و تشخیص بیماری های پستان در زنانی انجام می شود که با ناهنجاری هایی از قبیل وجود درد پستان و فرورفتگی نوک پستان مواجه شده اند. با غربالگری پستان بانوان بالای 40 سال، می توان میزان مرگ و میر به دلیل سرطان پستان را به میزان قابل توجهی کاهش داد.

موارد قابل تشخیص با ماموگرافی

کلسیفیکاسیون: کلسیفیکاسیون به رسوبات ریز کلسیم در بافت پستان گفته می شود. آنها مانند لکه های سفید کوچک در عکس های ماموگرافی به نظر می رسند. کلسیفیکاسیون ممکن است ناشی از سرطان باشد. کلسیفیکاسیون به دو نوع زیر تقسیم می شود:

کلسیفیکاسیون میکرو: کلسیفیکاسیون میکرو شامل لکه های ریز کلسیم در پستان است و وجود آنها در عکس می تواند نگران کننده باشد. اگر این لکه ها از نظر شکل و الگو مشکوک باشند، نمونه برداری برای بررسی سرطان توصیه می شود.
کلسیفیکاسیون ماکرو: کلسیفیکاسیون ماکرو شامل رسوبات بزرگتر کلسیم است که به دلیل تغییرات ناشی از پیری عروق پستان، آسیب های قدیمی یا التهاب ایجاد می شود. این رسوبات معمولاً مربوط به شرایط غیر سرطانی هستند و نیازی به بررسی سرطان با نمونه برداری ندارند. کلسیفیکاسیون ماکرو معمولاً در زنان با سن بالاتر از ۵۰ سال دیده می شود.

کیست ها: کیسه های پر از مایع هستند. کیست های ساده سرطانی نیستند و نیازی به بررسی با نمونه برداری ندارند؛ اما اگر توده کیست ساده نباشد، نگران کننده بوده و انجام بیوپسی برای بررسی بیشتر آن لازم است. توده های جامد نگران کننده تر بوده و در برخی از موارد نشان دهنده سرطان هستند. کیست و توده جامد می توانند احساس یکسانی داشته باشند. همچنین در عکسبرداری ماموگرافی به طور یکسان به نظر می رسند. برای تشخیص آنها، سونوگرافی پستان مورد استفاده قرار می گیرد؛ زیرا سونوگرافی ابزاری بهتر برای دیدن کیست های پر از مایعات است. اگر توده کیست ساده نباشد، ممکن است برای تشخیص سرطانی بودن آن به آزمایش های تصویربرداری بیشتری لازم باشد.
تراکم پستان: گزارش ماموگرافی ممکن است شامل ارزیابی تراکم پستان نیز باشد. تراکم پستان بر اساس نحوه توزیع بافت های رشته ای و غده ای در پستان مشخص می شود. سینه های متراکم غیر طبیعی نیستند؛ اما با خطر بالای سرطان در ارتباط می باشند. بافت متراکم پستان همچنین می تواند یافتن تومورهای سرطانی در ماموگرافی را دشوار کند.
توده ها و غده ها: توده به ناحیه ای از بافت متراکم پستان با شکل و لبه هایی گفته می شود که متفاوت از بافت کلی پستان است. وجود توده ها تغییر مهم دیگری در ماموگرافی به شمار می روند. توده ها ممکن است شامل کیست، تومورهای جامد غیر سرطانی و تومورهای سرطانی باشند.

چیزهایی که باید در مورد ماموگرافی بدانید

مزایای ماموگرافی

غربالگری ماموگرافی ریسک مرگ به علت سرطان سینه را کاهش می دهد و برای تشخیص انواع سرطان پستان، از جمله سرطان داکتال تهاجمی و لوبولار تهاجمی کاربردی است.
غربالگری ماموگرافی توانایی پزشک را در تشخیص تومورهای کوچک بالا می برد. هنگامی که سرطان کوچک است، گزینه های درمانی بیشتری در دسترس هستند.
استفاده از غربالگری ماموگرافی احتمال تشخیص بافت های غیرطبیعی مجاری شیر را موسوم به کارسینوم داکتال درجا افزایش می دهد.
هیچ اشعه ای پس از ماموگرافی در بدن بیمار باقی نمی ماند.
پرتوهای ایکس معمولاً هیچ عارضه جانبی به دنبال ندارند.

انواع ماموگرافی

ماموگرافی در کل به دو دسته ماموگرافی غربالگری و ماموگرافی تشخیصی تقسیم می شود.

ماموگرافی غربالگری: این نوع ماموگرام به عنوان یک آزمایش روتین برای بررسی سرطان یا سایر تغییرات سینه ها انجام می شود.
ماموگرافی تشخیصی: اگر توده یا سایر علائم سرطان سینه را دارید، متخصص زنان ماموگرافی تشخیصی را تجویز می کند. همچنین اگر ایمپلنت یا پروتز سینه داشته باشید به ماموگرام تشخیصی نیاز خواهید داشت.

ماموگرام تشخیصی به طور گسترده تری از ماموگرام غربالگری انجام می شود. در این روش معمولاً از دوز اشعه ی ایکس بالاتری استفاده می شود تا بتوان سینه را از چندین موقعیت گوناگون مشاهده کرد. متخصص رادیولوژی همچنین ممکن است برخی از نواحی خاص را بزرگ تر نشان دهد. ماموگرافی تشخیصی برای بررسی بیماران دارای علائم بالینی غیرطبیعی مانند توده پستان یا ترشح از نوک سینه استفاده می شود. ممکن است ماموگرافی تشخیصی پس از غربالگری ماموگرافی با نتایج غیرعادی انجام شود تا ناحیه غیرطبیعی در غربالگری اولیه، به صورت دقیق تر بررسی شود.

آمادگی قبل از انجام ماموگرافی

1. عدم استفاده از دئودورانت

برای انجام ماموگرافی باید از استفاده از دئودورانت ها یا ضد عرق ها، پودرها، لوسیون ها، کرم ها و عطرهای زیر بغل خودداری کنید؛ زیرا ذرات موجود در این محصولات ممکن است در ماموگرافی به صورت لکه های کلسیم نشان داده شده و باعث هشدار یا سردرگمی تکنسین شوند.

2. وقت ماموگرافی خود را یک هفته پس از قاعدگی خود برنامه ریزی کنید.

اگر یائسگی را پشت سر نگذاشته اید، احتمالا سینه های شما در هفته قبل و در زمان دوران قاعدگی بسیار حساس می شوند؛ بنابراین بهترین زمان برای انجام ماموگرافی معمولاً یک هفته بعد از دوره قاعدگی می باشد.

3. در صورت داشتن تجربه درد در هنگام ماموگرافی با مشورت پزشک از داروهای مسکن استفاده کنید.

استفاده از استامینوفن حدود یک ساعت قبل از ماموگرافی ممکن است ناراحتی و درد را در حین انجام این تست کاهش دهد.

4. پوشیدن لباس های دو تکه

از آنجایی که برای انجام این روش تشخیصی باید قسمت بالا تنه لباس خود خارج کنید، توصیه می شود از لباس های دو تکه در حین انجام این روش استفاده کنید.

5. در صورت داشتن ماموگرافی قبلی، آن را نیز همراه خود بیاورید.
6. قبل از انجام ماموگرافی می توانید به طور معمول غذا خورده و مایعات بنوشید و داروهای روزانه خود را طبق معمول مصرف کنید؛ اما لازم است ۳ تا ۴ روز قبل از انجام ماموگرافی میزان مصرف نوشیدنی های کافئین دار و شکلات را کاهش دهید؛ زیرا کافئین ممکن است سینه ها را حساس تر کند.

7. در صورت دارا بودن شرایط زیر قبل از انجام ماموگرافی تکنسین خود را از این شرایط آگاه کنید.

در صورتی که باردار هستید یا احتمال بارداری می دهید.
خود یا خانواده تان دارای سابقه سرطان پستان می باشید.
در حال حاضر شیرده می باشید و یا در طی سه ماه گذشته شیردهی را متوقف کرده اید.
دارای زخم یا خال بر روی سینه های خود هستید.
تاکنون بیوپسی یا جراحی سینه انجام داده اید.
دارای پروتز سینه می باشید.

نحوه انجام ماموگرافی

این آزمایش معمولاً به صورت ایستاده انجام می شود. تکنسین، پستان شما را بر روی یک صفحه قرار می دهد. در حین آزمایش هر کدام از سینه ها بین دو صفحه قرار می گیرد. این عمل باعث مسطح و یکنواخت شدن پستان ها شده تا بتوان تصاویر واضحی را از بافت پستان با حداقل دور اشعه تهیه نمود. فشرده شدن سینه بین دو صفحه ممکن است کمی موجب ناراحتی به مدت چند دقیقه برای فرد ایجاد کند. صفحه متحرک بالایی با نزدیک شدن به صفحه ثابت پایین موجب فشرده شدن بافت سینه خواهد شد. سپس دستگاه شروع به گرفتن تصویر می نماید. این روش برای سینه دیگر نیز تکرار می شود و از شخص تقاضا می شود تا مشابه روش قبل عمل نماید. صفحه دستگاه ماموگرافی برای گرفتن تصاویر اشعه ایکس از زاویه دیگر باید بچرخد تا عکس دیگری از زاویه مخالف گرفته شود. با این عکس دو تصویر از دو زاویه پستان حاصل خواهد شد.

تفسیر نتایج ماموگرافی

انجام آزمایش ماموگرافی منجر به تولید تصاویر سیاه و سفید دو بعدی یا سه بعدی از بافت پستان ها می شود. این تصاویر روی مانیتور رایانه قابل مشاهده هستند. متخصص رادیولوژی بر اساس نتایج حاصل شده، یک گزارش نهایی از یافته های آزمایش برای پزشک شما تهیه می کند. رادیولوژیست بر اساس تصاویر به دست آمده نسبت به وجود تومورهای سرطانی یا خوش خیم اطمینان حاصل می کند و ممکن است برای اطمینان بیشتر، انجام آزمایش های مجدد دوره ای را تجویز کند. تفسیر نتایج آزمایش ماموگرافی به طور کلی ممکن است شامل موارد زیر باشد:

وجود توده های کلسیم در غدد شیری و بافت های دیگر پستان
وجود توده ها و بافت های متراکم غیر نرمال
وجود عدم تقارن در بخش های مختلف سینه ها
وجود ناحیه متراکم تنها در یکی از پستان ها
ایجاد یک ناحیه متراکم غیر نرمال در مقایسه با نتایج قبلی ماموگرافی

محدودیت های ماموگرافی

ماموگرافی با همه مزایایی که دارد، به عنوان یک روش تشخیصی محدودیت هایی نیز دارد که در ادامه به برخی آنها اشاره می شود:

تفسیر ماموگرافی گاهی می تواند دشوار باشد؛ زیرا یک پستان طبیعی می تواند برای هر زن متفاوت باشد. همچنین اگر پودر یا پمادی بر روی سینه وجود داشته باشد و یا اگر فرد تحت عمل جراحی سینه قرار گرفته باشد، ممکن است تصویر گویا نباشد.
از آنجایی که دیدن و تفسیر تصاویر برخی از سینه ها دشوار است ممکن است رادیولوژیست بخواهد تصویر را با معاینات قبلی مقایسه کند.
همه سرطان های پستان را نمی توان در ماموگرافی مشاهده کرد.
پروتز موجود در سینه همچنین می تواند مانع از خواندن دقیق ماموگرافی شود؛ زیرا هم ایمپلنت های سیلیکون و هم نمکی بر روی اشعه ایکس شفاف نیستند و می توانند نمای واضح از بافت های موجود در پشت خود را مسدود کنند، به خصوص اگر ایمپلنت به جای اینکه در زیر سینه قرار گرفته باشد جلوی آن قرار داده شده باشد؛ بنابراین لازم است کسانی که دارای پروتز سینه می باشند اطمینان حاصل کنند که تکنسینی که ماموگرافی را انجام می دهد دارای تجربه انجام ماموگرافی بر روی پستان های دارای پروتز می باشد.

عوارض ماموگرافی

ماموگرافی، بافت پستان ها را با مقادیر اندکی از پرتوهای رادیواکتیو مواجه می سازد؛ اما معمولاً فایده های این تکنیک تصویربرداری بیشتر از مضرات آن است. با این حال توصیه می شود اگر باردار هستید، حتماً این موضوع را با پزشک خود در میان بگذارید تا در خصوص گزینه های جایگزین تصمیم گیری شود. اگر ریسک آسیب به جنین و مادر بسیار کم است، انجام ماموگرافی های مکرر و دوره ای در افراد بارداری که در معرض ریسک بالای ابتلا به سرطان پستان هستند توصیه نمی شود.